Όπως αναφέρεται σε σχετική δημοσίευση στο The Conversation, παρόλο που οι ερευνητές γνωρίζουν εδώ και χρόνια την προστατευτική επίδραση της άσκησης, μυστήριο παραμένει ο λόγος που έχει αυτή την επίδραση στον εγκέφαλο. Πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Journal of Neuroscience φωτίζει κάπως αυτό το ζήτημα, με τα ευρήματα να δείχνουν ότι η σωματική άσκηση τροποποιεί τη δραστηριότητα των ανοσοκυττάρων του εγκεφάλου, μειώνοντας τη φλεγμονή.
«Ο εγκέφαλος περιέχει μια κατηγορία ειδικών ανοσοκυττάρων που λέγονται μικρογλοία τα οποία ‘σκανάρουν’ συνεχώς τον εγκεφαλικό ιστό για βλάβη ή φλεγμονή και καθαρίζουν τα απορρίμματα ή τα κύτταρα που πεθαίνουν. Επίσης, κατευθύνουν την παραγωγή νέων νευρώνων μέσω της νευρογένεσης, η οποία συνδέεται με τη μάθηση και τη μνήμη», εξηγεί η καθηγήτρια φυσιολογίας στο Κολέγιο Trinity του Δουβλίνου, Δρ. Áine Kelly. Με άλλα λόγια τα μικρογλοιακά κύτταρα κυρίως υπεύθυνα για την ανταπόκριση του ανοσοποιητικού, την εξάλειψη των απορριμάτων και τη διατήρηση της ομοιόστασης του νευρώνα.
Αν, όμως, τα μικρογλοία ενεργοποιηθούν λανθασμένα καθώς μεγαλώνουμε, προκαλούν χρόνια εγκεφαλική φλεγμονή και παρεμβαίνουν στη νευρογένεση. Η φλεγμονή αυτή έχει υποδειχθεί σαν λόγος για την εξασθένηση της εγκεφαλικής λειτουργίας κατά τη γήρανση και οι αλλαγές αυτές μπορούν να είναι ακόμα χειρότερες στην περίπτωση νευροεκφυλιστικών παθήσεων όπως η νόσος Αλτσχάιμερ.
Εργαστηριακές μελέτες σε ποντίκια έχουν δείξει ότι η άσκηση μπορεί να εξουδετερώσει κάποιες από τις επιβλαβείς επιδράσεις της ενεργοποίησης των μικρογλοίων. Η τελευταία αυτή μελέτη, όμως, αποκαλύπτει για πρώτη φορά μια σύνδεση ανάμεσα στη φυσική δραστηριότητα, τη μειωμένη ενεργοποίηση των μικρογλοίων και την καλύτερη γνωστική λειτουργία στον ανθρώπινο εγκέφαλο.
Οι ερευνητές εξέτασαν 167 άνδρες και γυναίκες που συμμετείχαν στην Εργασία Μνήμης και Γήρανσης από το Πανεπιστήμιο Rush, η οποία προσπαθούσε να εντοπίσει παράγοντες που συμβάλλουν στην εγκεφαλική υγεία των ηλικιωμένων. Οι συμμετέχοντες υποβάλλονταν σε ετήσιες αξιολογήσεις της φυσικής τους δραστηριότητας, η οποία παρακολουθούταν από wearable μετρητές δραστηριότητας, μαζί με αξιολογήσεις της γνωστικής τους λειτουργίας και της κινητικής τους απόδοσης (όπως η μυϊκή δύναμη και η ταχύτητα βαδίσματος).
Επίσης, οι συμμετέχοντες δώρισαν τον εγκέφαλό τους για ανάλυση μετά θάνατον, πράγμα που επέτρεψε στους ερευνητές να αναλύσουν τον εγκεφαλικό ιστό για στοιχεία ενεργοποιημένων μικρογλοίων κυττάρων και για σημάδια της νόσου –όπως μη υγιή αιμοφόρα αγγεία ή παρουσία πλακών με την πρωτεΐνη β-αμυλοειδές (ορόσημο της νόσου Αλτσχάιμερ). Τέλος, οι ερευνητές εξέτασαν τα επίπεδα των πρωτεϊνών σύναψης στον εγκέφαλο των συμμετεχόντων. Οι συνάψεις είναι μικροσκοπικές συνδέσεις μεταξύ των νευρικών κυττάρων όπου μεταδίδονται οι πληροφορίες, επομένως τα επίπεδά τους αποτελούν αξιόπιστη ένδειξη της υγιούς εγκεφαλικής λειτουργίας.
Παραμείνετε δραστήριοι
Κατά μέσο όρο, οι συμμετέχοντες ήταν 86 ετών όταν οι ερευνητές άρχισαν να παρακολουθούν τη φυσική τους δραστηριότητα και περίπου 90 ετών όταν πέθαναν. Περίπου το 1/3 δεν παρουσίαζε γνωστική βλάβη, άλλο 1/3 είχε ήπια γνωστική βλάβη και άλλο 1/3 διαγνώσθηκε με άνοια.
Η ανάλυση μετά θάνατον αποκάλυψε ότι περίπου το 60% των συμμετεχόντων είχαν πράγματι σημάδια της νόσου Αλτσχάιμερ στον εγκέφαλο (όπως οι πλάκες αμυλοειδούς). Αυτό δείχνει ότι η παρουσία τυπικών σημαδιών της νόσου δεν σημαίνει απαραίτητα ότι ένα άτομο θα παρουσιάσει σημαντικά συμπτώματα γνωστικής βλάβης όσο ζει.
Το εύρημα που δεν προκάλεσε έκπληξη στους ερευνητές είναι ότι όσο πιο δραστήριοι σωματικά ήταν οι νεότεροι συμμετέχοντες τόσο καλύτερη ήταν η κινητική τους λειτουργία. Συνολικά, η περισσότερη φυσική δραστηριότητα σχετίστηκε με χαμηλότερη ενεργοποίηση των μικρογλοιακών κυττάρων σε ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου, οι οποίες συνήθως επηρεάζονται νωρίς, όταν η νόσος Αλτσχάιμερ ξεκινά να αναπτύσσεται.
Αυτό συνέχισε να ισχύει και όταν τα σημάδια της νόσου υπήρχαν στον εγκέφαλο, υποδεικνύοντας ότι η φυσική δραστηριότητα μπορεί να μειώσει τις καταστρεπτικές επιδράσεις της φλεγμονής, ακόμα και όταν η νόσος Αλτσχάιμερ έχει ήδη αρχίσει να αναπτύσσεται. Επίσης, η μελέτη έδειξε ότι η ενεργοποίηση των μικρογλοίων συνδέεται με μεγαλύτερη γνωστική εξασθένηση και χαμηλότερα επίπεδα πρωτεϊνών σύναψης.
Έτσι, τα ευρήματα υποδεικνύουν ότι η φλεγμονή στον εγκέφαλο όχι μόνο μπορεί να επηρεάσει σημαντική τη γνωστική λειτουργία και να αποτελεί παράγοντα κινδύνου για τη νόσο Αλτσχάιμερ, αλλά και ότι η φυσική δραστηριότητα μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη αντίστασης στον εγκέφαλο απέναντι σε επιδράσεις που διαφορετικά θα είναι καταστρεπτικές.
Σημειώνεται, πάντως, ότι παρόλο που τα ευρήματα είναι ελπιδοφόρα, υπήρχαν κάποιοι περιορισμοί στη μελέτη, όπως ότι ανάλυση μετά θάνατον μπορεί να αποκαλύψει την κατάσταση του εγκεφάλου μόνο σε μια μεμονωμένη στιγμή. Αυτό σημαίνει ότι οι επιστήμονες δεν μπορούν να πουν με ακρίβεια πότε αναπτύχθηκαν τα σημάδια της νόσου και σε ποιο βαθμό η φυσική δραστηριότητα θα μπορούσε πράγματι να κάνει τη διαφορά.
Επιπλέον, η μελέτη ήταν παρατηρητική, επομένως δεν μπορεί να καταλήξει με βεβαιότητα ότι η φυσική δραστηριότητα προκάλεσε άμεσα τις παρατηρούμενες αλλαγές στον εγκεφαλικό ιστό και τη γνωστική λειτουργία. Τέλος, τα ευρήματα δεν εξηγούν τον μηχανισμό μέσω του η οποία η άσκηση προκαλεί αυτές τις επιδράσεις.
Σε κάθε περίπτωση, η μελέτη προστίθεται στον αυξανόμενο όγκο των ενδείξεων που υποστηρίζουν ότι η φυσική δραστηριότητα μπορεί να προστατεύσει την εγκεφαλική υγεία και λειτουργία, ακόμα και σε μεγάλη ηλικία. «Το να είμαστε δραστήριοι σε όλη μας τη ζωή είναι πιθανό ότι θα μας δώσει καλύτερες προοπτικές για την πρόληψη της νόσου Αλτσχάιμερ και άλλων νευροεκφυλιστικών παθήσεων, δίνοντάς μας τη δυνατότητα να ζήσουμε πολλά χρόνια, υγιείς και ανεξάρτητοι», καταλήγει η Δρ. Kelly.
Διαβάστε επίσης
Άνοια: Γιατί παίζει ρόλο αν κοιμάστε λιγότερο από 5,5 ή πάνω από 7,5 ώρες
Λιγότερο καθισιό για τους 60ρηδες – Τα 10′ που μακραίνουν τη ζωή
Νόσος Αλτσχάιμερ: Δύο στοιχεία της προσωπικότητας που αυξάνουν τον κίνδυνο άνοιας
