Κάθε απρόβλεπτο γεγονός που ανατρέπει την καθημερινότητά μας όπως μια πολύπλοκη και επικίνδυνη πανδημία, θα προκαλέσει φόβο, έκπληξη αλλά και την καχυποψία αρκετών που θα προσπαθήσουν να το απλοποιήσουν και να το φέρουν στα «μέτρα» τους.
Πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύεται στο Psychological Medicine καταδύεται στον κόσμο όσων ασπάζονται τα fake news και τις θεωρίες συνωμοσίας και αναδεικνύει τις επικίνδυνες επιπτώσεις που μπορεί να έχει αυτή η επιλογή στην υγεία και κοινωνική ζωή.
Ομάδα από το Πανεπιστήμιο Vrije Universiteit Amsterdam (VU Amsterdam) με επικεφαλής τον ψυχολόγο Jan-Willem van Prooijen μελέτησε ένα ευρύ και αντιπροσωπευτικό δείγμα του ολλανδικού πληθυσμού 5.745 συμμετεχόντων σχετικά με τη στάση τους απέναντι στην COVID-19 και τις θεωρίες συνωμοσίας -όπως αν ο κορωνοϊός αποτελούσε ένα έξυπνο βιολογικό όπλο των επιστημόνων για να αποψιλώσουν τα δικαιώματα των πολιτών και να καλύψουν την παγκόμσια οικονομική ύφεση- για να διαπιστώσει εάν και το πιο απίθανο για τη λογική ή την επιστήμη συνωμοσιολογικό σενάριο «έχει πραγματικό αντίκτυπο στις στάσεις, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά εκείνου που το αντιλανβάνεται ως πραγματικό», όπως ανέφερε ο Δρ Prooijen.
Υψηλότερος κίνδυνος λοίμωξης
Στο επόμενο στάδιο της μελέτης αρκετούς μήνες μετά, οι συμμετέχοντες ερωτήθηκαν μεταξύ άλλων εάν είχαν ελεγχεί για τον κορωνοϊό, ποια ήταν τα αποτελέσματα και αν είχαν παραβιάσει τα περιοριστικά μέτρα για τον περιορισμό της πανδημίας.
Τα αποτελέσματα ήταν συμβατα με τις ερευνητικές υποθέσεις: οι θιασώτες των συνωμοσιολογικών θεωριών είχαν σημαντικά λιγότερες πιθανότητες να προβούν σε διαγνωστικό έλεγχο -ενδεχομένως λόγω της μικρότερης απειλής που αισθάνονταν από τον ιό- και υψηλότερο κίνδυνο να διαγνωστούν θετικοί συγκριτικά με όσους δεν υιοθετούσαν αντίστοιχες απόψεις.
Ως προς το τελευταίο εύρημα, πολλά από τα αίτια που υπέθεσαν οι ερευνητές ήταν όντως αληθή, όπως ότι ήταν πιθανότερο οι συνωμοσιολόγοι να έχουν δεχτεί στα σπίτια τους πολύ περισσότερους ανθρώπους απ’ όσους όριζαν τα μέτρα στο πλαίσιο της κοινωνικής φούσκας καθώς και να έχουν οι ήδη επισκεφθεί συνωστισμένους χώρους εστίασης και διασκέδασης.
Στο κοινωνικό περιθώριο
Η έρευνα έδειξε τις επιπτώσεις της πίστης σε τέτοιες θεωρίες και σε κοινωνικό επίπεδο, διαπιστώνοντας ότι η απόλυση και η απώλεια εισοδήματος επιβάρυναν κυρίως την ομάδα των συνωμοσιολόγων, με τα δεδομένα να αποκαλύπτουν επιπλέον τις μεγαλύτερες πιθανότητές τους να βιώσουν τον κοινωνικό αποκλεισμό λόγω των πεποιθήσεών τους.
«Η μη ανοχή των συνωμοσιολόγων ευθυγραμμίζεται με την ευρύτερη ιδέα ότι ο εναγκαλισμός θεωριών συνωμοσίας οδηγεί στον στιγματισμό και την αποδυνάμωση του κοινωνικού τους δικτύου», εξηγούν οι ερευνητές.
Τα συμπαρομαρτούντα της υιοθέτησης επικίνδυνων θεωριών έξω από το πλέγμα της λογικής έχουν αναδειχθεί από πλήθος μελετών, στις οποίες καταγράφεται επίσης ο τρόπος που οι πεποιθήσεις μας ορίζουν τις συμπεριφορές μας. Κατά την πανδημία της COVID-19 τα ευρήματα επιβεβαιώθηκαν εκ νέου μέσα από επικίνδυνες για τη δημόσια υγεία συμπεριφορές όπως λιγότερη συμμόρφωση με τις κοινωνικές αποστάσεις και άλλα περιοριστικά μέτρα καθώς και με τη μειωμένη πρόθεση εμβολιασμού.
Παρά τα ενδιαφέρονται συμπεράσματα, οι ερευνητές διευκρίνισαν πως οι δημοσκοπήσεις που διενεργήθηκαν στο πλαίσιο της μελέτης δεν επιβεβαιώνουν κάποια αιτιώδη συνάφεια αλλά πρόκειται για ένα «στιγμιότυπο» μόνο στην πορεία της πανδημία που περιλαμβάνει συμμετέχοντες από την Ολλανδία αποκλειστικά, με τους θιασώτες των θεωριών συνωμοσίας σχετικά ευάριθμους συγκριτικά με το συνολικό πληθυσμιακό δείγμα. Ωστόσο, οι περιορισμοί δεν αναιρούν την ενδεχόμενη σύπαρξη αρνητικών συνεπειών στη ζωή των συνωμοσιολόγων.
Διαβάστε επίσης
Θεωρίες Συνωμοσίας: Ποιοι τις πιστεύουν περισσότερο;
Θεωρίες Συνωμοσίας: Είναι σκηνοθετημένη η πανδημία;
Πώς τα fake news «παίζουν» με το μυαλό μας
