Η παραφιλολογία γύρω από κάθε γεγονός βαρύνουσας σημασίας είναι απολύτως αναμενόμενη. Η πρόσφατη εμπειρία της πανδημίας COVID-19 το επιβεβαίωσε από την πρώτη στιγμή έως και σήμερα που οι επιστήμονες παλεύουν με τις συνεχείς παραλλαγές του κορωνοϊού SARS-CoV-2.
Από τους περισσότερους των 600 νεκρών στο Ιράν από την κατανάλωση οινοπνεύματος για να νικήσουν τον κορωνοϊο έως τον «θάνατο» της πρώτης Βρετανίδας εθελόντριας που εμβολιάστηκε κατά της COVID-19 και από τα παιδομαζώματα σε δομές COVID-19 για μαθητές θετικούς στον κορωνοϊό έως τα μικροτσιπ στις μάσκες και το δίκτυο 5G, τα fake news και οι θεωρίες συνωμοσίας που τόσο εύκολα διασπείρονται μέσω των social media πέρα από αστείες έχουν αποδειχθεί και επικίνδυνες. «Υπάρχουν και τα άτομα που έχουν μολυνθεί από τον ιό, τον πιο επικίνδυνο, τον πιο μεταδοτικό της παραπληροφόρησης», έχει σχολιάσει σχετικά η Ομότιμη Καθηγήτρια Παιδιατρικής και Πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών, κυρία Μαρία Θεοδωρίδου.
«Τα fake news επηρεάζουν αρνητικά τις συμπεριφορές των ατόμων», συμπεραίνει η Επίκουρη Καθηγήτρια Ψυχολογίας, Ciara Greene, από το Πανεπιστήμιο του Δουβλίνου, η οποία εκπόνησε με την ερευνητική της ομάδα την πρώτη μελέτη σχετικά με τον αντίκτυπο των ψευδών ειδήσεων στον τρόπο που σκέφτονται και ενεργούν οι άνθρωποι.
Τον Μάιο του 2020, η ερευνητική ομάδα συγκέντρωσε 4.500 εθελοντές μέσα από πρόσκληση για συμμετοχή στη διαδικτυακή μελέτη που αναρτήθηκε στο TheJournal.ie., αναφέροντας πως αντικείμενο έρευνας είναι οι αντιδράσεις σε μία σειρά από μηνύματα δημόσιας υγείας και ειδήσεις σχετικά με το ξέσπασμα της πανδημίας του νέου κορωνοϊού.
Στους συμμετέχοντες παρουσιάστηκαν τέσσερις πραγματικές ειδήσεις αναφορικά με την πανδημία και τέσσερα fake news γραμμένα έτσι ώστε να παραπέμπουν στην παραφιλολογία των ημερών, όπως ότι ο καφές προστατεύει από τον κορωνοϊό ή ότι οι πιπεριές τσίλι εξασθενίζουν τα συμπτώματα της COVID-19, καθώς και για τις φαρμακοβιομηχανίες που απέκρυψαν τις ανεπιθύμητες ενέργειες των εμβολίων ή τις εφαρμογές ιχνηλάτησης επαφών για κορωνοϊό που δίνουν πρόσβαση σε προσωπικά δεδομένα του χρήστη.
Αλλαγή στη συμπεριφορά και δημιουργία ψευδών αναμνήσεων
Μια μικρή αλλά εμφανή αλλαγή στη συμπεριφορά των εθελοντών από τα fake news αποτύπωσαν οι απαντήσεις τους, με ένα 5% επί παραδείγματι να δηλώνει ότι δεν θα κατέβαζε την εφαρμογή ιχνηλάτησης λόγω του φόβου παραβίασης της ιδιωτικότητάς του.
Ακόμα πιο ενδιαφέρον εύρημα ωστόσο αποδείχθηκε η παραμνησία, ο σχηματισμός δηλαδή ψευδούς μνήμης σχετικά με τα fake news, με εθελοντές που θυμούνταν λανθασμένα ότι τα έχουν διαβάσει ή ακούσει και στο παρελθόν να επηρεάζονται περισσότερο, όπως στην περίπτωση της παραπάνω εφαρμογής ξανά και τις 7% λιγότερες πιθανότητες να την εμπιστευτούν όσοι πίστευαν ότι είχαν μάθει γι’ αυτήν παλιότερα.
«Αποτελέσματα όπως αυτά ήταν περιορισμένα και δεν προέκυπταν από κάθε ψευδή είδηση. Αλλά ακόμα και τέτοιας μικρής έκτασης επίδραση, μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλες αλλαγές», ανέφερε η Δρ Greene, παραβάλλοντας την περίπτωση του εμβολίου MMR (για ιλαρά-ερυθρά-παρωτίτιδα), όπου η ανυπόστατη ανησυχία συνάφειάς του με εκδήλωση αυτισμού μείωσε τα ποσοστά εμβολιασμού στα παιδιά κατά 10%, με συνέπεια την άνοδο κρουσμάτων ιλαράς στις αρχές του 2000.
Στο κενό οι προειδοποιήσεις για παραπληροφόρηση
Μια δεύτερη πτυχή της διασποράς των fake news που εξέτασε η μελέτη, ήταν η αποτελεσματικότητα των μέσων που μετήλθαν κυβερνήσεις και επίσημοι φορείς για να τα αντιμετωπίσουν όπως προειδοποιητικά μηνύματα για τον κίνδυνο της παραπληροφόρησης και την ανάγκη κριτικής προσέγγισης των ειδήσεων που διαχέονται στο διαδίκτυο.
Εν προκειμένω, σε τυχαία υποομάδα των εθελοντών δόθηκε να διαβάσουν μια προειδοποίηση περί παραπληροφόρησης και έπειτα η ψευδής και αληθής είδηση. Προς έκπληξη των ερευνητών, καμία επίδραση δεν είχε η σχετική προειδοποίηση, εύρημα που θα έπρεπε να λάβουν σοβαρά υπ’ όψιν τους οι υπεύθυνοι σχεδιασμού στρατηγικών για την καταπολέμηση του φαινομένου.
Διαβάστε επίσης
Κορωνοϊός: Τα fake news επιδεινώνουν επιδημίες όπως συνέβη με τον COVID-19
Θεωρίες Συνωμοσίας: Είναι σκηνοθετημένη η πανδημία;
