Δεν είναι λίγα τα βιντεάκια που κυκλοφορούν στα κοινωνικά δίκτυα, που δείχνουν ιδιοκτήτες/κηδεμόνες σκύλων να επιπλήττουν το ζωάκι τους επειδή την ώρα της απουσίας τους μετέτρεψε το σπίτι σε… πεδίο μάχης! Και ‘κείνο, με κατεβασμένα τα αφτιά, συρρικνώνοντας το σώμα του, αποστρέφοντας το βλέμμα του, ή κρυμμένο κάτω από το κρεβάτι, φανερώνει… ενοχή. Αυτό πιστεύουν, πολλοί ιδιοκτήτες/κηδεμόνες: πως οι συμπεριφορές αυτές αποτελούν ακράδαντη απόδειξη ότι ο σκύλος τους νοιώθει ενοχές.

Μπορεί, όμως, ένας σκύλος να βιώσει αυτό το συναίσθημα; Ότι έχει διαπράξει κάτι κακό;

Η εκπαιδεύτρια σκύλων, Αγγελική Λουρίδα, μας εξηγεί τι ακριβώς συμβαίνει με τους σκύλους.

Τι είναι οι ενοχές;

«Οι ενοχές είναι το συναίσθημα το οποίο γεννάται, όταν οι πράξεις μας έρχονται σε σύγκρουση με τα “πιστεύω” μας και τον ηθικό μας κώδικα.

Σύμφωνα με τους ψυχαναλυτές, εμφανίζεται όταν είμαστε, πλέον, σε θέση να αντιληφθούμε το κοινωνικά σωστό και λάθος (3-6 ετών) και αποτελεί κομμάτι του Υπερεγώ μας, των κανόνων δηλαδή, που μας έχουν μάθει οι γονείς μας και εμπλουτίζεται δια βίου από τον περίγυρο (σχολείο, θρησκεία κ.λπ). Είναι, δηλαδή, ένα δευτερογενές κοινωνικό συναίσθημα (όχι έμφυτο), που έχει αναπτυχθεί λόγω της συναναστροφής μας με άλλους ανθρώπους. Συνεπώς, όταν νιώθουμε ενοχές, τις βιώνουμε αναφορικά με ένα άλλο άτομο, καθώς έχουμε επίγνωση ότι η πράξη μας το επηρεάζει.

Τι συμβαίνει, όμως, με τους σκύλους;

Υπάρχουν πολλές επιστημονικές αποδείξεις για ύπαρξη πρωτογενών – έμφυτων συναισθημάτων (χαρά, λύπη, φόβος) στα ζώα. Αλλά, οι εμπειρικές ενδείξεις για τα δευτερεύοντα συναισθήματα, όπως η ζήλεια, η υπερηφάνεια και η ενοχή, είναι εξαιρετικά σπάνιες στη βιβλιογραφία των ζώων, καθώς αυτά τα συναισθήματα φαίνεται να απαιτούν ένα επίπεδο γνωστικής πολυπλοκότητας, που μπορεί να υπάρχει μόνο σε ανθρώπινα όντα.

Έτσι οι σκύλοι, αν και έχουν έναν βαθμό συνείδησης (π.χ. γνωρίζουν τις άμεσες συνέπειες των πράξεών τους), δεν είναι, ακόμη, εξακριβωμένο εάν έχουν πλήρη συνείδηση της επίδρασης των πράξεών τους στους άλλους.

Ο λόγος είναι ο μικρότερος αριθμός νευρώνων που βρίσκονται στον προμετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου των ζώων (σε σχέση με τον ανθρώπινο εγκέφαλο) και είναι υπεύθυνοι, μεταξύ άλλων, για τη σύνθετη σκέψη και τη δυνατότητα λήψης νοητικών αποφάσεων (ανθρώπινες ικανότητες).

Πιστεύεται, λοιπόν, ότι ο σκύλος δεν έχει την ικανότητα μιας τέτοιας πολύπλοκης νοητικής διαδικασίας και, συνεπώς, της ανάπτυξης σύνθετων συναισθημάτων όπως η ενοχή.

Όπως υποστηρίζει η ψυχολόγος του Barnard College, Δρ. Alexandra Horowitz, οι άνθρωποι τείνουν να παρεξηγούν τα συναισθήματα των σκυλιών, καθώς βασίζονται στα ανθρώπινα συναισθήματα. «Χρησιμοποιούμε τη γλώσσα των ανθρώπων για τον σκύλο», δήλωσε η ίδια μετά τη μελέτη της το 2009 με τίτλο: Η αποσαφήνιση του «ένοχου βλέμματος»: βασικά μηνύματα στη συμπεριφορά των σκυλιών. Το «ένοχο» βλέμμα είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού.

Σύμφωνα με τη μελέτη αυτή, οι σκύλοι επιδεικνύουν τον φόβο της επίπληξης – τιμωρίας (συνθήματα ιδιοκτήτη) και όχι ενοχή (η συνειδητοποίηση του παραπτώματος).

Επίσης διαπίστωσε ότι τα σκυλιά έχουν την τάση να έχουν αυτό το ένοχο βλέμμα, αν τα επιπλήττουν οι ιδιοκτήτες τους, ακόμα κι αν δεν είχαν κάνει κάτι κακό.

Η εκπαιδεύτρια σκύλων, Αγγελική Λουρίδα

«Φαίνεται απίθανο πως έχουμε τον ίδιο τρόπο σκέψης λόγω των διαφορετικών μας εγκεφάλων, αλλά οι εγκέφαλοι των σκύλων είναι πιο πολύ παρόμοιοι με τον δικό μας, παρά ανόμοιοι», δήλωσε η ίδια. «Υπάρχει κάποια μελέτη που δείχνει ότι ορισμένα ζώα σχεδιάζουν για το μέλλον και θυμούνται συγκεκριμένα επεισόδια από το παρελθόν. Για τα σκυλιά, δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία ακόμη. Δεν λέμε ότι δεν το κάνουν, αλλά είναι πραγματικά δύσκολο να σχεδιαστούν πειράματα γύρω από αυτό. Τα σκυλιά έχουν αναμνήσεις, φυσικά, αλλά να σκεφτόμαστε αυτές τις αναμνήσεις με τον ίδιο τρόπο όπως λειτουργούν οι ανθρώπινες αναμνήσεις, είναι πιθανό λάθος. Από τις επιστημονικές μελέτες λείπει η εξήγηση του πώς τα σκυλιά περιγράφουν τα συναισθήματά τους και πώς απομνημονεύουν τα γεγονότα».

Η Δρ. Γιέρκα Όστογιτς, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, που είναι η βασική συγγραφέας της έρευνας που δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο στο επιστημονικό περιοδικό Behavioural Processes, αναφέρει ότι οι ερευνητές δεν βρήκαν κανένα στοιχείο που να υποστηρίζει ότι τα σκυλιά έχουν αυτό το ένοχο βλέμμα όταν δεν τα μαλώνουν.

«Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι, αφού δεν γίνεται να τα ρωτήσουμε», ανέφερε η κτηνίατρος Δρ. Bonnie Beaver, «αλλά η γλώσσα του σώματός τους είναι μία αντίδραση στη γλώσσα του σώματος που χρησιμοποιεί το αφεντικό τους». Μια ομάδα ερευνητών από το Πανεπιστήμιο Eotvos Lorand της Βουδαπέστης, με επικεφαλής τη Julie Hecht, δημιούργησε το 2012 ένα πείραμα, το οποίο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Applied Animal Behavior Science. Το πείραμα αυτό σχεδιάστηκε για να απαντήσουν στην ερώτηση αν τα σκυλιά που είχαν κακή συμπεριφορά κατά την απουσία των ιδιοκτητών τους, συμπεριφέρονται διαφορετικά όταν επιστρέφουν οι ιδιοκτήτες τους, από ό,τι τα σκυλιά που δεν είχαν κακή συμπεριφορά.

Τα αποτελέσματα έδειξαν, όπως και στην προηγούμενη μελέτη, ότι στατιστικά τα σκυλιά μπορεί να αντιδράσουν με το «ένοχο βλέμμα», ανεξάρτητα από το αν έχει γίνει κάποια παράβαση ή όχι, ως απάντηση στην επίπληξη των ιδιοκτητών τους.

Κλείνοντας, με τα μέχρι τώρα στοιχεία δεν υπάρχει καμία επιστημονική απόδειξη για το ότι οι σκύλοι νιώθουν ενοχές.

Σύμφωνα με τους ερευνητές, χρειάζονται περαιτέρω έρευνες και πειράματα σε διαφορετικές συνθήκες (οικείο περιβάλλον και όχι εργαστηριακό), λαμβάνοντας υπόψη και άλλους παράγοντες. Θα περάσει, όμως, αρκετός καιρός μέχρι να μπορέσουμε να πούμε με βεβαιότητα αν τα σκυλιά μπορούν, ή όχι, να αναπτύξουν σύνθετα συναισθήματα όπως η ενοχή.

Πηγές:
    • Horowitz A (2009). Disambiguating the “guilty look”: salient prompts to a familiardog behaviour. Behavioural processes
    • Hecht, J., et al., Behavioral assessment and owner perceptions of behaviors associated with guilt in dogs. Appl. Anim. Behav. Sci. (2012)
    • https://blogs.scientificamerican.com/