Όσοι έχουν σκύλο, συνηθίζουν να ερμηνεύουν τις συμπεριφορές του αγαπημένου τους φίλου, βάζοντας τον εαυτό τους στη θέση του.
Κι έτσι κατανοούν απόλυτα τι θέλει να τους «πει»!
Θα έλεγε κανείς πως υπάρχει και μια άλλη διάσταση στο ερώτημα «ξέρουμε πώς νιώθει και τι σκέφτεται ένας σκύλος;».
Ο θετικός εκπαιδευτής σκύλων, Σεραφείμ Καρυπίδης, μας βάζει σε σκέψεις.
«Πόσες φορές έχουμε πει ότι «ο σκύλος μου το έκανε αυτό επειδή ζηλεύει;».
Πολλές. Και χωρίς να το σκεφτούμε ιδιαίτερα, αποδίδουμε συμπεριφορές σκύλων σε ανθρώπινη συναισθηματική κατάσταση – θεωρούμε, δε, ότι ο σκύλος έκανε και κάποιες σκέψεις που τον οδήγησαν σε αυτή την πράξη.
Πιθανότατα, αυτές που θα σκεφτόμασταν εμείς, αν κάναμε το ίδιο.
Το φαινόμενο αυτό, που ονομάζεται ανθρωπομορφισμός, οδηγεί σε εσφαλμένα συμπεράσματα και πρέπει να αποφεύγεται. Ωστόσο, είναι πολύ εύκολο να πέσουμε στην παγίδα του.
Ξέρουμε τι νιώθει ένας σκύλος; Τι σκέφτεται;
Πριν αναζητήσουμε αν και τι σκέφτεται και νιώθει ο σκύλος, πρέπει πρώτα να αναρωτηθούμε τι σκεπτόμαστε εμείς ως άνθρωποι.
Πώς ξέρουμε τι νιώθει ένας άνθρωπος; Μπορούμε να το κρίνουμε, διαβάζοντας τη “γλώσσα του σώματός” του, από την έκφραση του προσώπου μέχρι τον τρόπο που στέκεται.
Αυτό, όμως, που θα επικυρώσει την αρχική μας εικασία, θα είναι η δική του, υποκειμενική άποψη για το τι βιώνει εκείνη τη στιγμή.
Μπορούμε να κάνουμε το ίδιο με τα σκυλιά;
Μπορούμε να πάρουμε πολλά στοιχεία, παρατηρώντας τη συμπεριφορά ενός σκύλου, τη «γλώσσα του σώματός» του, και τον τρόπο με τον οποίο συναναστρέφεται με τα υπόλοιπα σκυλιά.
Ωστόσο, τα σκυλιά δεν μπορούν να μας μιλήσουν. Και, ενώ μπορούμε να εκτιμήσουμε ότι βιώνουν μια συναισθηματική κατάσταση, ή, καλύτερα, να εκφράσουμε αυτό που θεωρούμε ότι νιώθουν με το αντίστοιχο συναίσθημα που θα περιγράφαμε εμείς, δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι το νιώθουν.
Γιατί, πολύ απλά, δεν μπορούν να μας το πουν.
Ένας άλλος τρόπος, μέσω του οποίου μπορούμε να πάρουμε πληροφορίες για τη συναισθηματική κατάσταση ενός ζώου, είναι οι αλλαγές στις βιολογικές διεργασίες που συντελούνται στο εσωτερικό του.
Διάφορες συναισθηματικές καταστάσεις συνδέονται με διάφορες αλλαγές στο εσωτερικό του οργανισμού με μια αμφίδρομη σχέση. Δηλαδή, μπορούν να προκαλέσουν τις αλλαγές, αλλά και να προκληθούν από αυτές.
Αυτές οι αλλαγές μπορούν να ανιχνευτούν, είτε άμεσα, από την αλλαγή στη λειτουργία ενός οργάνου, όπως η αύξηση της καρδιακής συχνότητας, είτε έμμεσα, σε διάφορες ουσίες στο εσωτερικό του οργανισμού, όπως η έκκριση διαφόρων ορμονών.
Οι παραπάνω διεργασίες είναι μετρήσιμες, και, πολλές φορές, μπορούμε μέσω αυτών να συμπεράνουμε τη μεταβολή της συναισθηματικής κατάστασης του οργανισμού.
Ωστόσο, αυτή η σχέση δεν είναι αποκλειστική. Η ίδια αλλαγή μπορεί να προκληθεί από διαφορετικά συναισθήματα. Για παράδειγμα, ένας σκύλος μπορεί να είναι σε εγρήγορση επειδή βρίσκεται σε διαμάχη με έναν άλλο σκύλο, αλλά και γιατί βρίσκεται σε κατάσταση παιχνιδιού.
Υπάρχουν πολλές συμπεριφορές που θα επιδείξει ένας σκύλος, και πολλοί βιολογικοί δείκτες που μας οδηγούν στο να σχηματίσουμε μια εικόνα για το υπόβαθρο της συναισθηματικής –παρακινητικής κατάστασης του σκύλου.
Ξέρουμε, όμως, πώς πραγματικά νιώθει και αν έχει επίγνωση του τι νιώθει; Ξέρουμε, πώς πραγματικά νιώθουμε εμείς;
Αν κάποιος μας ρωτούσε «πώς νιώθεις;», και εν συνεχεία μας ρωτούσε «πώς είσαι σίγουρος γι’ αυτό;», τι θα απαντούσαμε;
Ξέρουμε ότι νιώθουμε ένα συναίσθημα γιατί εμείς το έχουμε ορίσει έτσι, και το έχουμε ταυτίσει με το αντίστοιχο υποκειμενικό βίωμα των άλλων, το οποίο μας έχουν περιγράψει.
Μόνο τότε μπορούμε να συσχετιστούμε απόλυτα με την κατάστασή του. Έχοντας ως πρότυπο τη δικιά μας έννοια της χαράς και συγκρίνοντάς την με τη δική του.
Όταν νιώθουμε αγχωμένοι, το γνωρίζουμε γιατί έχουμε συνδέσει τα οργανικά συμπτώματα και την πνευματική μας κατάσταση με αυτό που μας περιγράφουν οι άλλοι όταν λένε ότι έχουν «άγχος».
Αν δεν μπορούσαν να μας το περιγράψουν, δεν θα ξέραμε αν αυτό που νιώθουμε είναι το ίδιο, ή, τουλάχιστον, μας κάνει να νιώθουμε το ίδιο με τους άλλους.
Η συνειδητή επίγνωση των συναισθημάτων επηρεάζει και επηρεάζεται από τα ίδια τα συναισθήματά μας. Είναι ένα μεγάλο μέρος της κοινωνικότητάς μας.
Είναι ικανά τα σκυλιά, ως άλλα κοινωνικά όντα, να γνωρίζουν τι νιώθουν; Και αν ναι, είναι σε θέση να γενικεύουν τα συναισθήματά τους και σε άλλους σκύλους;
Όταν ένας σκύλος βιώνει μια συναισθηματική κατάσταση, θα επιδείξει συμπεριφορές που έχουν ως στόχο την κοινοποίηση αυτής της κατάστασης προς τους άλλους σκύλους.
Εφόσον οι σκύλοι κοινοποιούν τη συναισθηματική – παρακινητική τους κατάσταση, αυτή μπορεί να γίνει κατανοητή από τους υπόλοιπους.
Το ερώτημα που δημιουργείται, είναι το εξής: είναι οι σκύλοι ικανοί να έχουν επίγνωση των δικών τους συναισθημάτων και αυτών των άλλων σκύλων; Ή, μήπως, η διαφοροποίηση της συμπεριφοράς τους είναι μονάχα μια ενστικτώδης αντίδραση;
Πολύ συχνά αποδίδουμε συναισθήματα στους σκύλους ως μια μορφή κοινωνικής σύμβασης, αλλά η αλήθεια είναι πως, μάλλον, δεν μπορούμε να ξέρουμε πώς ακριβώς βιώνουν την εκάστοτε κατάσταση, εφόσον δεν μπορούν να μας το πουν».
▪ Ο κύριος Σεραφείμ Καρυπίδης είναι approved instructor της Academy of Dog Training and Behaviour (Adtb) και εδώ και δύο χρόνια παρακολουθεί μαθήματα για το Advanced Diploma in Canine Behaviour Management (ADCBM) του Compass Education. Ζει στη Θεσσαλονίκη.
