Τα καρδιαγγειακά νοσήματα βρίσκονται στην πρώτη θέση -ακολουθούν νεοπλασίες και ασθένειες του αναπνευστικού- στη μοιραία κατάταξη με τις αιτίες θανάτου στη χώρα μας. Από τους 121.082 θανάτους που καταγράφηκαν τo 2016 οι 46.098 οφείλονται σε καρδιαγγειακές νόσους. Δηλαδή 1 στους 3 Έλληνες που καταλήγουν κάθε χρόνο χάνει τη ζωή του λόγω καρδιαγγειακών νοσημάτων. Με δεδομένο όμως πως πρόκειται για νοσήματα που εξαρτώνται κυρίως από τον τρόπο ζωής, με παράγοντες κινδύνου όπως η διατροφή, η άσκηση, το κάπνισμα, το αλκοόλ κ.ά. γίνεται αντιληπτό πως η επανεκτίμηση και επαναξιολόγηση του τρόπου ζωής μας, με στόχο μια πιο υγιή καρδιά, είναι μονόδρομος.
Πληγωμένες καρδιές
Η στεφανιαία νόσος, με τα εγκεφαλικά επεισόδια και την περιφερική αγγειοπάθεια, αποτελεί μορφή της καρδιαγγειακής νόσου. Είναι μια χρόνια φλεγμονώδης κατάσταση, στην οποία εμπλέκονται η «κακή» (LDL) χοληστερόλη και οι βλάβες του ενδοθηλίου του αρτηριακού τοιχώματος, που οδηγούν είτε σε αθηροσκλήρωση είτε σε θρόμβωση. Η επίπτωση της στεφανιαίας νόσου στον ελληνικό πληθυσμό έχει εκτιμηθεί ότι είναι 110 θάνατοι ανά 100.000 άτομα (οι 79 θάνατοι αφορούν άνδρες και οι 31 γυναίκες). Η στεφανιαία νόσος συνήθως εμφανίζεται με τις εξής κλινικές μορφές: α) Οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου και ασταθής στηθάγχη, β) σταθερή στηθάγχη. Το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου οφείλεται σε ρήξη ευάλωτης αθηρωματικής πλάκας, με αποτέλεσμα να αποφράσσεται το αγγείο ολικώς (στο έμφραγμα του μυοκαρδίου) ή μερικώς (στην ασταθή στηθάγχη). Θεραπεύεται με πρωτογενή αγγειοπλαστική εντός των πρώτων 2-3 ωρών από την εκδήλωσή του. Στην άλλη μορφή στεφανιαίας νόσου, στη σταθερή στηθάγχη, παρατηρείται πόνος στο στήθος, κόπωση, κάτι που οφείλεται σε μειωμένη πρόσληψη οξυγόνου. Η σταθερή στηθάγχη επέρχεται με τη χρόνια σταθερή βλάβη των στεφανιαίων αγγείων. Αντιμετωπίζεται με φαρμακευτική αγωγή και αν τα ενοχλήματα επιμένουν, τότε ενδείκνυται ο στεφανιογραφικός έλεγχος για πιθανή επεμβατική αντιμετώπιση.
Συχνότερες είναι οι βαλβιδοπάθειες των αριστερών κοιλοτήτων της καρδιάς και οφείλονται συνήθως σε εκφυλιστικές βλάβες. Η αντικατάσταση της αορτικής βαλβίδας σε νέους ασθενείς με μικρό χειρουργικό κίνδυνο γίνεται καρδιοχειρουργικά, ενώ στους ηλικιωμένους με υψηλό χειρουργικό κίνδυνο γίνεται διαδερμικά. Η σοβαρή ανεπάρκεια της μιτροειδούς βαλβίδος σε πρώιμα στάδια πρέπει να διορθώνεται χειρουργικά. Σε προχωρημένες καταστάσεις σε ασθενείς υψηλού χειρουργικού κινδύνου μπορεί να επιδιορθωθεί διαδερμικά. Με τις επεμβάσεις κλείνει το κεφάλαιο της βαλβιδοπάθειας και ανοίγει το κεφάλαιο της νέας βαλβίδας και των τυχόν επιπλοκών της. Γιʼ αυτό και οι ασθενείς χρειάζονται συνεχή παρακολούθηση από τον καρδιολόγο τους και μετά την εγχείρηση.
Άλλη πάθηση είναι η καρδιακή ανεπάρκεια, η οποία ορίζεται ως η αδυναμία της καρδιάς να εξασφαλίσει επαρκή αιμάτωση προς τα περιφερικά όργανα. Οφείλεται είτε σε αρρύθμιστη αρτηριακή πίεση, είτε σε πρωτοπαθή πάθηση του καρδιακού μυός (μυοκαρδιοπάθεια), είτε σε πάθηση των βαλβίδων της καρδιάς, είτε σε στεφανιαία νόσο (έμφραγμα του μυοκαρδίου). Η συχνότητα εμφάνισης καρδιακής ανεπάρκειας είναι αυξημένη στους διαβητικούς και στους παχύσαρκους. Η αντιμετώπισή της εξαρτάται από τη θεραπεία του υποκείμενου νοσήματος που την προκαλεί. Υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα υπάρχουν 200.000 ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια και 30.000 περίπου νέες περιπτώσεις κάθε χρόνο.
Οι αρρυθμίες αποτελούν διαταραχές του καρδιακού ρυθμού. Αδρά χωρίζονται στις υπερκοιλιακές και κοιλιακές αρρυθμίες. Οι υπερκοιλιακές είναι καλοήθεις (κολπική μαρμαρυγή και λοιπές υπερκοιλιακές ταχυκαρδίες). Η κολπική μαρμαρυγή, μία από τις συνηθέστερες διαταραχές του καρδιακού ρυθμού, προσβάλλει περισσότερο από το 1% του γενικού πληθυσμού και κάθε χρόνο διαγιγνώσκονται περισσότερες από 5 νέες περιπτώσεις κολπικής μαρμαρυγής ανά 10.000 κατοίκους στη χώρα μας. Όσο περνούν οι δεκαετίες τόσο αυξάνεται η συχνότητά της και υπολογίζεται ότι αγγίζει το 5% για άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών και σχεδόν το 10% για ηλικίες άνω των 80 ετών. Οι κοιλιακές αρρυθμίες (κοιλιακή ταχυκαρδία, κοιλιακή μαρμαρυγή) είναι επικίνδυνες για τη ζωή. Η θεραπεία ποικίλει από αμιγώς συντηρητική, επεμβατική μέχρι τοποθέτηση βηματοδότη και απινιδωτών.
Άλλες παθήσεις είναι η περικαρδίτιδα και μυοκαρδίτιδα, οι ασθένειες του περικαρδίου και του μυοκαρδίου που εμφανίζονται κυρίως στο πλαίσιο ιογενών λοιμώξεων. Αντιμετωπίζονται με αντιφλεγμονώδη φάρμακα, ενώ σε περίπτωση υποτροπής χορηγείται εξειδικευμένη αγωγή. Τέλος, η ενδοκαρδίτιδα είναι σπάνια νόσος με υψηλή θνητότητα αν δεν θεραπευθεί. Προκαλείται από προσβολή των βαλβίδων της καρδιάς από μικροβιακό παράγοντα.
Γυναίκες με καρδιά
Παρά τον μύθο ότι οι καρδιοπάθειες αποτελούν κατεξοχήν ανδρικό πρόβλημα υγείας, τα καρδιαγγειακά νοσήματα αποτελούν την κύρια αιτία θνητότητας των γυναικών. Είναι χαρακτηριστικό ότι πενταπλάσιος αριθμός γυναικών χάνει τη μάχη με τη ζωή λόγω καρδιακών παθήσεων απʼ ό,τι λόγω καρκίνου του μαστού. Οι γυναίκες παρουσιάζουν συχνότερα από τους άνδρες στένωση σε μικρότερα αγγεία που παρέχουν αίμα στην καρδιά. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις η μειωμένη καρδιακή αιμάτωση μπορεί να οφείλεται μόνο σε σπασμό των αγγείων, χωρίς μάλιστα να υπάρχει στένωση. Κατά συνέπεια, οι γυναίκες μπορεί να παρουσιάζουν συμπτώματα που οφείλονται σε ισχαιμία της καρδιάς, ακόμη και όταν εξειδικευμένες διαγνωστικές εξετάσεις, όπως η κλασική στεφανιογραφία, είναι φυσιολογικές.
Οι γυναίκες που θα υποστούν καρδιακή προσβολή είναι πιο πιθανό να αποβιώσουν ή να υποστούν δεύτερο καρδιακό επεισόδιο σε σύγκριση με τους άνδρες. Γίνονται, δε, ακόμη πιο εύκολος στόχος μετά την εμμηνόπαυση, καθώς τότε κινδυνεύουν να εμφανίσουν μυοκαρδιοπάθεια που πυροδοτείται από το συναισθηματικό στρες (μυοκαρδιοπάθεια takotsubo). Σε συνθήκες στρες δηλαδή μπορεί να παρουσιάσουν έντονο πόνο στο στήθος με κλινική εικόνα συμβατή με έμφραγμα. Ακόμη, έχει διαπιστωθεί πως οι γυναίκες διατρέχουν μικρότερο κίνδυνο από τους άνδρες να υποστούν κολπική μαρμαρυγή, αλλά αν νοσήσουν, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου λόγω της μαρμαρυγής.
Η θεραπευτική αντιμετώπιση των καρδιακών παθήσεων δεν διαφέρει μεταξύ ανδρών και γυναικών. Αυτό που διαφοροποιεί τις καρδιακές παθήσεις στις γυναίκες είναι πως τις βιώνουν οι ίδιες οι ασθενείς: συνηθίζεται η ανεπαρκής ή η λανθασμένη αξιολόγηση των συμπτωμάτων τους, ιδιαίτερα αν είναι άτυπα, καθώς και η υποεκτίμηση των συμπτωμάτων που τους οδηγεί με καθυστέρηση στο νοσοκομείο. Το αποτέλεσμα είναι οι καρδιοπαθείς γένους θηλυκού να υποβάλλονται λιγότερο συχνά σε έγκαιρη επεμβατική αντιμετώπιση σε περίπτωση οξέος καρδιακού επεισοδίου, με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται.
Όσον αφορά στις αρρυθμίες, οι γυναίκες που πάσχουν από κολπική μαρμαρυγή είναι λιγότερο πιθανό να υποβληθούν στις πλέον σύγχρονες και αποτελεσματικές θεραπείες, όπως είναι η κατάλυση (ablation). Επιπλέον, παραπέμπονται για επεμβατική αντιμετώπιση κολπικής μαρμαρυγής σε μεγαλύτερη ηλικία σε σύγκριση με τους άνδρες, με αποτέλεσμα να έχουν και μικρότερο όφελος.
Οι εχθροί της καρδιάς
H σωστή διατροφή θωρακίζει την υγεία της καρδιάς και προφυλάσσει τα τοιχώματα των στεφανιαίων αρτηριών από την αρτηριοσκλήρυνση, με αποτέλεσμα το αίμα να κυκλοφορεί ομαλά, χωρίς να συναντά ανεπιθύμητα εμπόδια στο πέρασμά του (αθηρωματικές πλάκες). Οι ειδικοί είναι κατηγορηματικοί ότι η μεσογειακή διατροφή είναι το πρότυπο της δίαιτας για την πρόληψη των καρδιακών προβλημάτων. Ακολουθούν τα τρόφιμα που πρέπει να αποφεύγονται:
Κορεσμένα και τρανς λιπαρά: είναι ζωτικής σημασίας να περιοριστεί η πρόσληψη λίπους, αλλά κυρίως κορεσμένων και τρανς λιπαρών (βούτυρο, κόκκινο κρέας και ορατό λίπος του κρέατος, πέτσα πουλερικών, τυρί, πλήρη γαλακτοκομικά προϊόντα, αλλαντικά, τα τηγανητά, η μαργαρίνη, τα επεξεργασμένα ψωμιά και σνακ).
Επεξεργασμένα κρέατα: πρόκειται για όλα εκείνα τα κρέατα και τα προϊόντα τους στα οποία προστίθενται άλατα, νιτρώδη ή άλλα συντηρητικά. Μελέτες έχουν δείξει πως τα χειρότερα είδη κρεάτων για την καρδιά είναι τα επεξεργασμένα κρέατα, όπως το λουκάνικο, το μπέικον, το σαλάμι, η μορταδέλα, η γαλοπούλα και γενικά τα αλλαντικά.
Τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε νάτριο: η υπερβολική ποσότητα νατρίου αυξάνει την αρτηριακή πίεση, που με τη σειρά της προσθέτει περισσότερη πίεση στην καρδιά και αυξάνεται ο κίνδυνος για καρδιακή προσβολή. Συνεπώς πρέπει να αποφεύγεται το αλάτι στο τραπέζι και να μπαίνει με μέτρο στο μαγείρεμα.
Τροφές με ζάχαρη: η ζάχαρη συμβάλλει στον κίνδυνο καρδιοπάθειας ανεξαρτήτως της επίδρασης που έχει στον Δείκτη Μάζας Σώματος. Οι υπερβολικές ποσότητες ζάχαρης μπορούν να προκαλέσουν διαβήτη, που με τη σειρά του μπορεί να προκαλέσει καρδιακές παθήσεις.
Αλκοόλ: η κατανάλωσή του πρέπει να γίνεται με μέτρο. Ένα ποτήρι κόκκινου κρασιού μπορεί να θεωρηθεί ωφέλιμο για την καρδιά, περισσότερα από 2 ποτήρια αλκοόλ τη μέρα για τους άντρες και πάνω από 1 ποτήρι αλκοόλ τη μέρα για τις γυναίκες είναι επιβλαβή.
Κάπνισμα: βλάπτει τις στεφανιαίες αρτηρίες που τροφοδοτούν με αίμα την καρδιά, κάτι που μπορεί να προκαλέσει στένωση της αρτηρίας. Μπορεί επίσης να αυξήσει τον κίνδυνο θρόμβου του αίματος ή απόφραξη, που μπορούν να οδηγήσουν σε καρδιακή προσβολή. Στις συστάσεις όλων των επιστημονικών εταιρειών αναφέρεται η αναγκαιότητα της διακοπής του καπνίσματος, καθώς και η αποφυγή του παθητικού καπνίσματος. Σημειωτέον, μετά από ένα έτος οι πιθανότητες εκδήλωσης καρδιακής προσβολής μειώνονται κατά 50% για τον πρώην καπνιστή.
