Γράφει ο Θανάσης Διαμαντόπουλος
Το ζητούν πολλοί. Σε τέτοιο βαθμό, που θα λέγαμε ότι η επιμήκυνση του προσδόκιμου ζωής αποτελεί μια καινούρια πραγματικότητα. Ακόμα και οι σημερινοί μεσήλικες ενδιαφέρονται για το ζήτημα αφού θέλουν να είναι η πρώτη γενιά ηλικιωμένων που θα διατηρεί τη νεανικότητά της εις το διηνεκές. Σε όλους αυτούς τους προβληματισμούς, αλλά και τα νέα επιστημονικά και κοινωνικά δεδομένα έρχεται να απαντήσει η Αναστασία Κουτσούρη, επιστημονικά υπεύθυνη του νοσοκομειακού κέντρου γηριατρικής αξιολόγησης του Νοσοκομείου Ερρίκος Ντυνάν: «Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν ενδείξεις και αποδείξεις γύρω από τους μοριακούς μηχανισμούς της γήρανσης που μας οδηγούν σε δυνατότητες παράτασης της ζωής, καθυστέρησης της γήρανσης και ίσως στην αναστροφή της. Η βασική υπόθεση αφορά το μήκος των τελομερών. Τα τελομερή είναι δομές, μόρια που βρίσκονται στα άκρα των χρωμοσωμάτων και είναι φύλακές τους, ενώ παράλληλα διατηρούν την ομοιοστασία του γονιδιώματος και παίζουν βασικό ρόλο στη γήρανση».
Στην ουσία, το τελομερές είναι μια περιοχή του DNA που προστατεύει τη χρήσιμη γενετική πληροφορία από τη φθορά. H κυρία Κουτσούρη παρατηρεί ότι «τα τελομερή βρίσκονται σε μια δυναμική ισορροπία και μικραίνουν κατά τη διαίρεση του κυττάρου. Αυτό πυροδοτεί τη γήρανση και τον θάνατο του κυττάρου. Απόδειξη αυτών είναι το γεγονός ότι έκφραση της τελομεράσης σε φυσιολογικά κύτταρα εμποδίζει, προλαμβάνει ή και αναστρέφει τη γήρανση». Πολλές μελέτες έχουν γίνει στο ποιοι παράγοντες διευκολύνουν ή εμποδίζουν τη γήρανση. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι πέραν του γενετικού υπόβαθρου, περιβαλλοντικοί παράγοντες και ο τρόπος ζωής επηρεάζουν τον μεταβολισμό των τελομερών. «Το οξειδωτικό στρες επηρεάζει επίσης το μήκος των τελομερών», επισημαίνει η ίδια. Εδώ θα πρέπει να κάνουμε έναν διαχωρισμό σε ό,τι αφορά το είδος του στρες από το οποίο μπορεί να κυριαρχούμαστε. Σε μεγάλες περιόδους τοξικού στρες, το οποίο διαχωρίζεται από το υγιές στρες που μας κάνει παραγωγικούς κάτω από ισορροπημένη ψυχολογία, παρατηρείται επιτάχυνση της γήρανσης σε κυτταρικό επίπεδο, η οποία μετράται ως αποτέλεσμα φθοράς στα τελομερή. Τα τελομερή στις ομάδες που υποφέρουν από χρόνιο τοξικό στρες εμφανίζονται μικρότερα σε μήκος, άρα και με μικρότερη δυνατότητα αντίστασης στη φθορά που προκαλούν οι κυτταρικές διαιρέσεις καθώς η δράση της τελομεράσης εμφανίζεται κατά 50% μειωμένη. Σαράντα χρόνια υπό την επίδραση τοξικού στρες μετρώνται να συνεπάγονται με τουλάχιστον 10 επιπλέον χρόνια γήρανσης σε κυτταρικό επίπεδο. Επομένως, καλό είναι να προσπαθούμε να μετατρέπουμε το τοξικό σε παραγωγικό στρες.
Οι παράγοντες που καθυστερούν τη γήρανση
Ο πρώτος αγγελιαφόρος του γήρατος σε ορατό επίπεδο είναι το δέρμα. Αυτό αποτελεί έναν δείκτη της υγείας του σώματος. Για αυτό η διατροφή και η άσκηση είναι δύο παράγοντες που μας κρατούν υγιείς. Ας ασχοληθούμε με τον πρώτο. «Πειράματα και μελέτες έχουν εξετάσει τη δράση των αντιοξειδωτικών ουσιών που βρίσκονται στην τροφή και που δρουν στα τελομερή. Συγκεκριμένα, in vitro πειράματα έχουν δείξει θετικά αποτελέσματα από τη χορήγηση βιταμίνης C, D, E, b carotene, και μετάλλων όπως ψευδάργυρος, μαγνήσιο ως προς την αντιοξειδωτική, αντιγηραντική τους δράση. Επίσης, οι πολυφαινόλες έχουν θετική δράση στο μήκος των τελομερών. Σε μελέτη που πραγματοποιήθηκε στο Βέλγιο ανέδειξε τα αντιοξειδωτικά χαρακτηριστικά πολυφαινολών που υπάρχουν στο πράσινο τσάι και την αντιφλεγμονώδη δράση τους. Οι ηλικιωμένοι Κινέζοι που πίνουν παραδοσιακά τσάι έχουν μακρύτερα τελομερή που οδηγούν σε αύξηση του προσδόκιμου της ζωής κατά 5 έτη σε σχέση με αυτούς που δεν καταναλώνουν τσάι. Παραδόξως, αυτό παρατηρήθηκε σε άντρες, όχι όμως σε γυναίκες».
Να, λοιπόν, πώς η καλή διατροφή καθυστερεί τη γήρανση. Όπως θα δούμε παρακάτω ευεργετικός είναι και ο φλοιός των κόκκινων σταφυλιών: «Μια άλλη φυσική πολυφαινόλη που έχει θετική δράση στα τελομερή είναι η ρεσβερατρόλη που ενεργοποιεί μια ενδοκυττάρια πρωτεΐνη τη σιρτουίνη SIRT-1. Η ρεσβερατρόλη απαντάται στον φλοιό των κόκκινων σταφυλιών και έχει ευεργετική δράση στην υγεία των θηλαστικών. Επίσης συνθετικά μόρια αγωνιστές της σιρτουίνης αυξάνουν τη μέση διάρκεια ζωής σε πειραματικά μοντέλα. Η ρεσβερατρόλη στους ανθρώπους έχει ισχυρή αντιφλεγμονώδη, αντιοξειδωτική δράση και μειώνει τα καρδιαγγειακά και τον διαβήτη, χρόνια νοσήματα που συνδέονται με τη γήρανση», σημειώνει η λαμπρή επιστήμονας. Και συμπληρώνει υπερθεματίζοντας την ευεργετική επίδραση ωμέγα 3 και ωμέγα 6 λιπαρών οξέων.«Παίζουν ρόλο και επιμηκύνουν τα τελομερή». Να και οι τροφές που τα περιλαμβάνουν: «Υπάρχουν ομάδες τροφών όπως τα καρύδια, θαλασσινά, τα λαχανικά και ο καφές που επιμηκύνουν τα τελομερή, ενώ επεξεργασμένα προϊόντα λόγω της υψηλής περιεκτικότητας σε λίπη και πρωτεΐνη και γλυκοτοξίνες προάγουν τη φλεγμονή και με αυτό τον μηχανισμό προάγουν τη γήρανση».
Η δίαιτα είναι αναπόφευκτα παράγοντας μακροζωίας. «Ο θερμιδικός περιορισμός (κατανάλωση λιγότερων θερμίδων) έχει αποδειχθεί ότι σε πειραματόζωα παρατείνει το προσδόκιμο της ζωής, δεν έχει όμως μελετηθεί επαρκώς στους ανθρώπους. Το μεγάλο ποσοστό εκατοντάχρονων στο νησί Okinawa, όπου οι γυναίκες καταναλώνουν 15%-20% λιγότερες θερμίδες από την υπόλοιπη Ιαπωνία, μπορεί να είναι απόδειξη της αξίας του περιορισμού των θερμίδων στην επιβίωση. Αυτό που έχει αποδειχτεί είναι ότι μικρής διάρκειας διαιτητικοί περιορισμοί έχουν οφέλη στα θηλαστικά και περιορίζουν τη φλεγμονή, την κυτταρική γήρανση και το οξειδωτικό στρες. Έτσι δίαιτες νηστείας που εναλλάσσονται με φυσιολογική διατροφή έχουν θετικά αποτελέσματα στην επιβίωση των ανθρώπων». Άρα η καλή μεσογειακή διατροφή, η διακοπή του καπνίσματος, η άσκηση βάδισης 35 λεπτά την ημέρα, αλλά και η απώλεια βάρους δρουν αντιγηραντικά. «Τέλος η χρήση συμπληρώματος διατροφής που έχει απομονωθεί από ένα βότανο της παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής Astragalus membraneus έχει ενδείξεις -όχι αποδείξεις- ότι δρα προστατευτικά στα τελομερή».
Ο ρόλος της ψυχολογίας
Πολλές φορές απορούμε βλέποντας πώς μένουν αγέραστοι οι αισιόδοξοι άνθρωποι. Και γιʼ αυτό υπάρχει εξήγηση. Με αφορμή αυτό το ερώτημα, ερευνητές από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βοστόνης μελέτησαν τους γιους και τις κόρες υπεραιωνόβιων και συμπέραναν ότι, πράγματι, η προσωπικότητα είναι ένα χαρακτηριστικό που σχετίζεται με τη μακροβιότητα. Τα ευρήματα θέλουν τους ιδιαίτερα εξωστρεφείς και λιγότερο νευρωτικούς ανθρώπους -άνδρες και γυναίκες- να ζουν περισσότερα χρόνια. Οι αιωνόβιοι, μάλιστα, φαίνεται να διακρίνονται επίσης για το φιλότιμο και την ηπιότητα του χαρακτήρα τους. Η κυρία Κουτσούρη προσθέτει: «Υπάρχουν μελέτες που αποδεικνύουν ότι η κοινωνικότητα και το υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης είναι παράγοντες κατά της γήρανσης. Οι πετυχημένοι άνθρωποι γερνούν πιο δύσκολα γιατί κρατούν το δημιουργικό ενδιαφέρον τους σε όλο το μήκος της ζωής και είναι συνήθως μορφωμένοι».
Για το θέμα μιλάει η Αναστασία Κουτσούρη, Διευθύντρια του Α’ Παθολογικού Τμήματος του «Ερρίκος Ντυνάν». ειδικευμένη στη Γηριατρική και Ιατρική Γεροντολογία
