Το αποκαλούμε «κακή συνήθεια». Στην πραγματικότητα, όμως, το κάπνισμα είναι εξάρτηση. Μια εξάρτηση που περιορίζει την ελευθερία των κινήσεών μας, στιγματίζει την καθημερινότητά μας και καταστρέφει την υγεία μας.
Παρά τα αισιόδοξα αποτελέσματα που προέκυψαν από την έρευνα υγείας της ΕΛΣΤΑΤ για το 2019 και έκαναν λόγο για μείωση του καπνίσματος σε ποσοστό 52,4% την τελευταία δεκαετία στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στους νέους καπνιστές ηλικίας 16-24 χρόνων, η πανδημία του κορωνοϊού ήρθε για να ανατρέψει την αισιόδοξη πορεία. Σε έρευνα που διεξήχθη τον Μάρτιο του 2021 με τη συμμετοχή περισσότερων από 1.200 νοικοκυριών στα αστικά κέντρα αλλά και την περιφέρεια της Ελλάδας, αναδείχθηκε πως το 27,2% των καπνιστών αυτή την περίοδο καπνίζει περισσότερο, ενώ το 7% ομολογεί πως άρχισε να καπνίζει ξανά κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
«Πρόκειται για τη λεγόμενη υποτροπή, όπου ενώ μπορεί κάποιος να το κόψει, μετά από λίγο καιρό ξαναρχίζει το κάπνισμα. Η νικοτίνη στην ουσία προκαλεί εξάρτηση και μάλιστα ισάξια με αυτή των ναρκωτικών, εξ ου και η δυσκολία των περισσότερων καπνιστών να διακόψουν το κάπνισμα», σχολιάζει σχετικά ο κ. Μιχαήλ Τουμπής, MD PhD, FCCP Πνευμονολόγος.
Η εξάρτηση
«Για να πετύχει η διακοπή του καπνίσματος πρέπει ο καπνιστής να αλλάξει τον τρόπο που σκέφτεται και ζει διότι το κάπνισμα είναι συνδεδεμένο με την καθημερινότητά του. Οσο μεγαλώνει κάποιος και αυξάνονται τα χρόνια του καπνίσματος τόσο περισσότερο δομείται η εξάρτηση μέσω της επανάληψης πράξεων, όπως το τσιγάρο με τον καφέ, μετά το φαγητό ή με το ποτό. Αυτή η επανάληψη είναι ένα χαρακτηριστικό της εξάρτησης, το δεύτερο είναι η υποτροπή και το τρίτο είναι η παραδοχή των βαριά εξαρτημένων ότι το κάπνισμα τους κάνει κακό, παρά ταύτα συνεχίζουν να καπνίζουν», εξηγεί ο κ. Τουμπής. Πρέπει, ωστόσο, να σημειώσουμε πως, χαρακτηρίζοντας το κάπνισμα εθισμό, δεν ενοχοποιούμε, ούτε κατηγορούμε τον καπνιστή, ο οποίος είναι ένας εξαρτημένος άνθρωπος.
Τα προφίλ των ανθρώπων που αποφασίζουν να κόψουν το κάπνισμα είναι πολλά. Οι περισσότεροι από όσους προσφεύγουν στα ιατρεία διακοπής καπνίσματος είτε έχουν ήδη κάποια προβλήματα υγείας, είτε φοβούνται ότι θα αποκτήσουν, είτε πιέζονται για να το κάνουν από το οικείο τους περιβάλλον. «Τα παιδιά αποτελούν ισχυρή δύναμη πίεσης. Ακόμα και ο παππούς σκέφτεται το εγγόνι και θα ήθελε να κόψει το κάπνισμα προκειμένου να μη βλάψει το παιδί», σχολιάζει ο κ. Τουμπής. Υπάρχουν, όμως, και νέοι άνθρωποι που προσέρχονται για βοήθεια δηλώνοντας ότι θέλουν να σταματήσουν την εξάρτηση, να είναι ελεύθεροι και ανεξάρτητοι, να ακολουθήσουν έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής, στον οποίο εντάσσεται και η διακοπή του καπνίσματος.
Στο Ιατρείο Διακοπής Καπνίσματος
Τα Ιατρεία Διακοπής Καπνίσματος στη χώρα μας ξεπερνούν τα 80 σε αριθμό, με τα 19 εξ αυτών να βρίσκονται στην Αττική. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία η επιτυχία των κέντρων αυτών στην Ελλάδα ξεπερνάει το 35% σε διάρκεια ενός έτους, ποσοστό από τα υψηλότερα της Ευρώπης. Το υπόλοιπο 65% είναι περιστατικά υποτροπών.
Τι συμβαίνει, λοιπόν, όταν κάποιος απευθύνεται σε ένα Ιατρείο Διακοπής Καπνίσματος; Αρχικά, καταγράφονται τα χαρακτηριστικά του καπνίσματος: πόσα τσιγάρα καπνίζει, πότε καπνίζει περισσότερο, πόσα χρόνια είναι καπνιστής, αν δοκίμασε ποτέ να κόψει το κάπνισμα, ποιες δυσκολίες συνάντησε σε εκείνη την προσπάθεια. Μέσω ερωτηματολογίων εντοπίζονται, στη συνέχεια, ο βαθμός εξάρτησης και η επιθυμία για διακοπή του καπνίσματος και στο τρίτο στάδιο πραγματοποιείται η συζήτηση της στρατηγικής που πρέπει να ακολουθήσει κάποιος για να φτάσει σε μια επιτυχή διακοπή.
«Συνήθως δεν χρειάζεται πίεση γιατί ο άνθρωπος που προσέρχεται ήδη πιέζεται. Αντίθετα, χρειάζεται χρόνος για να αναπτυχθεί η στρατηγική που συνίσταται στη σταδιακή αλλαγή του τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς στην καθημερινότητα. Αρχίζοντας από το πώς διαχειρίζεται την καθημερινότητά του, π.χ. την ώρα που θα ανάψει το πρώτο του τσιγάρο, περνάμε στις στρατηγικές που πρέπει να ακολουθήσει και στη σταδιακή μείωση του αριθμού των τσιγάρων», εξηγεί ο κ. Τουμπής.
Αυτή η προετοιμασία διαρκεί περίπου 1-2 εβδομάδες κι έπειτα από αυτό το χρονικό διάστημα προσδιορίζεται η ημερομηνία διακοπής του καπνίσματος, οπότε και εκτιμάται κατά πόσον μπορεί ο ασθενής να το κόψει με την προετοιμασία που έκανε ή αν χρειάζεται και φαρμακευτική βοήθεια. «Αρκετοί τα καταφέρνουν χωρίς να χρειαστεί να προχωρήσουμε σε κάτι άλλο. Υπάρχουν όμως και άλλοι που λόγω του βαθμού της εξάρτησης δεν μπορούν. Ετσι, λαμβάνουν τη φαρμακευτική αγωγή και επανέρχονται μετά από 15 μέρες. Ενα τέτοιο πρόγραμμα έχει διάρκεια περίπου 3 μήνες και ανά 15ήμερο πρέπει να έχουμε επαφή, είτε εκ του σύνεγγυς είτε τηλεφωνικά, διότι έχει βρεθεί ότι αυτή την τακτική παρέχει πολύ πιο καλά αποτελέσματα», παραθέτει ο ειδικός.
Η επιτυχία της διακοπής
Από τι εξαρτάται, λοιπόν, η επιτυχία της διακοπής; «Για να μειωθούν τα ποσοστά υποτροπής πρέπει οι διασυνδέσεις της καθημερινότητας με το τσιγάρο να έχουν διακοπεί. Αν, όμως, αυτός ο δεσμός δεν έχει σπάσει και ο καπνιστής επανέλθει σε κάποιες συνήθειες της καθημερινότητάς του θα οδηγηθεί εκ νέου στο τσιγάρο», επισημαίνει ο κ. Τουμπής.
Οι ειδικοί στα Ιατρεία Διακοπής Καπνίσματος προσπαθούν να είναι σε επαφή με τον καπνιστή που έχει διακόψει και να παρακολουθούν αν πριν από την υποτροπή υπάρχουν οι λεγόμενες εκτροπές, δηλαδή ανάβει ένα τσιγάρο και μετά από μία εβδομάδα έχει επανέλθει στο κανονικό κάπνισμα. «Επειδή μιλάμε για εξάρτηση, δεν μπορεί το άτομο να αυτοενοχοποιείται και να νιώθει τύψεις, πρέπει να συνεχίζει την προσπάθειά του με επιμονή και υπομονή. Εκεί έγκειται η παρακολούθηση της διακοπής. Το γεγονός ότι είναι δεσμευμένοι με ένα ιατρείο για αρκετό χρονικό διάστημα τους βοηθάει να μην υποτροπιάσουν. Είναι σημαντικό να έχουμε ανοιχτές τις πόρτες στους ανθρώπους που διέκοψαν και αισθάνονται την ανάγκη να συνεχίσουν τη συμβουλευτική», προσθέτει ο κ. Τουμπής.
Η ομαδική προσέγγιση
Στα Ιατρεία Διακοπής του Καπνίσματος εφαρμόζεται και η ομαδική προσέγγιση. Εκεί η στρατηγική επικοινωνείται σε μια ομάδα ατόμων και στη συνέχεια ο κάθε καπνιστής μοιράζεται την εμπειρία του. Σε αυτές τις ομάδες οι άνθρωποι μιλούν για τα προβλήματα που βίωσαν κατά την προετοιμασία ή τη λήψη της αγωγής. Οπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο ειδικός, «είναι άλλο να τα λέει ο γιατρός κι άλλο να τα λέει ο διπλανός σου που ήταν καπνιστής και μπόρεσε να διακόψει – γίνεται μεταξύ τους μια ενίσχυση της προσπάθειας. Είναι μια ομαδική προσπάθεια αλληλεγγύης, μια προσέγγιση πολύ ανθρώπινη, χωρίς αυστηρά πλαίσια».
Τα φαρμακευτικά βοηθήματα
Πρόσθετο όπλο στη μάχη της διακοπής του καπνίσματος είναι τα φαρμακευτικά σκευάσματα νικοτίνης (π.χ. τσίχλες, επιθέματα, υπογλώσσια) που εντάσσονται επισήμως στη διακοπή του καπνίσματος. Το σημαντικό στην περίπτωση αυτή είναι η γνώση του σωστού τρόπου χορήγησής τους. Ενα κλασικό παράδειγμα είναι η τσίχλα νικοτίνης, την οποία χρησιμοποιούν πολλοί μόνοι τους, χωρίς να γνωρίζουν τη σωστή μέθοδο χορήγησης, με αποτέλεσμα μετά από λίγες ημέρες να θεωρούν ότι δεν τους βοηθά. Αντίθετα, στο Ιατρείο Διακοπής Καπνίσματος γίνεται εκπαίδευση για τη λήψη του κάθε σκευάσματος, προκειμένου να υπάρξει το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Μόνος μου μπορώ να το κόψω;
Ορισμένοι φτάνουν στη διακοπή του καπνίσματος χωρίς βοήθεια, ακολουθώντας τη δική τους στρατηγική. Η περίπτωση αυτή αφορά περίπου στο 3%-5% των καπνιστών, με το ποσοστό να φαίνεται μεν μικρό, στην πραγματικότητα, όμως, ο αριθμός είναι πολύ μεγάλος. «Είναι μια σεβαστή προσπάθεια, η οποία αν υποβοηθηθεί έστω και λίγο με απλή συμβουλευτική προσέγγιση από τον ιατρό παθολόγο που επισκέπτεται ο καθένας μας, το ποσοστό διπλασιάζεται. Αρα το πρώτο βήμα είναι να εκπαιδευτούμε όλοι οι γιατροί ώστε να παρέχουμε τη λεγόμενη βραχεία συμβουλή προς τον κάθε καπνιστή», επισημαίνει ο κ. Τουμπής.
Νέα καπνικά προϊόντα
Ολοι γνωρίζουμε τα νεότερα καπνικά προϊόντα όπως το ηλεκτρονικό τσιγάρο, το θερμαινόμενο ή ακόμη και νεότερες συσκευές νικοτίνης (juul) που κάνουν θραύση στις ΗΠΑ και μάλιστα στους νέους. «Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα και τα νεότερα καπνικά προϊόντα παρέχουν νικοτίνη, η οποία όμως δεν είναι φαρμακευτική. Το ηλεκτρονικό και το θερμαινόμενο τσιγάρο είναι μια αντικατάσταση του τσιγάρου με κάτι άλλο που επίσης παρέχει νικοτίνη, επομένως είναι εξαρτησιογόνο. Εμείς θέλουμε να απαλλαγούμε από την εξάρτηση, γιατί ένας εξαρτημένος εύκολα θα επανέλθει στο κλασικό τσιγάρο», αναφέρει ξεκάθαρα ο κ. Τουμπής. Αναφορικά με τις νεότερες συσκευές νικοτίνης (juul) που μοιάζουν με το ηλεκτρονικό τσιγάρο ο ειδικός εξηγεί ότι η δόση νικοτίνης που λαμβάνει ο καπνιστής είναι πολύ μεγάλη, με αποτέλεσμα η εξάρτηση να είναι μεγάλη και να δομείται από νωρίς.
Οι εναλλακτικές μέθοδοι διακοπής
Εκτός από τα Ιατρεία Διακοπής Καπνίσματος, υπάρχουν αρκετές ακόμα εναλλακτικές μέθοδοι που μπορεί να ακολουθήσει κάποιος που θέλει να διακόψει το κάπνισμα, όπως ο βελονισμός και ο ηλεκτροβελονισμός. Μάλιστα για κάποιες από αυτές τις μεθόδους, όπως για τον βελονισμό, παρατηρείται αξιοσημείωτη επιτυχία όσον αφορά τη διακοπή του καπνίσματος, δεδομένου πάντοτε ότι ο καπνιστής είναι αποφασισμένος να διακόψει. «Εχουν δοκιμαστεί όλες αυτές οι μέθοδοι και δεν αποτρέπουμε κανέναν να τις δοκιμάσει προκειμένου να κόψει το κάπνισμα, καθώς στόχος όλων είναι η διακοπή», επισημαίνει ο κ. Τουμπής και συνεχίζει «Πρόκειται, όμως, για δύσκολες θεραπείες και δεν συνοδεύονται από μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα συγκριτικά με τον συνδυασμό συμβουλευτικής και φαρμακευτικής θεραπείας».
Με τη συνεργασία του Μιχαήλ Τουμπή, MD PhD, FCCP Πνευμονολόγου
