*Γράφει ο κύριος Βασίλειος Βίγλας Παθολόγος – Λοιμωξιολόγος, Επιστημονικός Συνεργάτης ΥΓΕΙΑ

Είναι γνωστό ότι τα τελευταία εκατό χρόνια το προσδόκιμο επιβίωσης παγκοσμίως διπλασιάστηκε  από τα 40 στα 80 έτη, ενώ στις δυτικές χώρες και στην Ιαπωνία αγγίζει τα 85 έτη. Πολλοί παράγοντες  συντέλεσαν σε αυτό. Όμως οι δύο σπουδαιότεροι παράγοντες με βάση τον ΠΟΥ είναι η πρόσβαση όλο και περισσότερων ανθρώπων σε καθαρό πόσιμο νερό και η ανάπτυξη και διάδοση των εμβολίων.

Εμβόλια: η μεγαλύτερη ανακάλυψη της ιατρικής

Τα εμβόλια είναι από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις της ιατρικής και της επιστήμης γενικότερα. Πατέρας του εμβολιασμού θεωρείται ο Άγγλος ιατρός Edward Jenner, ο οποίος το 1796 επίσημα εφάρμοσε τη μέθοδο του δαμαλισμού για την πρόληψη της ευλογιάς. Αυτό που έκανε ήταν να παίρνει πύον από τις πληγές ασθενών που έπασχαν από δαμαλίτιδα, νόσο συγγενή της ευλογιάς αλλά ήπια, και να το ακουμπά σε πληγές υγιών ατόμων. Τα τελευταία αρρώσταιναν από δαμαλίτιδα αλλά πλέον δεν προσβάλλονταν από την ευλογιά. Η μέθοδος του αρχικά κατακρίθηκε έντονα από συναδέλφους του και τον κλήρο, όμως προοδευτικά αναγνωρίστηκε και αποτέλεσε τη βάση των εμβολιασμών.

Τι είναι ο εμβολιασμός;

Εμβολιασμός λοιπόν ονομάζεται η χορήγηση ενός αντιγόνου και έχει ως στόχο την ενεργοποίηση της ανοσίας του οργανισμού και με αυτό τον τρόπο την παραγωγή αντισωμάτων για πρόληψη της ασθένειας που προκαλείται από το παθογόνο μικροοργανισμό. Ως εμβόλιο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο παθογόνος μικροοργανισμός (αδρανοποιημένος, νεκρός ή εξασθενημένος), κάποια τοξίνη του μικροοργανισμού, πρωτεΐνες, υδατάνθρακες  ή το γενετικό του υλικό.

Ποιος είναι ο στόχος του εμβολιασμού;

Στόχος των εμβολιασμών είναι η προφύλαξη του ατόμου από τον λοιμώδη παράγοντα και η βελτίωση της ποιότητας της ζωής του. Ταυτόχρονα όμως τα εμβόλια δημιουργούν το λεγόμενο τείχος ανοσίας μέσα στην κοινότητα με αποτέλεσμα τη συνολική μείωση των θανάτων, των νοσηλειών, της χρήσης αντιβιοτικών και της ανάπτυξης πολυανθεκτικών στελεχών, της απώλειας εργατοωρών και της πίεσης που ασκείται στα συστήματα υγείας. Για να επιτευχθεί το τείχος ανοσίας σε έναν πληθυσμό πρέπει να εμβολιαστεί το 70%  των ατόμων του πληθυσμού.

Τα εμβόλια άλλαξαν το τοπίο της υγείας τον 20ο αιώνα. 

  • Η ευλογιά που σκότωνε 5.000.000 άτομα ετησίως εξαλείφθηκε επισήμως το 1980.
  • Η πολιομυελίτιδα που προκαλεί 350.000 παραλύσεις ετησίως εξαλείφθηκε από την Ευρώπη το 2002.
  • Η ερυθρά που προκαλούσε εκ γενετής ελλείματα και νοητική υστέρηση σε 20.000 νεογνά ετησίως έχει σχεδόν μηδενιστεί.
  • Για την ιλαρά, με τα 130.000.000 περιστατικά  ετησίως, έχει τεθεί ως στόχος να εξαλειφθεί από την Ευρώπη έως το 2030.
  • Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας, που οφείλεται στον ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων, πλέον με το εμβόλιο προλαμβάνεται.
  • Πλήθος ασθενειών παίδων και ενηλίκων (μηνιγγίτιδα, πνευμονία, γρίπη, τέτανος, ηπατίτιδα κ.ά.) αντιμετωπίζονται με τα εμβόλια οριστικά και είμαστε τυχεροί γιατί η χώρα μας διαθέτει ένα από τα πιο ολοκληρωμένα και γενναιόδωρα προγράμματα εμβολιασμών παγκοσμίως.

Τα εμβόλια είναι από τα πιο ασφαλή «φάρμακα».

Βασίζονται σε κλινικές μελέτες που περιλαμβάνουν χιλιάδες άτομα, ενώ οργανισμοί σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο τα αξιολογούν συνεχώς για την ποιότητα, την αποτελεσματικότητα και την ασφάλειά τους. Έχουν δε το χαρακτηριστικό της πολύ χαμηλής τιμής σε σχέση με το όφελος που παρέχουν μακροπρόθεσμα συγκριτικά με άλλες παρεμβάσεις στον τομέα της δημόσιας υγείας (π.χ. αντικαπνιστική εκστρατεία, χλωρίωση νερού, διαφήμιση για ζώνες ασφαλείας).

Αντιεμβολιαστικό κίνημα

Παρά τα τεράστια οφέλη τους για τον άνθρωπο τα εμβόλια έχουν να αντιμετωπίσουν ένα δυναμικό αντιεμβολιαστικό κίνημα. Έτσι, ενώ έχουν καταρριφθεί επιστημονικά απόψεις που ενοχοποιούσαν τα εμβόλια (το MMR δε συνδέεται με αυτισμό, τα εμβόλια δεν περιέχουν υδράργυρο ή αλουμίνιο σε τοξικές δόσεις, το εμβόλιο για τον HPV δεν αυξάνει την πιθανότητα αυτοανοσίας, τα εμβόλια δεν εξασθενούν ούτε υπερδιεγείρουν το ανοσοποιητικό σύστημα) οι τελευταίες συνεχίζουν να γίνονται πιστευτές από ένα τμήμα του πληθυσμού. Η επιδημία από τον SARS-CoV-2 ήρθε να αναζωπυρώσει τις συζητήσεις αυτές.

Εμβόλιο COVID-19

Ο ιός αυτός χρησιμοποιεί μια πρωτεΐνη του περιβλήματός του, μια ακίδα, για να ενωθεί με συγκεκριμένο υποδοχέα στα ανθρώπινα κύτταρα και να εισέλθει στον οργανισμό. Η ακίδα αυτή από την αρχή ήταν στόχος των επιστημόνων ώστε να φτιάξουν το εμβόλιο για τον ιό. Η διαφορά με τα προηγούμενα εμβόλια είναι ότι με τα εμβόλια για τον SARS-CoV-2 δεν εισέρχεται στον οργανισμό η ακίδα ώστε να παραχθούν τα αντισώματα, αλλά το γενετικό υλικό του ιού (RNA ή DNA) που είναι υπεύθυνο για τη δημιουργία της ακίδας. Αυτή η καινούρια τεχνική έχει δημιουργήσει ερωτήματα.

Η αλήθεια βέβαια είναι ότι η τεχνική δεν είναι καινούρια. Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερα εμβόλια ετοιμάζονται με βάση αυτή την τεχνική (Ebola, CMV) ενώ σε αυτήν βασίζονται και μελέτες στον τομέα της ογκολογίας. Υπάρχει λοιπόν μια εμπειρία 20 και πλέον ετών. Το μεγάλο της πλεονέκτημα είναι η ταχύτητα, η απλότητα και το χαμηλό κόστος, κάτι που εξηγεί και την ταχύτητα ανάπτυξης των νέων εμβολίων για τον SARS-CoV-2, σε συνδυασμό με την εκτεταμένη χρηματοδότηση για αυτό το σκοπό.

Τα εμβόλια φτιάχτηκαν γρήγορα αλλά όχι βιαστικά και σίγουρα όχι σε βάρος της ασφάλειας. Πάνω από 100.000 εθελοντές συνολικά συμμετείχαν στις μελέτες και τα βήματα έγκρισης από τις αρμόδιες αρχές ακολουθήθηκαν με βάση τους κανονισμούς.

Τα εμβόλια είναι ασφαλή

Στην πραγματικότητα είναι ασφαλέστερα από τα φάρμακα. Εμφανίζουν τις παρενέργειες όλων των εμβολίων (άλγος στο σημείο εισόδου, κακουχία, δεκατική πυρετική κίνηση, μυαλγίες, κεφαλαλγία) σε μικρό ποσοστό και μεγαλύτερη πιθανότητα αλλεργικής αντίδρασης από τα άλλα εμβόλια, κάτι που αντιμετωπίζεται με το να γίνονται με ιατρική επίβλεψη. Σαφώς χρειάζεται επαγρύπνηση για πιθανές παρενέργειες που ίσως εμφανιστούν στο μέλλον αλλά τα έως τώρα δεδομένα υποδεικνύουν άριστο βραχυπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο προφίλ ασφαλείας.

Το mRNA του ιού δεν εισέρχεται στον πυρήνα του ανθρώπινου κυττάρου, άρα δεν επηρεάζεται το γενετικό υλικό του εμβολιασθέντος ατόμου, καταστρέφεται δε λίγες ώρες μετά την είσοδό του στο ανθρώπινο σώμα. Τα  “οχήματα” που χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά του γενετικού υλικού του ιού (λιπίδια ή αδενοιός) δε δημιουργούν καμία παρενέργεια.

Τα εμβόλια λοιπόν αυτά από μόνα τους αποτελούν τεράστιο επίτευγμα. Μένει να αποδειχτεί ότι εκτός από τη δεδομένη προστασία του εμβολιαζόμενου ατόμου εμποδίζουν και τη μετάδοση της νόσου. Είναι ο πιο σίγουρος και γρήγορος τρόπος για να επανέλθουν οι ζωές μας και η καθημερινότητά μας στη φυσιολογική τους ροή.

*Ο Βασίλειος Βίγλας είναι Παθολόγος – Λοιμωξιολόγος, Επιστημονικός Συνεργάτης ΥΓΕΙΑ