Η χοληστερίνη ή χοληστερόλη, όπως λέγεται ορθότερα, είναι αρκετά υψηλή σε μεγάλο ποσοστό των Ελλήνων, κάτι που συνιστά απειλή για την καρδιαγγειακή τους υγεία. Περίπου οι μισοί ενήλικες της χώρας μας υπολογίζεται ότι έχουν αυξημένη χοληστερόλη, σύμφωνα με τα στοιχεία του Ελληνικού Ιδρύματος Καρδιολογίας σε δείγμα 50.000 κατοίκων. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι το 50% αυτών το αγνοεί, γεγονός που καθιστά τον κίνδυνο για την καρδιά του ακόμη μεγαλύτερο. Ο λόγος είναι ότι η υψηλή χοληστερόλη, συγκεκριμένα η «κακή» LDL, αυξάνει τον κίνδυνο αθηρωμάτωσης των αγγείων, κατά συνέπεια και τον κίνδυνο εμφράγματος και εγκεφαλικού επεισοδίου. Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή…
Η κακή χοληστερόλη
Τι είναι η χοληστερόλη που αποτελεί εδώ και δεκαετίες μέρος του καθημερινού λεξιλογίου και διαιτολογίου μας; Πρόκειται για ένα μαλακό λίπος που περιέχεται στις ζωικές τροφές, αλλά παράγεται και από τον οργανισμό μας, κυρίως από το ήπαρ. Παρότι έχουμε μάθει να τη σκεφτόμαστε ως επιβλαβή, η αλήθεια είναι ότι είναι απαραίτητη για πολλές λειτουργίες, όπως η σύνθεση των κυτταρικών μεμβρανών, η παραγωγή χολικών οξέων, ορμονών και της βιταμίνης D. Τα προβλήματα, όμως, ξεκινούν όταν διαταράσσεται η ισορροπία των λιποπρωτεινών που τη μεταφέρουν στο αίμα. Με απλά λόγια, όταν αυξάνεται η κακή LDL χοληστερόλη και μειώνεται η καλή HDL. H περίσσεια κακής χοληστερόλης εναποτίθεται στο αρτηριακό τοίχωμα, συνιστώντας έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου.
Οι ειδικοί εξηγούν ότι η αυξημένη χοληστερόλη (υπερχοληστεριναιμία) αυξάνει την πιθανότητα δημιουργίας αθηρωματικών πλακών στα τοιχώματα των αρτηριών, που σταδιακά εμποδίζουν την ομαλή ροή του αίματος, με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι πιθανότητες πρόκλησης καρδιαγγειακών νοσημάτων όπως το έμφραγμα του μυοκαρδίου και το εγκεφαλικό επεισόδιο. Ενας από τους μηχανισμούς που διαθέτει ο οργανισμός για την απομάκρυνση της περίσσειας χοληστερόλης από την κυκλοφορία του αίματος είναι η καλή HDL χοληστερόλη, μια ευεργετική λιποπρωτείνη.
Δεν πρέπει να παραλείψουμε να αναφερθούμε στα λιγότερο δημοφιλή, αλλά επικίνδυνα τριγλυκερίδια. Πρόκειται για λίπη που βρίσκονται στο σώμα μας και για τα οποία υπάρχουν αυξανόμενες ενδείξεις για τον ρόλο τους στην ανάπτυξη στεφανιαίας νόσου. Μάλιστα ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται για τους ασθενείς με υψηλά επίπεδα τριγλυκεριδίων, χαμηλά επίπεδα HDL χοληστερόλης και σακχαρώδη διαβήτη. Αυτοί έχουν σημαντικά αυξημένο κίνδυνο για την ανάπτυξη αθηροσκληρυντικής νόσου.
Οι επικίνδυνες τιμές
Σε ό,τι αφορά την επικίνδυνη LDL, τιμές κάτω από 100 mg/dL θεωρούνται ιδανικές, ενώ τιμές 100-129 mg/dL σχεδόν φυσιολογικές. Οριακά υψηλή θεωρείται η LDL όταν κινείται μεταξύ 130 και 159 mg/dL. Τιμή άνω των 160 mg/dL θεωρείται υψηλή. Σύμφωνα με τις πλέον πρόσφατες οδηγίες, σε άτομα υψηλού κινδύνου (δηλαδή με πολλούς προδιαθεσικούς παράγοντες κινδύνου όπως υπέρταση, σάκχαρο, κάπνισμα, παχυσαρκία) η LDL συνιστάται να είναι κάτω από 70 mg/dl. Στους ασθενείς με καρδιαγγειακά νοσήματα (έμφραγμα, εγκεφαλικό επεισόδιο) ο στόχος είναι η LDL να μειωθεί κάτω από 55 mg/dL.
Τέλος, η καλή HDL θεωρείται ιδανική όταν είναι πάνω από 60 mg/dL, ενώ κάτω από 40 mg/dL θεωρείται χαμηλή. Συνιστάται ο έλεγχος των τιμών των λιπιδίων κάθε 3-5 χρόνια, ενώ σε όσους έχουν οριακά υψηλές τιμές κάθε χρόνο.
Η πολύτιμη άσκηση
Το περπάτημα ίσως αποτελεί τον πιο οικονομικό και αποτελεσματικό τρόπο για τον έλεγχο των τιμών των λιπιδίων στο αίμα. Επίσης η ενασχόληση με οποιαδήποτε μέτριας έντασης αερόβια άσκηση όπως το τρέξιμο, το κολύμπι και το ποδήλατο θεωρείται αποτελεσματική για τη ρύθμιση των λιπιδίων. Ο συνιστώμενος στόχος είναι τα 30′ αερόβιας άσκησης πέντε φορές την εβδομάδα.
Προτού ξεκινήσετε ένα πρόγραμμα άθλησης πρέπει να σιγουρευτείτε ότι είστε υγιής, ιδιαίτερα αν είστε άνω των 40 ετών. Γι’ αυτό φροντίστε να συμβουλευτείτε τον γιατρό σας. Οταν αρχίζετε άθληση, να ξεκινάτε αργά και να αυξάνετε σταδιακά την ένταση. Ποτέ μη βιάζεστε και μην υπερβάλλετε – δώστε χρόνο στο σώμα σας να προσαρμοστεί.
Ο καίριος ρόλος της διατροφής
Αν και πολλοί από τους παράγοντες που επηρεάζουν τη χοληστερόλη συσχετίζονται και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, η σωστή διατροφή, η άσκηση και η διατήρηση σωστού βάρους εξακολουθούν να αποτελούν τον κυριότερο τρόπο πρόληψης και αντιμετώπισης της υψηλής χοληστερόλης. Μάλιστα ο συνδυασμός της άσκησης με τη δίαιτα είναι πολύ πιο αποτελεσματικός σε σχέση με την υιοθέτηση ενός μόνο μέτρου (π.χ. μόνο δίαιτα ή μόνο άσκηση). Επίσης σωστή διατροφή κατά της χοληστερόλης δεν νοείται αν πρώτα δεν μειώσετε το σωματικό σας βάρος. Αδυνατίζοντας μειώνεται σημαντικά και η χοληστερόλη.
Τι πρέπει να προσέξουμε όσον αφορά τη διατροφή μας. Κύριο μέλημά μας είναι η αποφυγή τροφών πλούσιων σε κορεσμένα λιπαρά, όπως το κρέας, τα πλήρη γαλακτοκομικά, το βούτυρο και τα γλυκά. Επίσης η αποφυγή των τρανς λιπαρών οξέων που βρίσκονται σε πλήθος επεξεργασμένων και συσκευασμένων τροφίμων.
Ο ρόλος της μεσογειακής διατροφής είναι καθοριστικός για τη ρύθμιση του λιπιδαιμικού προφίλ. Η μεσογειακή διατροφή είναι χαμηλή σε κορεσμένα λιπαρά οξέα, δηλαδή σε ζωικό λίπος, υψηλή σε μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, κυρίως λόγω της κατανάλωσης ελαιόλαδου, υψηλή σε σύνθετους υδατάνθρακες από όσπρια και σε φυτικές ίνες από λαχανικά και φρούτα.
Τι να τρώμε και τι όχι
Στην πράξη να περικόψετε τις βαριές πλούσιες σε λίπη σάλτσες, τη μαγιονέζα, την κρέμα γάλακτος, τα κρεμώδη επιδόρπια, τα τηγανητά με βούτυρο και τα γλυκά (ιδιαίτερα σοκολάτες και πάστες). Επίσης να απομακρύνετε το ορατό λίπος από το κρέας, την πέτσα του κοτόπουλου, της γαλοπούλας, του αρνιού και του κατσικιού.
Nα καταναλώνετε γάλα, γιαούρτι και τυριά με μειωμένα λιπαρά και να αντικαταστήσετε στη μαγειρική το βούτυρο με το ελαιόλαδο. Ακόμη να υιοθετήσετε υγιεινούς τρόπους μαγειρέματος, που περιορίζουν το λίπος, όπως ψήσιμο στη σχάρα και τον ατμό.
Εντάξτε τις φυτικές ίνες στη διατροφή σας. Αυτές προέρχονται από φυτικές τροφές που δεν έχουν υποστεί βιομηχανική επεξεργασία και τις βρίσκετε στα όσπρια, στα ολόκληρα φρούτα και στα λαχανικά. Eίναι σημαντικό η δίαιτά σας να εμπλουτιστεί με τρόφιμα που αποδίδουν 20-25 γρ. φυτικών ινών ημερησίως.
Η διαιτητική πρόσληψη χοληστερόλης, αυτής δηλαδή που περιέχουν τα τρόφιμα, συστήνεται να μην ξεπερνά κατά μέσο όρο τα 200-250 mg ημερησίως. Mεγάλες ποσότητες χοληστερόλης έχουν οι κρόκοι των αυγών, τα εντόσθια, το αυγοτάραχο, τα μυαλά του αρνιού.
Aναζητήστε τα πολυακόρεστα λιπαρά. Τρόφιμα πλούσια σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα είναι τα λιπαρά ψάρια (σολομός, σαρδέλες, σκουμπρί κλπ.) και τα τρόφιμα φυτικής προέλευσης, όπως τα καρύδια.
Επτά λόγοι που ανεβάζουν τη χοληστερόλη
Ο θυρεοειδής. Είναι πιθανό η αύξηση της χοληστερόλης να οφείλεται σε δυσλειτουργία του θυρεοειδούς αδένα. Δεν είναι τυχαίο ότι η εξέταση του θυρεοειδούς είναι από τις πρώτες που συστήνουν οι ειδικοί σε περίπτωση αυξημένης χοληστερόλης.
Τα γονίδια. Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι όταν η χοληστερόλη είναι αυξημένη περισσότερο από 20%-30% σε σχέση με τα επιθυμητά όρια, συνήθως ενοχοποιείται η κληρονομική προδιάθεση. Σημειώνεται ότι ένα μικρό ποσοστό ανθρώπων γεννιέται με πολύ υψηλή χοληστερόλη (οικογενής υπερχοληστεροναιμία) εξαιτίας ενός γενετικού ελαττώματος. Στην περίπτωση αυτή η αντιμετώπιση της αυξημένης χοληστερόλης, εκτός από τη σωστή διατροφή, συνδυάζεται με τη λήψη φαρμακευτικής αγωγής.
Η κοιλιά. Όταν τα περιττά κιλά είναι συσσωρευμένα στην κοιλιά, αυξάνονται οι πιθανότητες να παρουσιαστεί αυξημένη χοληστερόλη, καθώς και υψηλό σάκχαρο, αυξημένο ουρικό οξύ και υπέρταση.
Το αυξημένο σάκχαρο. Τα υψηλά επίπεδα της LDL και των τριγλυκεριδίων συνδέονται με την ύπαρξη μεταβολικών νοσημάτων όπως ο σακχαρώδης διαβήτης. Παρόλο που ο ακριβής μηχανισμός δράσης δεν είναι πλήρως γνωστός, έχει παρατηρηθεί άμεση επίδραση του σακχαρώδους διαβήτη τύπου ΙΙ στον μεταβολισμό της χοληστερόλης.
Το στρες. Το στρες έχει μελετηθεί πολλές φορές και έχει παρατηρηθεί ότι υπάρχει άμεση σχέση αυτού με την αύξηση της χοληστερόλης.
Το κάπνισμα. Πολυάριθμες έρευνες έχουν δείξει ότι οι καπνιστές έχουν υψηλότερα επίπεδα χοληστερόλης σε σύγκριση με τους μη καπνιστές. Το κάπνισμα μειώνει τα επίπεδα της καλής HDL.
Το αλκοόλ. Αν και μικρή ποσότητα αλκοόλ (1-2 ποτηράκια κρασί την ημέρα) συμβάλλει στην αύξηση της HDL έως και κατά 15%, η αυξημένη κατανάλωση αλκοολούχων ποτών επιφέρει τα αντίθετα αποτελέσματα.
Πότε χρειάζονται φάρμακα
Οι καρδιολόγοι επισημαίνουν ότι με τη διατροφή, την άσκηση και τη διακοπή του καπνίσματος η χοληστερόλη μπορεί να μειωθεί κατά 10%-20%. Η φαρμακευτική αγωγή χορηγείται όταν δεν έχουν αποδώσει αυτά τα μέτρα. Αν, όμως, ο ασθενής έχει ήδη αθηρωματικές βλάβες, τότε η φαρμακευτική αγωγή χορηγείται άμεσα σε συνδυασμό με τις οδηγίες για την αλλαγή του τρόπου ζωής.
Το κύριο φάρμακο αντιμετώπισης της αυξημένης τιμής χοληστερόλης είναι οι στατίνες, οι οποίες παρεμποδίζουν τη διαδικασία σύνθεσης της χοληστερόλης στο ήπαρ. Ωστόσο η χοληστερόλη είναι απαραίτητη για την ομαλή κυτταρική λειτουργία, γι’ αυτό και το ήπαρ την αναζητά αλλού. Ετσι λοιπόν δεσμεύει και χρησιμοποιεί τη χοληστερίνη που κυκλοφορεί στο αίμα. Το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας είναι η μείωση της χοληστερόλης στο αίμα.
Οι στατίνες, εκτός από τη μείωση της παραγωγής χοληστερόλης, έχει αποδειχθεί ότι έχουν ικανή αντιφλεγμονώδη δράση και γι’ αυτό αποτελούν απαραίτητο φάρμακο για την πρωτογενή και δευτερογενή πρόληψη της στεφανιαίας νόσου. Οταν όμως οι στατίνες χορηγούνται σε μεγάλες δόσεις, ενδέχεται να προκαλέσουν μυαλγίες. Οι ειδικοί εξηγούν ότι οι μυαλγίες πρέπει να αντιμετωπιστούν έγκαιρα με ειδικές εξετάσεις, νεότερες οδηγίες και πιθανή τροποποίηση της στατίνης.
Στα νεότερα υπολιπιδαιμικά φάρμακα ανήκει η εζετιμίδη, η οποία εμποδίζει την εντερική απορρόφηση της χοληστερόλης και χορηγείται σε συνδυασμό με στατίνη.
Τελευταία έχουν εισέλθει στη φαρμακευτική φαρέτρα και τα ενέσιμα σκευάσματα για την αντιμετώπιση της υπερλιπιδαιμίας, τα μονοκλωνικά αντισώματα εναντίον των υποδοχέων των PCSk9, με στόχο την απομάκρυνση της LDL χοληστερόλης από την κυκλοφορία του αίματος. Η χρήση αυτών των φαρμάκων οδηγεί σε μείωση των τιμών της LDL χοληστερόλης και συνιστώνται κυρίως για τα άτομα με οικογενή υπερχοληστερολαιμία που διατρέχουν και τον υψηλότερο κίνδυνο εμφράγματος του μυοκαρδίου.
Με τη συνεργασία του καρδιολόγου Εμμανουήλ Καλλιέρη, Διευθυντή Καρδιολογικής Μονάδας Εμφραγμάτων Metropolitan Hospital, Μέλος Κολλεγίου Καρδιολόγων ΗΠΑ
