*Γράφει η Μικαέλα Θεοφίλου
«Με ποιο καρτούν μοιάζεις;». «Ποιος είναι ο άντρας των ονείρων σου;». «Ποιο επάγγελμα έπρεπε να κάνεις;» και ένα σωρό τέτοια online test προσωπικότητας ξεφυτρώνουν στα social media και εμείς ποστάρουμε υπερήφανα τα αποτελέσματα στο προφίλ μας με καρδούλες και χαμογελάκια. Τι είναι αυτό όμως που μας παρακινεί να κάνουμε αυτά τα τεστ που μας ρωτούν πράγματα για μας – εκτός βέβαια από τη βαρεμάρα; «Στην εποχή μας, όπου ο άνθρωπος στην καθημερινότητά του δεν είναι απορροφημένος αποκλειστικά στην επιβίωση, έχει μεγαλύτερη περιέργεια για τον εαυτό του, τον απασχολούν περισσότερο τα κρυφά αίτια της συμπεριφοράς του ή και των γύρω του», επισημαίνει η ψυχολόγος Ελένη Κουλούντζου. Θέλουμε λοιπόν να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας, τους ανθρώπους μας αλλά και να πάρουμε αυτό που οι ψυχολόγοι ονομάζουν «ανατροφοδότηση», που επιβεβαιώνει ή βελτιώνει την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας. «Συνήθως οι περισσότεροι άνθρωποι απλώς αναρωτιούνται αλλά δεν θέτουν ουσιαστικά το ερώτημα “Ποιος Είμαι;”, του οποίου η διερεύνηση θα μπορούσε να βοηθήσει σημαντικά. Αντί λοιπόν να διακινδυνεύσουμε την πραγματική ανάληψη μιας σοβαρής διερεύνησης -που απαιτεί απόφαση και δέσμευση- αρκούμαστε στο να επιχειρούμε μέσω πρόχειρων εκλαϊκευμένων τεστ να δικαιολογήσουμε κάποιες συμπεριφορές, να εξηγήσουμε -όπως νομίζουμε-κάποιες στάσεις μας. Πρόκειται, στην ουσία, για μια έκπτωση της πραγματικής ανάγκης για αυτογνωσία. Η απορία με την έννοια του ουσιαστικού ερωτήματος εκπίπτει σε απλή περιέργεια», παρατηρεί η κυρία Κουλούντζου η οποία ξεκαθαρίζει ότι τα τεστ προσωπικότητας που κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο δεν έχουν καμία σχέση με τα σταθμισμένα ψυχοδιαγνωστικά τεστ που χρησιμοποιούν οι επαγγελματίες ψυχολόγοι.
Κι όμως, υπάρχει ένα πραγματικά ενδιαφέρον και ακριβές -όπως διατείνονται οι επιστήμονες που το εφηύραν- online ψυχοδιαγνωστικό τεστ που έχει γίνει τον τελευταίο καιρό viral, καθώς το έχουν κάνει πάνω από 210 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο. Πρόκειται για το τεστ που θα βρει κανείς στο 16personalities.com, το οποίο, με βάση τους ερευνητές που το έχουν δομήσει, «ενσωματώνει τις τελευταίες εξελίξεις στην ψυχομετρική έρευνα, τις οποίες συνδυάζει με δοκιμασμένες στον χρόνο τεχνικές και υψηλής ακρίβειας τεχνικές δέσμης ψυχολογικών τεστ». Μέσα από ερωτήσεις στις οποίες κατέληξαν μετά από έρευνα και εξαντλητική ανάλυση του προφίλ 40 εκατομμυρίων ερωτηθέντων σε όλο τον κόσμο, δημιούργησαν 16 τύπους προσωπικότητας, με τα αποτελέσματα να μοιάζουν αρκετά ακριβή.
Από πού κρατάει η σκούφια μου;
Με ένα γρήγορο ψάξιμο στο Διαδίκτυο κάτω από τον γενικό τίτλο «τεστ προγονικής καταγωγής», τα κίνητρα που δίνουν τα επίσημα sites για να δώσουμε απαντήσεις σχετικά με το πόθεν ερχόμαστε είναι πολλά: «Οι τόποι που οι πρόγονοί σας αποκαλούν πατρίδα κωδικοποιούνται στο DNA σας». «Βρείτε το σπίτι των προγόνων σας 1.000 χρόνια πριν». «Μάθετε τώρα τη μητρική/πατρική καταγωγή σας». Με ένα kit και μία μπατονέτα μπορείτε να φτάσετε κατευθείαν στο παρελθόν σας. Οι ρίζες μας, το γενεαλογικό μας δέντρο, η σκούφια μας και από πού κρατάνε ήταν πάντα ένα πανανθρώπινο ζητούμενο, ένα ερώτημα που διαπνέει την ύπαρξή μας. Αυτή η προαιώνια περιέργεια και η ματαιόδοξη αδυναμία του ανθρώπου να μάθει τι αίμα κυλάει στις φλέβες του -μήπως γαλάζιο;. Συν το τι είδους άνθρωποι ήταν οι πρόγονοί του και ποια χαρίσματα έχει πάρει από αυτούς, όλα αυτά συναντιούνται σε μια σαλιωμένη μπατονέτα.
Πού βασίζεται λοιπόν αυτή η επιμονή να μάθουμε την καταγωγή μας; «H μανία που επικρατεί βασίζεται στην ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίσει τον εαυτό του μέσα από τη θέση που κατέχει στον ιστό της οικογενειακής ιστορίας και της Ιστορίας γενικότερα. Συχνά δημιουργείται η ανάγκη να ελέγξω τον οικογενειακό μύθο, αυτό που κυριαρχεί ως επικρατούσα ιστορία, που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά: “εμείς είμαστε περήφανο σόι”, “καταγόμαστε από ευγενείς”, “είμαστε ηρωική οικογένεια”», υποστηρίζει η κυρία Κουλούντζου.
Εκατομμύρια άνθρωποι έχουν μπει, τα τελευταία χρόνια κυρίως, στη διαδικασία να αγοράσουν το kit που βρίσκει κάποιος πια στα φαρμακεία το οποίο με λίγο σάλιο, κάποια προσωπικά δεδομένα και άκρα μυστικότητα, όπως υπόσχεται, θα τους πληροφορήσει για το πόσο βαθιές είναι οι ρίζες του γενεαλογικού τους δέντρου, αλλά και πόσο μακριά και ψηλά φτάνουν τα κλαδιά του.
Οι διαδικτυακές αυτές υπηρεσίες ανίχνευσης ρίζας με δείγμα DNA έχουν βάση τις ΗΠΑ, αν και έχουν εντοπιστεί και άλλες χώρες (Βρετανία, Ισλανδία, Καναδάς, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα), με τις πρώτες από αυτές να έχουν ανοίξει ήδη από το 2000. Ωστόσο η είσοδος της εταιρείας Ancestry, το 2012, ήταν αυτή που έπαιξε κομβικό ρόλο σε αυτή την αναπτυσσόμενη αγορά. Όπως παρατηρεί ο βιολόγος Γενετικής Ιατρικής Εμμανουήλ Μανωλάκος που παρακολουθεί το φαινόμενο, «στις ΗΠΑ, στη Γαλλία, στην Αγγλία και την Αυστραλία, όπου οι μετανάστες μετρούν ήδη κάποιες γενιές, υπάρχουν ιστοσελίδες που παρουσιάζονται ως εξειδικευμένες στον χώρο της γενεαλογίας και ειδικεύονται στην αναζήτηση προγόνων κάνοντας τζίρους εκατομμυρίων ευρώ. Δυστυχώς δεν υπάρχει κανένας τρόπος για πιστοποίηση αυτών των ιστοσελίδων και μια απλή αναζήτηση στο Διαδίκτυο μας φέρνει μπροστά χιλιάδες από αυτές».
Σιγά-σιγά και αθόρυβα το υπαρξιακό ερώτημα «ποιος είμαι» έχει γίνει ψυχαναγκαστική παγκόσμια τάση πάνω στην οποία έχει στηθεί μια ολόκληρη βιομηχανία, αυτή του DNA. Πόσο έγκυρα όμως είναι τελικά αυτά τα τεστ; Όπως υποστηρίζει ο κ. Μανωλάκος «είναι αμφίβολης εγκυρότητας. Με σύμμαχο την πρόοδο της Γενετικής και το Διαδίκτυο, εκμεταλλεύονται την περιέργεια του ανθρώπου να ανακαλύψει την ιστορία της οικογένειάς του και να βρει μια απάντηση για το γενεαλογικό του δένδρο, που συχνά κοστίζει και ακριβά». Γιατί όμως τώρα αυτή η υπαρξιακή φρενίτιδα; Διότι η εποχή του Διαδικτύου δίνει σε όλους τη δυνατότητα με ένα κλικ να κάνουν ό,τι θέλουν. Όλα είναι τόσο προσβάσιμα πλέον και αυτή η προσβασιμότητα δημιουργεί διάφορες τέτοιες τάσεις. Ωστόσο υπάρχει και άλλη μία παράμετρος που φαίνεται να ενέχει κινδύνους. Όχι, δεν είναι τα προσωπικά δεδομένα! Είναι το ξύπνημα της θεωρίας περί αρίας φυλής. Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τις ρατσιστικές προεκτάσεις που παίρνει αυτή η τάση. Σε έρευνες που έγιναν αποδείχθηκε ότι όσοι υπερηφανεύονταν για τη λευκή καταγωγή τους, όταν αποδείχθηκε ότι έχουν αφρικανική, τσιγγάνικη ή εβραϊκή, αμφισβήτησαν τα αποτελέσματα του τεστ ενώ ακόμη και όταν ήταν αδιάσειστο το αποτέλεσμα ότι προέρχονται από εθνοτικές ή φυλετικές μειονότητες, εκείνοι συνέχιζαν να υποστηρίζουν με πάθος τις ρατσιστικές τους πεποιθήσεις. Εκεί ακριβώς εντοπίζει το πρόβλημα και η κυρία Κουλούντζου, «στο πώς κάποιοι κατανοούν και ερμηνεύουν τα αποτελέσματά τους για να στηρίξουν τις θεωρίες ανωτερότητας που ήδη ασπάζονται. Μιλάμε ουσιαστικά για το πώς η ανάγκη για γνώση μπορεί να μετατραπεί σε απόπειρα ελέγχου και χειραγώγησης». Από την άλλη, ο κ. Μανωλάκος αναρωτιέται: «Μήπως τελικά με αυτή τη μανία με τα γενεαλογικά δένδρα εξυπηρετούνται ματαιόδοξες αντιλήψεις που είναι πολύ πιθανόν να παραπέμπουν σε λανθασμένες πρακτικές του παρελθόντος, όπως οι ναζιστικές αντιλήψεις περί ανώτερης φυλής με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ομοιόσταση του κοινωνικού ιστού; Μήπως επίσης κάνοντας μια ακόμη αθώα προσέγγιση του θέματος, η διερεύνηση τέτοιων προγονικών ριζών θα απειλούσε ακόμη και τις υγιείς σχέσεις μεταξύ εμπλεκομένων οικογενειών, μια προοπτική που δεν συνάδει διαχρονικά με τον ρόλο της επιστήμης».
Άρα είμαι ξύπνιος;
Υπάρχουν online τεστ ευφυίας (IQ) που ενισχύουν την αυτοπεποίθησή μας και κερδίζουν το κλικ μας, υπάρχουν τεστ που δείχνουν διαφορετικά είδη ευφυΐας, υπάρχουν ερωτήσεις που τονώνουν την πεποίθησή μας ότι είμαστε αρκετά έξυπνοι, όμως «δεν υπάρχει καμιά ασφάλεια όσον αφορά στα αποτελέσματα αυτών των τεστ. Απλώς προσφέρουν τη στιγμιαία ικανοποίηση μιας περιέργειας», σύμφωνα με την κυρία Κουλούντζου. Ένα πραγματικό IQ τεστ θα ελέγξει αξιόπιστα το δείγμα των ικανοτήτων που σχετίζονται με την ευφυΐα. Εφόσον βασίζεται σε προσεκτικά επιλεγμένα και τυποποιημένα προβλήματα, αποτελεί μια πιο επιστημονική και αντικειμενική μέθοδο αξιολόγησης της ευφυΐας. Για να βάλουμε λοιπόν τα πράγματα στη θέση τους, όποιος επιθυμεί πραγματικά να μάθει τον δείκτη νοημοσύνης του, υπάρχουν επιστημονικά αξιόπιστα τεστ ευφυίας. Ορισμένα κλασικά τέτοια, όπως το Stanfοrd-Βinet και οι παραλλαγές του, επιχειρούν μια συστηματική εξέταση των στοιχείων εξυπνάδας των ατόμων της δυτικής κοινωνίας. Άλλα τεστ όμως ελέγχουν εκλεκτικά ορισμένα μόνο στοιχεία πού θεωρούμε συνυφασμένα με την ικανότητα αυτή. Τα τεστ λεκτικών ικανοτήτων, οι κλίμακες του Raνen ή τα τεστ πρακτικής σκέψης ελέγχουν διαφορετικά στοιχεία ευφυΐας το καθένα.
Για ακόμη πιο επίσημα αποτελέσματα μπορείτε να συμμετάσχετε στο τεστ της Mensa που παρέχει αξιόπιστο αποτέλεσμα. Σε αυτό περιλαμβάνονται 45 ερωτήσεις με τη μορφή σχηματικών παραστάσεων και σειρά αυξανόμενης δυσκολίας. Πρέπει να απαντηθούν μέσα σε 20 λεπτά και εξετάζουν την αντιληπτικότητα, δηλαδή τον συνδυασμό ταχείας αντίληψης, ορθής κρίσης και κοινής λογικής. Όπως διαβάσαμε στο επίσημο site της Mensa Greece «o μέσος όρος ευφυΐας θεωρείται το 100, το 70% του ανθρώπινου πληθυσμού κυμαίνεται μεταξύ 85 και 115, ενώ όσοι φτάσουν ή ξεπεράσουν το 130 συγκαταλέγονται στα άτομα ανώτατης αντίληψης. Τα αποτελέσματα αυτής της δοκιμασίας, μάλιστα, δεν εξαρτώνται από το μορφωτικό ή το κοινωνικό επίπεδο των συμμετεχόντων, καθώς το τεστ μπορεί να διεξαχθεί και από κάποιον που δεν γνωρίζει καν γραφή ή ανάγνωση». Η ευφυΐα κάθε ατόμου είναι κατά 80%-85% έμφυτη και κληρονομική, δεδομένου ότι σχετίζεται με τους νευρώνες του εγκεφάλου και τις συνάψεις μεταξύ τους. Μόνο κατά 15%-20% επηρεάζεται από το κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει, εξηγεί ο πρόεδρος της Mensa Χρήστος Αποστολίδης.
Τελευταία τάση θέλει τους γονείς να υποβάλουν τα παιδιά τους σε μια δοκιμασία ελέγχου των πνευματικών του ικανοτήτων, της χαρισματικότητας και της ευφυΐας τους. Για τον πρόεδρο της Mensa είναι σωστό (αν υφίσταται λόγος): «Αν δεν αναγνωρίσουμε την ευφυΐα από μικρή ηλικία, δεν μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά αυτά που έχουν ιδιαίτερες ανάγκες, τις οποίες το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν αναγνωρίζει».
Για το θέμα μιλούν η κ. Ελένη Κουλούντζου, Ψυχολόγος, ο κ. Εμμανουήλ Μανωλάκος, Βιολόγος Γενετικής Ιατρικής και ο κ. Χρήστος Αποστολίδης, πρόεδρος της ελληνικής Mensa
Δημοσιεύθηκε στην έντυπη έκδοση του ygeiamou που κυκλοφόρησε μαζί με το Πρώτο Θέμα τον Οκτώβριο του 2019
