Είμαστε όλοι φυσιογνωμιστές κατά κάποιον τρόπο, καθώς είμαστε συνεχώς εκτεθειμένοι στις εκφράσεις του προσώπου των άλλων που μας περιτριγυρίζουν, τα οποία και ασυναίσθητα ερμηνεύουμε. Τα ερμηνεύουμε σωστά όμως; Ιδού η απορία.
Ο διανοούμενος Πολύβιος Δημητρακόπουλος (1864 – 1922) έλεγε ότι δεν αντιλαμβανόμαστε αυτό που βλέπουμε, αλλά βλέπουμε αυτό που αντιλαμβανόμαστε, αυτό που θέλουμε να δούμε δηλαδή. Μία ενδιαφέρουσα πρόσφατη ελβετική έρευνα, εν πολλοίς, τον δικαιώνει.
Κατά πόσο εμπιστευόμαστε τη δική μας κρίση; Μία νέα, ενδιαφέρουσα μελέτη που πραγματοποίησαν ερευνητές του Πανεπιστημίου της Γενεύης (UNIGE) και των Πανεπιστημιακών Νοσοκομείων της Γενεύης (HUG) της Ελβετίας διερευνά πόσο σίγουροι αισθανόμαστε όταν κρίνουμε τα συναισθήματα των άλλων, αλλά και πώς εκφέρουμε τις κρίσεις μας. Κάτι που προκύπτει από την έρευνα είναι ότι οι κρίσεις που κάνουμε είναι σχετικές ως προς την ορθότητά τους, καθότι οι ερμηνείες απορρέουν άμεσα από τις εμπειρίες που είναι αποθηκευμένες στη μνήμη μας. Με άλλα λόγια, η προηγούμενη ζωή μας επηρεάζει τις ερμηνείες μας και μερικές φορές μας οδηγεί σε λάθος εκτιμήσεις. Στη μελέτη μνημονεύονται καταστάσεις και από την τρέχουσα επικαιρότητα που αποδεικνύουν του λόγου αληθές. Ένας αστυνομικός στις ΗΠΑ πυροβόλησε και σκότωσε έναν Αφροαμερικανό επειδή ο τελευταίος του φάνηκε ύποπτος και παρότι ήταν άοπλος -πρόκειται για την τραγική περίπτωση του Trayvon Martin. Επομένως, η κρίση του αστυνομικού εκείνη τη στιγμή, κάθε άλλο παρά σωστή ήταν.
Η ταυτότητα της έρευνας
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε 34 ανθρώπους, στους οποίους προβλήθηκαν στην οθόνη φωτογραφίες με 128 χαρούμενα ή εκνευρισμένα πρόσωπα και τους ζητήθηκε να αποφανθούν για το τι συμβολισμούς είχε η έκφραση του καθενός. Ασφαλώς υπήρχαν κάποιες διφορούμενες εκφράσεις. Πέρα από το ότι οι συμμετέχοντες έπρεπε να αποφανθούν για το τι βλέπουν, έπρεπε να δηλώσουν και πόσο σίγουροι είναι για την πεποίθησή τους. Τα αποτελέσματα εξέπληξαν τους ερευνητές. Και αυτό γιατί η πλειονότητα ήταν βέβαιη για την ορθότητα της επιλογής της και μάλιστα στον μέγιστο βαθμό (επίδοση 5,88 με άριστα το 6), παρότι μόνο το 79% των απαντήσεων ήταν σωστές. Κάπως έτσι, όμως, δεν είναι και η πραγματικότητα; Οι συνομιλητές μας, οι άνθρωποι οι οποίοι συναναστρεφόμαστε μπορεί να είναι ειρωνικοί, να λένε ψέματα ή να εμποδίζονται να εκφράσουν τα συναισθήματα του προσώπου τους λόγω κοινωνικών συμβάσεων -για παράδειγμα, επειδή βρίσκεται μπροστά κάποιο πρόσωπο που φοβούνται ή σέβονται υπερβολικά. Επιπλέον, κάποιες φορές πρέπει να ερμηνεύσουμε μια έκφραση προσώπου πολύ γρήγορα επειδή είναι φευγαλέα. Έτσι, αισθανόμαστε ότι η πρώτη μας εντύπωση είναι η σωστή και εμπιστευόμαστε την κρίση μας για ένα «στραβωμένο» πρόσωπο.
Η εμπιστοσύνη βασίζεται στη μνήμη
Όσον αφορά τον εγκέφαλο, οι ερευνητές των UNIGE και HUG εξέτασαν τους νευρικούς μηχανισμούς κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας εμπιστοσύνης στη συναισθηματική αναγνώριση, παρέχοντας στους συμμετέχοντες λειτουργική μαγνητική τομογραφία, μέσω της οποίας είδαν ποιες ζώνες αντίληψης ενεργοποιούνται. Εκεί, λοιπόν, είδαν ότι στην αξιολόγηση έπαιρναν μέρος όχι μόνο περιοχές που σχετίζονται με την αντίληψη, αλλά και περιοχές που σχετίζονται με τη μνήμη! Αυτό καταδεικνύει ότι τα συστήματα του εγκεφάλου που αποθηκεύουν προσωπικές και συμφραζόμενες αναμνήσεις εμπλέκονται άμεσα στις πεποιθήσεις για τη συναισθηματική αναγνώριση και καθορίζουν την ακρίβεια της ερμηνείας των εκφράσεων του προσώπου, αλλά και την εμπιστοσύνη που επενδύουν σε αυτές τις ερμηνείες. Το γεγονός ότι οι εμπειρίες του παρελθόντος είναι τόσο θεμελιώδεις μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στην καθημερινή μας ζωή, διότι μπορούν να κλονίσουν την κρίση μας, όπως συνέβη στην υπόθεση Trayvon Martin, όταν ο αστυνομικός δεν είδε απλώς έναν ανυπόμονο νέο που περίμενε έξω από το σπίτι του, αλλά έναν θυμωμένο μαύρο που κρυβόταν μπροστά από ένα σπίτι, χωρίς φυσικά αυτό να συνεπάγεται οποιαδήποτε αιτιολόγηση.
