Μία νέα χρονιά ξεκίνησε. Ένα ξεκαθάρισμα για να αφήσετε τα βάρη πίσω συνιστάται ανυπερθέτως. Για αρχή αναγνωρίστε τα προβλήματα. Τα περισσότερα έχουν όνομα, επώνυμο και συμπεριφέρονται προβλέψιμα. Διαγράψτε τα και αλλάξτε ζωή. Ίσως και με την υποστήριξη κάποιου ειδικού.

Στην κατηγοριοποίηση των ψυχικών νόσων, η λέξη «τοξικός» άνθρωπος δεν υπάρχει. Προς το παρόν τουλάχιστον. Οι ειδικοί προτιμούν να μιλούν για τοξικές σχέσεις, για συνήθειες και συμπεριφορές που δηλητηριάζουν δηλαδή την αλληλεπίδραση με τους φίλους και τους συντρόφους μας. Όλοι μπορούμε να εκδηλώσουμε τοξικές συμπεριφορές, εκείνοι όμως που δικαιούνται να φέρουν την ταμπέλα αυτή παρουσιάζουν αξιοσημείωτη διάρκεια, έχοντας διαμορφώσει μοτίβα εαυτού που σπανίως αλλάζουν. Οι συνηθέστερες ενδείξεις μιας τέτοιας σχέσης είναι όταν ο άλλος παριστάνει διαρκώς το θύμα, σε κάθε τομέα, και παρουσιάζει εαυτόν ως αδικημένο εκβιάζοντας προνομιακή μεταχείριση. Μία άλλη συχνή κατάσταση είναι η ακραία επικριτικότητα, ο σαδισμός με τον οποίο ο ένας κονιορτοποιεί τον άλλο και τον μειώνει, αλλά και η ευρύτερη κακία που επιδεικνύει κατά καιρούς προς οτιδήποτε υποπέσει στην κρίση του. Υπάρχουν δεκάδες εκφάνσεις τοξικότητας. Κάποιες οι γιατροί τις χαρακτηρίζουν «διαταραχές», ορισμένες οι πολιτικοί ορθολογιστές «επιθετικές» ή «σεξιστικές», κάποιοι άλλοι «ρατσιστικές», «αγενείς» ή και «παράνομες», σίγουρα όμως όλες βασανιστικές για αυτούς που τις υφίστανται.

Όπως και να έχει οι τοξικές συμπεριφορές μάς απομυζούν ενέργεια και χρόνο, βλάπτουν σοβαρά την αυτοεκτίμησή μας, αλλά το κυριότερο μας αφαιρούν τη δυνατότητα να προοδεύσουμε στη ζωή. Κάθε λεπτό αφιερωμένο σε μια τοξική σχέση είναι διπλά χαμένο. Θα μπορούσατε να το αφιερώσετε σε κάποιον ή κάτι που σας κάνει να αισθάνεστε καλά, που σας προχωράει ως άνθρωπο και σας πλουταίνει. Τουναντίον το πετάτε στο πηγάδι της λήθης επ’ ονόματι κάποιας μακροχρόνιας σχέσης που δήθεν πρέπει να εξακολουθήσει να υφίσταται. Το ερώτημα είναι, λοιπόν, από πού πρέπει να ξεκινήσει κάποιος; Γιατί όχι από αυτούς τους πέντε ανθρωπότυπους που αντικρίζουμε όλο και πιο συχνά στις μέρες μας και μας καταστρέφουν τη διάθεση;

Ο τσιγκούνης
Είναι άλλο πράγμα να είσαι οικονόμος και να τηρείς επιφυλακτική στάση απέναντι στην αλόγιστη σπατάλη και άλλο να αποφεύγεις εξόδους και κοινωνικές συναναστροφές για να μην αγοράσεις ένα κουτί γλυκά ή για να γλυτώσεις τα έξοδα κίνησης του αυτοκινήτου. Ο τσιγκούνης δηλητηριάζει κάθε σχέση γιατί εμφανίζει διαρκή επιφυλακτικότητα, θεωρώντας ενδόμυχα ότι οι άλλοι επιχειρούν να τον θυματοποιήσουν. Η καθημερινότητα αυτού του ανθρώπου δεν είναι τόσο δύσκολη για εκείνον όσο για όσους τον συναναστρέφονται. Μπορεί για παράδειγμα να δεχτείτε τη γκρίνια του γιατί επιλέξατε αυτό το μπαρ και όχι το διπλανό, με το πρόσχημα ότι χρεώνει το ποτό 50 σεντ παραπάνω, ενώ μια φράση που υπεραγαπά να χρησιμοποιεί είναι «γιατί να ξοδευτώ/φεσωθώ/ξηλωθώ». Φυσικά, η τσιγκουνιά δεν αφορά μόνο την τσέπη του, αλλά και τα συναισθήματα. Το οξύμωρο είναι ότι τις περισσότερες φορές, η υπερβολική του εγκράτεια πάει περίπατο όταν κερνάει άλλος ή όταν αναλαμβάνετε εσείς τα έξοδα. Το οποίο κέρασμα δεν θα σας επιστρέψει ποτέ βέβαια, καθότι θεωρεί ότι αφενός δεν σας ανάγκασε κανείς να το κάνετε, αφετέρου δεν είναι υποχρεωμένος να ανταποδώσει, διότι, απλώς, εσείς κάνατε το παραπάνω διότι έτσι θέλατε -μη ζητάτε τώρα και τα ρέστα. Προσοχή: Είναι μάλλον αδύνατο κάποιος άνθρωπος που κινείται στο τοξικό φάσμα να είναι μόνο παθολογικά τσιγκούνης. Συνήθως είναι και μίζερος και συμφεροντολόγος (βλέπε παρακάτω).

Συμβουλή: Διακόπτοντας τις επαφές με έναν τσιγκούνη ανοίγετε ένα παράθυρο σε πιο γενναιόδωρους ανθρώπους.

Ο μίζερος
Αν κάποιος είχε ήδη έφεση στη μιζέρια προ Κρίσης, μετά το 2008 σίγουρα έχει βρει όλες τις δικαιολογίες που είχε ανάγκη για να επιβεβαιώσει στον εαυτό του και στους άλλους, ότι δεν ευθύνεται αυτός που συμπεριφέρεται έτσι. Φταίει η εποχή, η ζωή, η ακρίβεια, η Κυβέρνηση, η Ευρωπαϊκή Ένωση, ο Καπιταλισμός, η ανομία ή η αυστηρή νομοθεσία, το διογκωμένο Κράτος ή η απουσία του. Τα βασικά προβλήματα του μίζερου είναι, βεβαίως, άλλα: Κατάθλιψη, δυσθυμία, ανηδονισμός, αδυναμία να αγαπήσει κάτι με πάθος, γήρανση είναι στοιχεία που προϋπάρχουν και ενυπάρχουν παράλληλα. Ο μίζερος θα ήθελε να παντρευτεί μια γυναίκα αν ήταν ιδανικές οι συνθήκες, ακόμη και όταν βρίσκει το επιθυμητό πακέτο όμως το ξανασκέφτεται. Βλέπει παντού δυσκολίες και ματαιώσεις. Είναι τις περισσότερες φορές κουρασμένος και ανάμεσα σε δύο εκδοχές θα διαλέξει την πιο αρνητική, την οποία και αρέσκεται να την αναμασά, ανακυκλώνοντας τα ίδια πράγματα μέσα από την παρακολούθηση της ειδησεογραφίας. Οι προβλέψεις του είναι πάντα δυσοίωνες και τα πάντα πηγαίνουν χάλια, ώστε αυτός να μη χρειαστεί τελικά να γίνει ποτέ ευτυχισμένος, να μη χρειαστεί να ρισκάρει, να μην εκτεθεί. Κάπως έτσι αυτοεκπληρώνει την προφητεία του, την οποία μαντεύετε ποια περίπου είναι.

Συμβουλή: Βγάζοντας τους μίζερους από τη ζωή σας θα διαπιστώσετε ότι υπάρχουν πολλοί λόγοι για να νιώθετε χαρά.

Ο συμφεροντολόγος
Το είδος αυτό, που συνεχώς διευρύνεται στην εποχή μας, συνήθως δεν διακρίνεται για υψηλή ευφυΐα και συναισθηματική νοημοσύνη. Φαινομενικά ξεκινούν με αγνές προθέσεις -εκδηλώνουν μια ζωηρή συμπάθεια και απευθύνουν αφειδώς προσκλήσεις για παρέα και κοινές δραστηριότητες-, στην ουσία όμως το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι τι μπορούν να αποκομίσουν από εσάς. Αδιάφοροι κατά βάθος, σκληροί και ακραία ωφελιμιστές, έχουν πάρει οριστικό διαζύγιο από τον αυθορμητισμό και την ανιδιοτέλεια.  Έτσι αδυνατούν να κτίσουν ουσιαστικές σχέσεις, σε βάθος χρόνου, καθώς αυτές ατονούν όταν πάρουν από τον άλλον όσα περισσότερα μπορούσαν: Επαγγελματική βοήθεια, γνωριμίες, παρέες, κάλυψη συναισθηματικών κενών ή απλώς κενών χρόνου, εξυπηρετήσεις. Όταν η ροή των συμφερόντων διακόπτεται, τότε αλλάζουν, άγαρμπα, εαυτό και παρουσιάζονται παγεροί έως και ενοχλημένοι. Έτσι, τη μία στιγμή μπορεί να διαμαρτύρονται ότι οι φίλοι τους τούς ξέχασαν και την επομένη να αρνούνται να συμμετάσχουν σε μια δραστηριότητα με τους ίδιους φίλους, αν δεν υφίσταται κάποια άμεση ωφέλεια π.χ. κάποια εμπορική ή προσωπική γνωριμία. Μολονότι θα αποφύγουν τα παιδικά πάρτι των παιδιών σας (αν αυτοί δεν έχουν παιδιά π.χ.) για να γλυτώσουν την αγορά του δώρου και την ταλαιπωρία, εντούτοις θα σας πιέσουν αφόρητα για να φέρετε την όμορφη συνάδελφο/φίλη/ξαδέρφη στην κοινή βραδινή έξοδο. Αν τους κάνετε το χατίρι, ερχόμενοι θα σας ξεκαθαρίσουν ότι δεν προτίθενται να κεράσουν, πάντως, καθότι γνωρίζουν μοναχά έναν τρόπο για να προσεγγίζουν τις σχέσεις: ως δουλειά, για την οποία δεν γίνεται να πληρώνουν, αλλά να αμοίβονται.

Συμβουλή: Αφαιρώντας τους συμφεροντολόγους από τη χορεία των φίλων σας, χτυπάτε τη ρίζα πολλών κοινωνικών κακών και αλλάζετε λίγο τον κόσμο. Προς το καλύτερο!

Ο νάρκισσος
Το πρόβλημα εδώ δεν είναι ότι αγαπάει τον εαυτό του υπερβολικά -η κατά κάποιον τρόπο υπερβολική αυτοεκτίμηση που θα μπορούσε να ονομαστεί και υπερεκτίμηση. Το ζήτημα είναι ότι δεν δίνει δεκάρα για εσάς, παρότι έχετε περάσει άπειρες ώρες μαζί και παρότι ξέρετε τα πάντα για τη ζωή του. Θεωρεί τις ανάγκες του ύψιστης σημασίας, ενώ οι δικές σας μπορεί καν να μην υφίστανται, είναι δευτερευούσης αξίας. Οι άνθρωποι που μπορούν να σταθούν δίπλα σε αυτόν τον «βασιλέα», είναι μόνον «αυλικοί», που λόγω επαγγελματικών ή οικονομικών σχέσεων συγκεντρώνει εκ των πραγμάτων γύρω του. Μια γυναίκα νάρκισσος συνηθίζει να μιλάει ασταμάτητα για τα ερωτικά της μπερδέματα και τις επαγγελματικές της προκλήσεις, ξεχνώντας ακόμη και να σας απευθύνει το λόγο, ακόμη και ύστερα από ώρες. Ένας άντρας νάρκισσος θα ξεχάσει και τη γιορτή και τα γενέθλια σας, εκτός αν τον ενημερώσει εγκαίρως η γραμματέας του. Όπως το βιώνουν αυτοί, υπάρχετε για να μην βαριούνται και να απαρτίζετε το κοινό της παράστασής τους, όταν φυσικά έχουν χρόνο και διάθεση για να τη δώσουν.

Συμβουλή: Γιατί να διαθέτετε χρόνο -πόσω μάλλον να επενδύετε αισθήματα- για κάποιους που δεν θα αφιερώσουν ποτέ χρόνο για εσάς;

Ο εύθικτος
Αυτός ο τύπος, ειδικά σε συντροφικές σχέσεις, είναι ένας από τους πιο απευκταίους, διότι η ευθραυστότητα τους εκδηλώνεται με θραύσματα που τραυματίζουν και τους δυο ανεπανόρθωτα. Οι εύθικτοι άνθρωποι παρεξηγιούνται εύκολα, έχουν μια χρόνια αίσθηση αδικίας αλλά και θυμό που είναι πανεύκολο να εκδηλωθεί -σχεδόν από το τίποτα. Χωρίς αυτοσαρκασμό και μετριοπάθεια, δεν σηκώνουν μύγα στο σπαθί τους, αναγκάζοντάς σας να μετράτε την κάθε λέξη και είναι πάντα με το όπλο παρά πόδα αν τολμήσετε να υπαινιχθείτε το παραμικρό. Βλέπουν τα πράγματα άκρως μανιχαϊστικά ( ή άσπρα ή μαύρα) και κατηγοριοποιούν τους ανθρώπους σε καλούς και κακούς. Αυτή η εαυαλωτότητά τους τούς οδηγεί τελικά σε απομόνωση και τους εμποδίζει να δημιουργήσουν σχέσεις που να βασίζονται στην αλληλοκατανόηση, τη συγχώρεση, την αγάπη. Ακόμη και σε εκείνη την περίπτωση όμως δεν μεταστρέφονται, καθότι, αφόρητα  εγωιστές όπως είναι, θεωρούν πάντα την ευαισθησία τους μεγαλύτερη από των άλλων και ότι δεν γίνονται κατανοητοί από εσάς. Κάπως έτσι σας αναγκάζουν να είστε διαρκώς απολογούμενοι, που ως σκληροί δεν αντιλαμβάνεστε την υπέροχη ευαισθησία τους. Ο συγκεκριμένος τύπος αρκετές φορές συνδέεται με κάποιες διαταραχές (άγχους, διπολική, εξαρτητική) και η εν λόγω συμπεριφορά δεν είναι παρά το σημάδι ότι κάτι πάει στραβά στον ψυχισμό κάποιας/ου. Το να μείνετε μακριά τους, δεν είναι κακή ιδέα.

Συμβουλή: Δεν θα είστε ποτέ καλός σύντροφος για έναν εύθικτο άνθρωπο, ό,τι και αν κάνετε. Το καλύτερο που έχετε να κάνετε μαζί του είναι του συστήσετε κάποιον ειδικό.