Η Ελλάδα είναι μία από τις χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά ατόμων άνω των 65 ετών, ενώ το 24% περίπου των ηλικιωμένων (552.000 περίπου άτομα) ζουν μόνοι τους. Εκτός από τη μείωση της ποιότητας ζωής, η κοινωνική απομόνωση και η μοναξιά έχουν δυσμενείς επιπτώσεις για την υγεία τους.

To νέο πρόγραμμα «Φιλία σε κάθε Ηλικία» του Ινστιτούτου Prolepsis έρχεται σε μια κομβική στιγμή αφού η πανδημία του νέου κορωνοϊού θέτει σε επιπλέον κίνδυνο την ευάλωτη ομάδα των ηλικιωμένων, απειλώντας όχι μόνο τη ζωή και την ασφάλεια αλλά και την κοινωνικοποίησή τους. Η ανάγκη για ανθρώπινη επαφή και επικοινωνία στην Τρίτη Ηλικία είναι περισσότερο επιτακτική από ποτέ.

Η κυρία Αθηνά Λινού, Καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Prolepsis αναλύει στο ygeiamou.gr πως το αυτό πρόγραμμα, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, παρέχει το κατάλληλο πλαίσιο για την ανάληψη κοινωνικής δράσης με στόχο την κάλυψη της συγκεκριμένης ανάγκης.

Η κυρία Αθηνά Λινού, Καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Prolepsis

«To Ινστιτούτο Prolepsis, από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του μέχρι σήμερα, έχει ιδιαίτερη ευαισθησία ως προς την Τρίτη Ηλικία κι έχει υλοποιήσει πληθώρα προγραμμάτων που προάγουν την υγεία των ηλικιωμένων. Η εμπειρία από αυτές τις δράσεις, οι προσωπικές μας παραστάσεις και η εικόνα μίας κοινωνίας που απομονώνεται και γερνάει παράλληλα, δεν θα μπορούσε να μη μας παρακινήσει ως άτομα, αλλά και ως φορέα δημόσιας υγείας. Η έντονη και συχνά σκληρή μοναξιά που βιώνουν χιλιάδες ηλικιωμένοι συνάνθρωποί μας, αποτελεί μία συνθήκη που πρέπει και έχουμε τη δυνατότητα να αλλάξουμε», εξηγεί η κυρία Λινού.

Σύμφωνα με την ίδια αυτόν τον σκοπό υπηρετεί το πρόγραμμα «Φιλία σε κάθε Ηλικία», το οποίο ξεκίνησε για να καταπολεμήσει τη μοναξιά μέσα από την ανθρώπινη επαφή, να δημιουργήσει δεσμούς φιλίας, να αναδείξει τις ανάγκες και τα προβλήματα της Τρίτης Ηλικίας και να ενισχύσει τον εθελοντισμό. «Είμαστε ιδιαίτερα ευτυχείς, γιατί το ΤΙΜΑ Κοινωφελές Ίδρυμα αφουγκράστηκε τις σκέψεις και το λεπτομερές σχέδιο μας και αποφάσισε να στηρίξει αυτή τη μεγάλη και δύσκολη προσπάθεια», συμπληρώνει η καθηγήτρια του ΕΚΠΑ.

Αφορμή για τον σχεδιασμό του προγράμματος αποτέλεσε το πρόγραμμα «365+ Μέρες Φροντίδας», το οποίο από τον Απρίλιο του 2019 παρέχει καθημερινή σίτιση σε 133 πυρόπληκτους ηλικιωμένους, στο Μάτι Αττικής, με χρηματοδότηση της Μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας Κοινωνικής Προσφοράς Ελληνικού Εφοπλισμού ΣΥΝ-ΕΝΩΣΙΣ. «Στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος προσφέρουμε καθημερινά πρωινό και μεσημεριανό γεύμα σε πληγέντες κατοίκους άνω των 65 ετών των Δήμων Ραφήνας – Πικερμίου και Μαραθώνα – Νέας Μάκρης. Η συστηματική αξιολόγηση του προγράμματος κατέδειξε πως ένα από τα μεγαλύτερα οφέλη του, εκτός από την κοινωνική στήριξη που παρείχε στους ωφελούμενους, ήταν η καθημερινή επικοινωνία των συνεργατών μας μαζί τους. Η ανθρώπινη επαφή, με αφορμή τη διανομή των γευμάτων φάνηκε πως ήταν ιδιαίτερα σημαντική έως και καταλυτική για την ποιότητα ζωής τους. Η καθημερινή επικοινωνία οδήγησε σε ένα είδος ‘φιλίας’ μεταξύ των συνεργατών του Ινστιτούτου και των ωφελούμενων, οι οποίοι επικοινωνούν ακόμα και σήμερα που το πρόγραμμα υλοποιείται σε μικρότερους αριθμούς λόγω μείωσης των δυνατοτήτων μας να διασφαλίσουμε δωρεές», εξηγεί η κυρία Αθηνά Λινού.

Έθνος γερόντων οι Έλληνες
Στην Ελλάδα, το 21,5% του πληθυσμού είναι άνω των 65 ετών. Εκτιμάται μάλιστα, ότι περίπου 550.000 ηλικιωμένοι ζουν μόνοι τους. Οι ηλικιωμένοι βιώνουν μοναξιά και κοινωνική απομόνωση, ενώ παράλληλα δεν αξιοποιούνται η εμπειρία και οι δυνατότητές τους. Εκτός από τη μείωση της ποιότητας ζωής, η κοινωνική απομόνωση και η μοναξιά έχουν δυσμενείς επιπτώσεις για την υγεία του ατόμου, όχι μόνο ψυχοκοινωνικές, όπως αναμένεται, αλλά και σωματικές. Τα άτομα που νιώθουν μοναξιά ή/και είναι κοινωνικά απομονωμένα έχουν συνέπειες στην υγεία τους συγκρίσιμες με εκείνες του καπνίσματος, της παχυσαρκίας, της καθιστικής ζωής και της υπέρτασης. Είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν κάποιο χρόνιο νόσημα. Έχουν αυξημένο κίνδυνο νοσηρότητας και θνησιμότητας σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη αιτία, δηλαδή κάνουν πιο συχνές εισαγωγές στα νοσοκομεία και η διάρκεια νοσηλείας τους είναι μεγαλύτερη. Επίσης, η μοναξιά συνδέεται με εξασθένιση της γνωσιακή λειτουργίας κατά 60%, εμφάνισης άνοιας και αυξημένα επίπεδα κατάθλιψης και αυτοκτονίας.

«Πιστεύουμε ότι η φυσιολογική διαδικασία της γήρανσης πρέπει να αποτελεί μία θετική εμπειρία για το άτομο και να συνοδεύεται από τη δυνατότητα ενεργούς συμμετοχής στην κοινωνική, οικονομική, πολιτιστική και πνευματική ζωή της κοινωνίας. Η κοινωνικοποίηση, η ανθρώπινη επαφή και η ‘Φιλία σε κάθε Ηλικία’ μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και της υγείας των ηλικιωμένων. Άλλωστε, η διασύνδεση μεταξύ των ανθρώπων και η επικοινωνία είναι απαραίτητη στη ζωή μας», λέει η καθηγήτρια Ιατρικής του ΕΚΠΑ.

Για όλους τους παραπάνω λόγους το Ινστιτούτο Prolepsis ξεκίνησε να υλοποιεί το πρόγραμμα «Φιλία σε κάθε Ηλικία». Και για την υλοποίησή του ένωσε τις δυνάμεις του με τον διεθνή οργανισμό “Petits Frères des Pauvres” (PFP) που δραστηριοποιείται σε 10 χώρες μέσα από ένα δίκτυο συνεργασιών που έχει αναπτύξει σε Ευρώπη και ΗΠΑ. Η χώρα μας είναι η 11η χώρα στην οποία υλοποιείται το πρόγραμμα μέσω του Ινστιτούτου Prolepsis. Στελέχη του PFP παρέχουν τεχνογνωσία και καθοδήγηση σε θέματα εκπαίδευσης και εφαρμογής καθ΄ όλη τη διάρκεια του προγράμματος.

Το πρόγραμμα «Φιλία σε κάθε Ηλικία» λειτουργεί υποστηρικτικά για την ιδιαίτερα ευάλωτη κοινωνική ομάδα των ηλικιωμένων, με στόχο να καταπολεμήσει τη μοναξιά και την κοινωνική απομόνωση μέσα από την ανθρώπινη επαφή και τη δημιουργία δεσμών φιλίας. «Με αυτόν τον τρόπο ενισχύουμε τον κοινωνικό ρόλο και την αυτοπεποίθηση των ηλικιωμένων. Παράλληλα, το πρόγραμμα στοχεύει στην ανάδειξη των αναγκών και των προβλημάτων της Τρίτης Ηλικίας. Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να αναφέρουμε τη συμβολή του προγράμματος στην ενίσχυση του εθελοντισμού. Το ‘Φιλία σε κάθε Ηλικία’ στηρίζεται και προάγει τον εθελοντισμό και τα διαφορετικά είδη του (π.χ. μαθητικός εθελοντισμός, εταιρικός εθελοντισμός). Ο εθελοντισμός ‘για την και στην’ Τρίτη Ηλικία μπορεί να μειώσει την κοινωνική απομόνωση, να ενισχύσει τον κοινωνικό ρόλο των ηλικιωμένων, και παράλληλα να συμβάλλει στην κοινωνική συνοχή», σημειώνει η Πρόεδρος του Ινστιτούτου Prolepsis.

Πως λειτουργεί το πρόγραμμα
Το πρόγραμμα υλοποιείται σε δύο άξονες. Ο πρώτος περιλαμβάνει διασύνδεση ηλικιωμένων και εθελοντών σε επίπεδο κοινότητας/γειτονιάς. «Συγκεκριμένα, δημιουργούμε ομάδες εθελοντών, οι οποίες συνδέονται με ηλικιωμένους σε τοπικό επίπεδο με στόχο την ανάπτυξη σχέσεων ‘φιλίας’. Κάθε εθελοντής επικοινωνεί τηλεφωνικά ή/ και πραγματοποιεί επισκέψεις, εφόσον το επιτρέψουν οι συνθήκες που έχουν προκληθεί από την πανδημία, στους ηλικιωμένους. Παράλληλα, οι ομάδες εθελοντών οργανώνουν συλλογικές δράσεις, όπως περιπάτους, επισκέψεις σε πολιτιστικές δράσεις, αποστολή αλληλογραφίας κ.ά. Με αυτόν τον τρόπο οι εθελοντές κάνουν τους ωφελούμενους να νιώσουν μέλη μιας κοινότητας που ενδιαφέρεται για αυτούς, ενώ τους ενεργοποιούν πνευματικά και συναισθηματικά», εξηγεί η κυρία Λινού.

Ο δεύτερος άξονας περιλαμβάνει τη λειτουργία τηλεφωνικής γραμμής στήριξης για άτομα Τρίτης Ηλικίας που βιώνουν μοναξιά/κοινωνική απομόνωση – 210-6101300. Η γραμμή αυτή είναι ήδη σε λειτουργία. Άτομα άνω των 60 ετών που βιώνουν μοναξιά/κοινωνική απομόνωση, καθώς και φροντιστές, συγγενείς ή φίλοι αυτών των ατόμων μπορούν να καλούν στο 210-6101300 προκειμένου να επικοινωνήσουν σε ένα ασφαλές περιβάλλον. Στις περιπτώσεις που απαιτείται, ενημερώνονται σχετικά με κατάλληλες κοινωνικές υπηρεσίες. Η γραμμή λειτουργεί προς το παρόν καθημερινά Δευτέρα με Παρασκευή, από τις 11 το πρωί έως τις 2 το μεσημέρι, και υπάρχει η δυνατότητα να επεκταθεί το ωράριο αν κριθεί χρήσιμο. Όλες οι κλήσεις είναι ανώνυμες και η χρέωση είναι αστική.

Το «Φιλία σε κάθε Ηλικία» βασίζεται στην ενεργό συμμετοχή κοινωνικών εταίρων, όπως δήμοι, οίκοι ευγηρίας, κοινωνικές υπηρεσίες, τοπικοί σύλλογοι κ.ά. «Είμαστε πολύ χαρούμενοι που το πρόγραμμα έχουν ήδη αγκαλιάσει οι Δήμοι Νέας Σμύρνης, Ταύρου-Μοσχάτου, Αγίας Βαρβάρας και τρεις μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων στην Αττική. Ευχόμαστε το παράδειγμά τους να ακολουθήσουν και άλλοι φορείς ώστε να διευρύνουμε το πρόγραμμα και τον κύκλο υποστήριξης των ηλικιωμένων. Μέσω των κοινωνικών εταίρων ευαισθητοποιούνται εθελοντές και ενημερώνονται οι ηλικιωμένοι», ελπίζει η καθηγήτρια Ιατρικής.

Οι εθελοντές οργανώνονται σε ομάδες των 2-4 ατόμων και, με κατάλληλη εκπαίδευση και στήριξη από την επιστημονική ομάδα του προγράμματος, διασυνδέονται με ηλικιωμένους στη γειτονιά τους προκειμένου να τους παρέχουν ανθρώπινη επαφή και επικοινωνία.

Η δημιουργία και η ενδυνάμωση τοπικών δικτύων κοινωνικών εταίρων και ομάδων εθελοντών που θα λειτουργούν αυτόνομα, αποτελεί καινοτομία του «Φιλία σε κάθε Ηλικία» και επίκεντρο του στρατηγικού του σχεδιασμού. Αποτελούν δυναμικά στοιχεία του έργου, καθώς δημιουργούν σχέσεις αλληλεγγύης και κοινωνικής προσφοράς σε τοπικό επίπεδο και σε βάθος χρόνου. Άλλωστε, οι δεσμοί φιλίας μεταξύ εθελοντών και ηλικιωμένων δεν έχουν χρονικό περιορισμό.

Στόχος είναι το πρόγραμμα να έχει διάρκεια στον χρόνο. «Οι προσπάθειες μας γι’ αυτό είναι συνεχείς και ευχόμαστε να στηριχθεί αυτή η πρωτοβουλία και από άλλα ιδρύματα και φορείς», προσθέτει η Πρόεδρος του Ινστιτούτου Prolepsis.

Το «Φιλία σε κάθε Ηλικία» κατά την εφαρμογή του το χρονικό διάστημα Μάιος 2020 – Μάιος 2021 στοχεύει να συνδέσει τουλάχιστον 100 ωφελούμενων με 100 εθελοντές στην Αττική, οι οποίοι θα συμμετέχουν στην πρωτοβουλία διασύνδεσης με εθελοντές σε τοπικό επίπεδο. Ωστόσο, ο συγκεκριμένος αριθμός είναι ενδεικτικός, και στόχος είναι να προσεγγιστούν πολλοί περισσότεροι ωφελούμενοι. Ήδη το πρόγραμμα καλύπτει ωφελούμενους στο Μάτι, στο Παλαιό Φάληρο και στο κέντρο της Αθήνας, καθώς και σε τρεις Μονάδες Φροντίδας Ηλικιωμένων στην Αττική. Επίσης, σχολεία στην Αττική έχουν πρόθεση να το εντάξουν στις δράσεις τους για την ενθάρρυνση του εθελοντισμού και της ενεργής συμμετοχής των μαθητών τους σε κοινωνικές και ανθρωπιστικές πρωτοβουλίες κατά το νέο σχολικό έτος.

Το πρόγραμμα έχει αγκαλιαστεί από ωφελούμενους και εθελοντές
Οι πρώτες ενδείξεις αναφορικά με τον αντίκτυπο του «Φιλία σε κάθε Ηλικία» δείχνουν, πως έχει ιδιαίτερα θετική απήχηση σε άτομα Τρίτης Ηλικίας που βιώνουν μοναξιά, κοινωνική απομόνωση και εθελοντές. Στο Μάτι, στο Παλαιό Φάληρο και στις Μονάδες Φροντίδας Ηλικιωμένων που ξεκίνησε η υλοποίησή του, η εξέλιξη της επικοινωνίας εθελοντών και ωφελούμενων σε «φιλία» ήταν ραγδαία και θεαματική. Η στάση δε των εθελοντών την περίοδο του lock-down υπήρξε συγκινητική. «Όταν η ομάδα των συντονιστών του ‘Φιλία σε κάθε Ηλικία’ επικοινώνησε μαζί τους προκειμένου να δώσει να ενθαρρύνει την τηλεφωνική επικοινωνία, διαπίστωσε πως οι εθελοντές από μόνοι τους είχαν προχωρήσει σε καθημερινά τηλεφωνήματα με τα άτομα που διασυνδέονταν και ανέφεραν χαρακτηριστικά: ‘Οι σχέσεις μας πλέον είναι οικογενειακές’, ‘Καλούμε καθημερινά τους ωφελούμενους, γιατί κι εμείς το έχουμε ανάγκη. Μας γεμίζει η επικοινωνία μαζί τους’, ‘Στηρίζουμε ο ένας τον άλλον, αυτή τη δύσκολη στιγμή’. Εύλογα διαπιστώνει κανείς πως το πρόγραμμα συμβάλλει στην ουσιαστική και μακροχρόνια ανθρώπινη επικοινωνία, με θετικό αντίκτυπο για τους εθελοντές και τους ωφελούμενους, ενώ δημιουργεί σταθερά δίκτυα κοινωνικής αλληλεγγύης. Οι ίδιοι οι ηλικιωμένοι εκφράζονται πολύ ‘ζεστά’ για τη σχέση τους με τους εθελοντές και τη θετική επίδραση στην καθημερινότητά τους. Αναφέρουν χαρακτηριστικά ‘Ήρθε το χαμόγελο στη ζωή μου’, ‘Ανοίγει η ψυχή μου όποτε επικοινωνούμε’», αναφέρει η κυρία Λινού.

Να σημειωθεί ότι την ολοκλήρωση της πιλοτικής φάσης του έργου, δηλαδή τον Μάιο του 2021, θα ακολουθήσει, τόσο δημοσίευση επιστημονικών άρθρων σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά με κρίση όσο και σχέδιο πολιτικής αναφορικά με τις προκλήσεις στην Τρίτη Ηλικία, που θα ανακοινωθεί στην Πολιτεία και υπεύθυνους χάραξης σχετικής πολιτικής. Επίσης, θα αναζητηθεί χρηματοδότηση για την επέκταση και βελτίωση του προγράμματος.

Ποιοι μπορούν να λάβουν μέρος στο πρόγραμμα
Στο «Φιλία σε κάθε Ηλικία» μπορούν να λάβουν μέρος ως ωφελούμενοι άτομα άνω των 65 ετών, που βιώνουν μοναξιά ή κοινωνική απομόνωση. «Δεν υπάρχει κάποιου άλλου είδους διάκριση ή αυστηρό κριτήριο επιλογής των ωφελούμενων. Άλλωστε, η μοναξιά στην Τρίτη Ηλικία δεν γνωρίζει διακρίσεις. Οι ωφελούμενοι που βιώνουν μοναξιά μπορούν να ζουν μόνοι τους ή να έχουν κάποιο υποστηρικτικό πλαίσιο, με το οποίο εμείς ερχόμαστε σε επαφή. Επίσης, μπορεί να διαμένουν σε Μονάδες Φροντίδας Ηλικιωμένων, με τις οποίες επίσης συνεργαζόμαστε στενά», σύμφωνα με την κυρία Αθηνά Λινού.

Τα οφέλη από την κοινωνικοποίηση των ατόμων Τρίτης Ηλικίας είναι πολλά και τεκμηριωμένα επιστημονικά διεθνώς. Αφορούν κυρίως στη βελτίωση της υγείας και της ποιότητας ζωής τους. Δείκτες που σχετίζονται με τη μέτρηση του επιπέδου κατάθλιψης και στρες βελτιώνονται θεαματικά όσο αυξάνεται η κοινωνικοποίηση των ατόμων Τρίτης Ηλικίας. Η κοινωνικοποίηση επιφέρει «χαρά», ευεξία, ενώ παράλληλα αποτελεί «δίχτυ» κοινωνικής προστασίας και συνοχής. Ηλικιωμένοι που προηγουμένως αισθάνονταν μόνοι και ήταν αποξενωμένοι ακόμα και στην ίδια τη γειτονιά, μέσω του προγράμματος διασύνδεσης με εθελοντές σε τοπικό επίπεδο γίνονται «οικείοι». Με αυτόν τον τρόπο, αναβιώνει το αίσθημα γειτνίασης, εγγύτητας, και έμπρακτου ενδιαφέροντος για τον συνάνθρωπο. Επίσης, η διαγενεακή επικοινωνία που πραγματοποιείται μέσω του «Φιλία σε κάθε Ηλικία», είναι καθοριστικής σημασίας. Τα άτομα Τρίτης Ηλικίας, φέρουν την «εμπειρία και γνώση της ζωής», ενώ οι μαθητές «τη χαρά της ζωής». Η μεταξύ τους επικοινωνία αποτελεί καταλύτη της κοινωνικής ζωής στο παρόν και παρακαταθήκη για το μέλλον.

Το πρόγραμμα, βέβαια, έχει και οφέλη που αφορούν στον εθελοντισμό, καθώς στηρίζεται σε αυτόν και τον προωθεί. Κάθε εθελοντής αποτελεί στενό και έμπιστο συνεργάτη μας, και λαμβάνει από εμάς εκπαίδευση σε καίριες και πολύ ενδιαφέρουσες θεματικές, όπως «ανθρώπινη επικοινωνία», «ενσυναίσθηση και ενεργητική ακρόαση», «ψυχολογία της Τρίτης Ηλικίας», «προαγωγή υγείας στην Τρίτη Ηλικία: διατροφή, πρόληψη ατυχημάτων στο σπίτι κ.ά».

Πως να γίνετε εθελοντής
Για να γίνει κανείς εθελοντής, δεν χρειάζεται να έχει συγκεκριμένα ακαδημαϊκά και επαγγελματικά προσόντα και εμπειρίες. «Είναι όλοι ευπρόσδεκτοι! Σχολεία και πανεπιστήμια που αναπτύσσουν σχετικές εθελοντικές πρωτοβουλίες. Μαθητές με τους γονείς τους, φοιτητές, εταιρείες στο πλαίσιο προγραμμάτων εταιρικού εθελοντισμού, μέλη σωματείων, συνταξιούχοι που επιθυμούν να δραστηριοποιηθούν αναλαμβάνοντας κοινωνική δράση, κ.ά. Σημαντικά χαρακτηριστικά των εθελοντών είναι η ειλικρινή διάθεση για κοινωνική προσφορά και η ικανότητα για ομαδική εργασία και ‘μαθητεία’. Η ανθρώπινη επικοινωνία που καλούμαστε να παρέχουμε στους ωφελούμενους ζητά από εμάς ‘συμμετοχή’, ‘ενσυναίσθηση’, ‘δεκτικότητα στο άλλο, το διαφορετικό’. Προσφέροντας στο ‘Φιλία σε κάθε Ηλικία’ οι εθελοντές αναπτύσσουν επικοινωνιακές και διαπροσωπικές δεξιότητες και έχουν ενεργό ρόλο στη στήριξη συνανθρώπων μας που το έχουν ανάγκη. Όλοι οι εθελοντές λαμβάνουν βεβαίωση εθελοντικής προσφοράς», καταλήγει η κυρία Αθηνά Λινού.

Εάν θέλετε να γίνετε εθελοντής ή γνωρίζετε κάποιον ηλικιωμένο που θα μπορούσε να ωφεληθεί από την πρωτοβουλία διασύνδεσης, μπορείτε να επικοινωνήσετε με το Ινστιτούτο Prolepsis, 210-6255700.