Η ψύχωση δυστυχώς ακόμα και σήμερα είναι συνώνυμη στο ευρύ κοινό με την «τρέλα» και πολλοί συνάνθρωποί μας αλλά ακόμα και συνάδελφοι ιατροί και φοιτητές ιατρικής αντιμετωπίζουν με φόβο και διάθεση αποφυγής αυτόν που φέρει το συγκεκριμένο «στίγμα». Είναι λοιπόν μεγάλη έκπληξη για αυτούς όταν πληροφορούνται την πρόοδο που έχει πραγματοποιηθεί τα τελευταία χρόνια στην κατανόηση των αιτίων και στην θεραπευτική αντιμετώπιση των ψυχώσεων.
Η σύγχρονη έρευνα έχει δείξει πέραν πάσης αμφιβολίας ότι οι ψυχωσικές διαταραχές όπως η σχιζοφρένεια και η διπολική διαταραχή (γνωστή και σαν μανιοκατάθλιψη) είναι νοσήματα του εγκεφάλου που διαταράσσουν βασικές λειτουργίες του, όπως η αντίληψη, η μνήμη η σκέψη και το συναίσθημα. Το αποτέλεσμα είναι να βλάπτεται η λειτουργικότητα του πάσχοντος σε όλους τους τομείς (επαγγελματική ή ακαδημαϊκή επίδοση, διαπροσωπικές σχέσεις και κοινωνική ζωή) κάνοντας την ζωή του βασανιστική και συχνά τόσο ανυπόφορη που να τον οδηγούν να θέλει να βάλει ένα τέλος. Τα αίτια των σοβαρών αυτών εγκεφαλικών διαταραχών είναι πολλαπλά και όχι αποσαφηνισμένα μέχρι σήμερα.
Ξέρουμε ότι οι ψυχώσεις έχουν κληρονομικότητα και πολύ πρόσφατα ανακαλύψαμε συγκεκριμένες μεταλλάξεις στο γονιδίωμα που σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο για την εμφάνιση των διαταραχών αυτών. Ξέρουμε επίσης ότι εκτός από το γονιδίωμα υπάρχουν και πολλοί άλλοι παράγοντες στο περιβάλλον που προδιαθέτουν στην ανάπτυξη των ψυχώσεων που ξεκινούν από την ενδομήτριο ζωή (π.χ. λοιμώξεις της μητέρας) και εκτείνονται στην ανάπτυξη του βρέφους, του μικρού παιδιού και αργότερα του εφήβου και του νέου ενήλικα. Για παράδειγμα ξέρουμε ότι το παιδικό ψυχικό τραύμα και η παιδική κακοποίηση είναι επιβαρυντικοί παράγοντες για την ανάπτυξη ψυχώσεων, όπως επίσης και η γκετοποίηση και περιθωριοποίηση των παιδιών καθώς και το bullying. Ξέρουμε επίσης ότι η χρόνια χρήση κάνναβης και άλλων ψυχοδραστικών ουσιών στην εφηβική ηλικία αυξάνει κατά πολύ το κίνδυνο για ψύχωση σε συνδυασμό με την γενετική επιβάρυνση. Έτσι σήμερα μιλάμε για την αλληλεπίδραση γονιδίων και περιβάλλοντος στην ανάπτυξη προδιάθεσης για ψύχωση αλλά και στην ανάπτυξη προστασίας από την ψύχωση.
Με την μεγάλη ανάπτυξη των επιστημών του εγκεφάλου ή «νευροεπιστημών» όπως έχει καθιερωθεί να λέγονται, αρχίζουμε να κατανοούμε τους μηχανισμούς με τους οποίους ο εγκέφαλος δυσλειτουργεί στις ψυχώσεις. Σύγχρονες τεχνικές απεικόνισης της εγκεφαλικής λειτουργίας αρχίζουν να μας δείχνουν αυτούς τους μηχανισμούς και οι επιστήμες των υπολογιστών, της μηχανικής και των μαθηματικών μας επιτρέπουν να τους αναλύσουμε και να τους κατανοήσουμε. Η σύγχρονη έρευνα στις επιστήμες του εγκεφάλου είναι όπως λέμε «διεπιστημονική», δηλαδή την συνδράμουν επιστήμες από διαφορετικά πεδία σε ένα μεγάλο εύρος από τις ανθρωπιστικές έως τις θετικές επιστήμες.
Μέχρι τα μέσα του προηγούμενου αιώνα οι συνάνθρωποί μας με ψυχώσεις αν ήταν τυχεροί ζούσαν την ζωή τους σε ψυχιατρικά άσυλα απομονωμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο. Αν ήταν άτυχοι ζούσαν κλεισμένοι σε υπόγεια σπιτιών ή φυλακές σε φρικτές συνθήκες διαβίωσης. Μετά την ανακάλυψη των αντιψυχωτικών φαρμάκων στη δεκαετία του 1950 έγινε μια επανάσταση στη ψυχιατρική και οι άνθρωποι αυτοί μπόρεσαν να βγουν από τα άσυλα και να ζήσουν ανάμεσα μας. Η κατάργηση των ασύλων και η δημιουργία ψυχιατρικών κλινικών μέσα στα γενικά νοσοκομεία βοήθησε να αποστιγματιστούν οι ασθενείς με ψύχωση, που πλέον είναι μια κατάσταση η οποία μπορεί να ελεγχθεί αποτελεσματικά μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, ώστε ο ασθενής να μπορεί να επιστρέψει στην ζωή του. Σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας ολοκληρωμένα θεραπευτικά προγράμματα για την θεραπεία και αποκατάσταση των ασθενών με ψυχώσεις που σε ένα μεγάλο ποσοστό μπορούν να έχουν μια φυσιολογική ζωή. Σίγουρα μένουν ακόμα πολλά να γίνουν στην θεραπευτική των ψυχώσεων και υπάρχουν ασθενείς που δεν θα έχουν καλή πορεία αλλά θα υποφέρουν από τις επιπτώσεις της ψύχωσης στην νοητική τους κατάσταση και κατ’ επέκταση στην ζωή τους.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι όσο πιο γρήγορα επέμβουμε στην πορεία της ψύχωσης τόσο περισσότερες πιθανότητες έχουμε να αναστρέψουμε την πορεία αυτή και να βοηθήσουμε στην αποκατάσταση του ασθενούς στη φυσιολογική του ζωή. Η σύγχρονη τάση είναι λοιπόν η έγκαιρη παρέμβαση στην ψύχωση με την δημιουργία μονάδων στην κοινότητα που ανιχνεύουν τους εφήβους και νέους ανθρώπους στην πρώτη εμφάνιση των συμπτωμάτων της ψύχωσης και ακόμα νωρίτερα ανιχνεύοντας άτομα με υψηλό κίνδυνο για την ανάπτυξη ψύχωσης. Τα προγράμματα αυτά, που ήδη έχουν αναπτυχθεί σε χώρες της Ευρώπης, στη Βόρεια Αμερική και στην Αυστραλία, παρέχουν ένα σύνολο υπηρεσιών στα άτομα αυτά και τις οικογένειες τους βοηθώντας στην έγκαιρη και αποτελεσματική αντιμετώπιση των πρώτων εκδηλώσεων της ψύχωσης. Το Δεκέμβριο του 2020 ψηφίστηκε στη Βουλή νομοσχέδιο του Υπουργείου Υγείας για την δημιουργία κοινοτικών κέντρων πρώιμης παρέμβασης στη ψύχωση και ευελπιστούμε ότι πολύ σύντομα τα κέντρα αυτά θα αρχίσουν να λειτουργούν και στην Ελλάδα.
Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι τον εικοστό πρώτο αιώνα ανοίγει μια νέα εποχή στην ψυχιατρική με την ελπίδα όλων μας να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς εκείνους που δυσλειτουργούν στο εγκέφαλο προκαλώντας τις ψυχώσεις και να μπορούμε να παρέμβουμε αποτελεσματικά για την θεραπεία τους και ακόμα περισσότερο για την πρόληψη τους. Ίσως σε ένα όχι τόσο μακρινό μέλλον οι ψυχώσεις να αποτελούν όπως και άλλα νοσήματα, παρελθόν για την ιατρική.
