Ένα μεγάλο κεφάλαιο στην Επιστήμη της Ψυχολογίας αφορά ένα αξιολάτρευτο κοινό: Τα παιδιά! Οι μικροί μας φίλοι κρατώντας από το χέρι τους γονείς τους περνούν συχνά το κατώφλι των Κέντρων Ειδικών Θεραπειών για να λάβουν υποστήριξη όχι μόνο από Ψυχολόγους αλλά και από Λογοθεραπευτές, Εργοθεραπευτές, Ειδικούς Παιδαγωγούς ενώ συχνά κρίνεται απαραίτητη και η συμβολή Αναπτυξιολόγων και Παιδοψυχιάτρων για την χορήγηση διαγνωστικών εργαλείων που θα ανιχνεύσουν τυχόν διαταραχή καθώς και την λήψη ειδικής φαρμακευτικής αγωγής που θα απαλύνει τα συμπτώματα των διαγνωσμένων διαταραχών.

Οι Νευροαναπτυξιακές Διαταραχές είναι μια ομάδα διαταραχών με κοινό χαρακτηριστικό την έναρξη των δυσλειτουργιών κατά την πρώιμη παιδική ηλικία και το πιθανότερο πριν την εισαγωγή του παιδιού στο σχολικό περιβάλλον. Το δεύτερο γενικό χαρακτηριστικό τους είναι ότι αφορούν νοητικές ή νευροφυσιολογικές αδυναμίες και επηρεάζουν την προσωπική, κοινωνική, μαθησιακή λειτουργικότητα του παιδιού αλλά και σε κάποιες περιπτώσεις δεξιότητες που αφορούν την καθημερινή ζωή. Το εύρος των δυσκολιών που τυχόν αντιμετωπίζει ένα παιδί ποικίλει και οι διαταραχές αυτές ταξινομούνται σε κατηγορίες ανάλογα με τα επίπεδα δυσλειτουργίας που αντιμετωπίζει κάθε παιδί καθώς και τους τομείς της ζωής που τα επηρεάζει.

Ο Αυτισμός (συγκεκριμένα Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος) καθώς και η Διάσπαση Προσοχής (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας ή ΔΕΠΥ) είναι μόνο δύο από την λίστα διαταραχών που ακούγονται και γράφονται συχνότερα. Ωστόσο αντλώντας πληροφορίες στο Διαγνωστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών DSM5 θα ρίξουμε μία ματιά στην πλήρη λίστα αυτών. Καθώς κάθε παιδί είναι ένας μοναδικός κόσμος η προσπάθεια των ειδικών γίνεται καθημερινά όχι για να αποδοθούν ταμπέλες αλλά για την στήριξη και την ταχύτερη πρόοδο του παιδιού. Σε αυτά τα πλαίσια υπάρχουν παρακάτω διαγνωστικές κατηγορίες οι οποίες χρησιμοποιούνται κυρίως από τους Επαγγελματίες Υγείας και τους ασφαλιστικούς φορείς:

  • Νοητική Υστέρηση (Διακρίνεται σε ήπια/μέτρια/σοβαρή βαριά και χαρακτηρίζεται από ελλείμματα διανοητικών λειτουργιών όπως λογική, επίλυση προβλημάτων, αφηρημένης σκέψης, κρίσης κ.α.)
  • Αναπτυξιακή Καθυστέρηση (Διαφέρει από την Νοητική Υστέρηση καθώς το παιδί μπορεί να καθυστερεί απλώς να κατακτήσει τις δεξιότητες που αναλογούν στο στάδιο της ηλικίας του συγκρινόμενο με τον μέσο όρο κατακτήσεων των παιδιών στο ίδιο αναπτυξιακό στάδιο π.χ. καθυστέρηση στην ομιλία, μπουσούλημα /περπάτημα).
  • Διαταραχές Επικοινωνίας που περιλαμβάνουν τις Διαταραχές Λόγου (φτωχό λεξιλόγιο, δυσκολία στην κατανόηση των εννοιών των λέξεων) και Διαταραχές Ομιλίας (π.χ. δυσκολία στην άρθρωση των λέξεων).
  • Τραυλισμός-Διαταραχή της Ροής της Ομιλίας με έναρξη στην παιδική ηλικία (επανάληψη συμφώνων/συλλαβών που προοδευτικά μπορεί να αυξηθεί σε επανάληψη λέξεων/φράσεων).
  • Κοινωνική Επικοινωνιακή Διαταραχή (διαταραχές στην κοινωνική χρήση της γλώσσας)
  • Ειδικές Μαθησιακές Διαταραχές που περιλαμβάνουν τις Διαταραχές Ανάγνωσης (π.χ. παραλείψεις γραμμάτων, αντικαταστήσεις φθόγγων, χάσιμο σειράς όταν προσπαθεί το παιδί να διαβάσει), Διαταραχές Ορθογραφίας (π.χ. κακογραφία με μουντζούρες και σβησίματα, επαναλήψεις γραμμάτων), Διαταραχή των αριθμητικών δεξιοτήτων (π.χ. Δυσκολία στην διάκριση αριθμών και γνώσης σειράς αριθμών, σύγχυση συμβόλων, δυσκολία στην κατανόηση πρόσθεσης –αφαίρεσης).
  • Κινητικές Διαταραχές στις οποίες περιλαμβάνονται η Αναπτυξιακή Διαταραχή του Κινητικού Συντονισμού (δυσκολία στον προγραμματισμό των κινήσεων του παιδιού-αδέξιες κινήσεις), Στερεοτυπική Διαταραχή (επαναλαμβανόμενες κινήσεις χωρίς λόγο).
  • Διαταραχές Μυοσπασμάτων-Τικ (χρόνιες, παροδικές, Tourette). Παραδείγματα: ανασήκωμα φρυδιών, απότομες κινήσεις χεριού/ποδιού, επαναλήψεις ήχου που έχει ακουστεί κ.α..
  • Άλλες Αναπτυξιακές Διαταραχές ( υπάρχουν ελλείμματα που προκαλούν διαταραχές στην ζωή του ατόμου ωστόσο δεν πληρούνται τα κριτήρια για να δοθεί κάποιος από τους παραπάνω τίτλους διαταραχών).

Καθώς λοιπόν σε όλες από τις προαναφερθείσες διαταραχές υπάρχει ένα εύρος στην δυσκολία του παιδιού να κατακτήσει κάποιο αναπτυξιακό στόχο κάθε μία από αυτές έχει τα δικά της κριτήρια και μπορεί να συνυπάρχουν μία η περισσότερες διαταραχές σε ένα παιδί.

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) είναι η πιο συχνή νευροαναπτυξιακή διαταραχή αφού εμφανίζεται σε ποσοστό 5-7% σε παιδιά και έφηβους και περιλαμβάνει ελλείμματα προσοχής, υπερκινητικότητα και παρορμητικότητα που επηρεάζει την συναισθηματική ρύθμιση του παιδιού. Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι καθώς ένα παιδί μπορεί να είναι είτε απρόσεκτο είτε υπερκινητικό είτε να διατηρεί και τα δύο χαρακτηριστικά (συνδυασμένος τύπος). Η Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος αφορά ελλείμματα στην επικοινωνία και την κοινωνική συναλλαγή ενώ τα ενδιαφέροντα του παιδιού είναι περιορισμένα και επαναλαμβανόμενα. Η λέξη φάσμα δεν βρίσκεται τυχαία στον τίτλο της διαταραχής καθώς τα επίπεδα λειτουργικότητας διαφέρουν και την συγκεκριμένη διάγνωση μπορεί να λάβει ένα παιδί που δεν έχει αναπτύξει καν λόγο και δεν ακολουθεί το δείξιμο ή το βλέμμα καθώς και ένα παιδί που ο λόγος του είναι ανεπτυγμένος ωστόσο το παιδί έχει δυσκολία επικοινωνίας και κοινωνικοποίησης καθώς ενδέχεται να μην κοιτάει στα μάτια τον συνομιλητή του και να ακολουθεί ρουτίνες με έναν τρόπο «εμμονικό». Η διάγνωση λοιπόν σε αυτήν την περίπτωση συνοδεύεται με προσδιορισμούς όπως «χαμηλής» ή «υψηλής λειτουργικότητας».

Τα τελευταία χρόνια οι αναπτυξιακές διαταραχές παρουσιάζουν ανησυχητική αύξηση (από 1/1000 τις προηγούμενες δεκαετίες σε 1/100) και οι ερευνητές αποδίδουν τα αίτια σε πολλούς διαφορετικούς παράγοντες με ισχυρότερα αποδεδειγμένους:

  • Εγκεφαλικές δυσλειτουργίες (από γενετική προδιάθεση, τραυματισμό, υπερφόρτωση του οργανισμού με βαρέα μέταλλα)
  • Παράγοντες από το περιβάλλον(οικογένεια/ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον)
  • Διαταραχές Μεταβολισμού
  • Δυσλειτουργία Ανοσολογικού Συστήματος

Αξίζει να σημειωθεί πως τα διαγνωστικά εργαλεία (τεστ) έχουν αναπτυχθεί τόσο που η ανίχνευση των κύριων συμπτωμάτων κάποιων από των παραπάνω νευροαναπτυξιακών διαταραχών (π.χ. στην περίπτωση του Αυτισμού) μπορούν να ταυτοποιηθούν από τους 18 μήνες της ζωής ενός παιδιού. Οι παιδίατροι είναι συνήθως οι πρώτοι από τους επαγγελματίες υγείας που αλληλεπιδρούν με το παιδί οπότε μεγάλη βαρύτητα έχει η δική τους παρατήρηση επί των συμπτωμάτων. Για αυτό και εάν παρατηρήσουμε κάτι που μας ανησυχεί σχετικά με την ανάπτυξη του παιδιού μας είναι καλό να στραφούμε σε έναν Αναπτυξιολόγο ή/και σε ένα Κέντρο Ειδικής Αγωγής που να απασχολεί έμπειρο επιστημονικό προσωπικό για να γίνει μια κλινική αξιολόγηση του παιδιού ή του εφήβου.