Μεγάλος αριθμός παιδιών εκτίθενται σε κακομεταχείριση στην οικογένειά τους, αλλά και εκτός αυτής, όπως στο σχολείο.
Από τις περιπτώσεις παιδικής κακομεταχείρισης, 65% αφορούν παραμέληση, 18% σωματική, 10% σεξουαλική και 7% ψυχολογική κακοποίηση, ενώ συχνά συνδυάζονται. Σημειωτέο πως πολλά παιδιά είναι μάρτυρες ενδοοικογενειακής βίας, ενώ 2/3 των περιπτώσεων παιδικής κακομεταχείρισης δεν αναφέρονται.
Ο ΠΟΥ έχει υπολογίσει ότι 155.000 θάνατοι παιδιών ηλικίας κάτω των 15 ετών κάθε χρόνο παγκοσμίως είναι αποτέλεσμα κακοποίησης ή παραμέλησης (0,6% όλων των θανάτων και 12,7% των θανάτων λόγω τραυματισμού).
Στα σχολεία, κάθε 20″ ένα παιδί υπόκειται σε εκφοβισμό, κοροϊδία, επίθεση ή κακοποίηση, ή αλλιώς 1 στα 7 παιδιά είναι θύτης ή θύμα bullying. Ο σχολικός εκφοβισμός και η βία μπορεί να είναι ποικίλης βαρύτητας και να λάβει διάφορες μορφές: σωματική, λεκτική, σεξουαλική, συνδυασμένη. Όπως και στην σεξουαλική κακοποίηση στην οικογένεια, θύτης και θύμα είναι συχνά γνωστοί (7 στις 10 περιπτώσεις). Στα σχολεία, το συχνότερο πρόβλημα είναι η κακοποίηση μεταξύ μαθητών, το επόμενο συχνό είναι η κακοποίηση μαθητή από γνωστό του ενήλικα και το λιγότερο συχνό η κακοποίηση μαθητή από επισκέπτη στο σχολείο, αν και πιθανώς η πιο επικίνδυνη λόγω πιθανότητας απαγωγής και πρόκλησης σωματικής βλάβης. Στις ΗΠΑ την περίοδο 2011-15, αναφέρθηκαν 17.000 σεξουαλικές επιθέσεις στα σχολεία, 5% των οποίων αφορούσαν 5-6χρονα παιδιά.
Γνωρίζουμε επίσης πως από τους παρατηρητές, λίγοι παρεμβαίνουν, και όταν το κάνουν η άσκηση βίας σταματάει σε 10 δευτερόλεπτα! Η στάση των σχολείων είναι γνωστή ως των 4 Ds: Delay (investigating), Deny (responsibility), Distort (the facts), Disparage (the victim), and Devalue (the victim’s right to an equal education), δηλαδή καθυστέρηση της έρευνας, άρνηση της ευθύνης, παραμόρφωση των γεγονότων, δυσφήμηση του θύματος και υποτίμηση του δικαιώματος του θύματος στην εκπαίδευση.
Το σχολείο, σταδιακά γίνεται, και αυτό, ένας μη ασφαλής χώρος για τους μαθητές του (συχνά και τους εκπαιδευτικούς), ενώ θα έπρεπε να παρέχει ασφάλεια και προστασία στους μαθητές, ιδιαίτερα εκείνους που το έχουν μεγαλύτερη ανάγκη. Η ευαλωτότητα στη σεξουαλική θυματοποίηση πιθανόν αυξάνεται σε παιδιά μοναχικά (τα θύματα γίνονται μετά το περιστατικό ακόμα πιο μοναχικά από οικογένεια και συνομηλίκους), με προβλήματα στο σπίτι, συναισθηματικές ανάγκες και έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό τους. Δυστυχώς, και σύμφωνα με πρόσφατα επίσημα στοιχεία, στη συντριπτική πλειοψηφία τα περιστατικά σεξουαλικής κακοποίησης και βίας στη 2βαθμια και 3βαθμια εκπαίδευση στις ΗΠΑ, δεν αποκαλύπτονται.
Στοιχεία από Ευρώπη και ΗΠΑ δείχνουν πως τα σχολεία συμβάλλουν με πολλά περιστατικά παιδιών που χρήζουν προστασίας, ακολουθούν οι δικαστικές και αστυνομικές αρχές, οι κοινωνικές υπηρεσίες και οι επαγγελματίες υγείας (τα πιο σοβαρά περιστατικά). Η αναγνώριση και αναφορά στις αρμόδιες αρχές και υπηρεσίες της κακομεταχείρισης ενός παιδιού είναι ύψιστης σημασίας και προτεραιότητας, ακόμα κι αν δεν υπάρχει βεβαιότητα για την κακοποίηση. Στην ελληνική πραγματικότητα, και όχι μόνο, οι εμπλεκόμενοι (θύματα, γονείς, γείτονες, εκπαιδευτικοί, ακόμα και επιστήμονες υγείας) συχνά σιωπούν. Επειδή δεν θέλουν να «μπλέξουν», φοβούνται τη στιγματοποίηση της οικογένειας ή του σχολείου, πιθανή περαιτέρω θυματοποίηση από τον δράστη/θύτη, ή/και επειδή δεν προστατεύονται.
Η έκθεση των παιδιών σε κάθε μορφής βία είναι παράγοντας κινδύνου για ανάπτυξη μετατραυματικού στρες (συμπτώματα δηλαδή επαναβίωσης, αποφυγής τραύματος, έντονα αρνητικά συναισθήματα, υπερεγρήγορση), κατάθλιψης, αποσύνδεσης, άγχους, προβλημάτων διαγωγής κ.λπ. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των κακοποιημένων παιδιών μπορεί να είναι η αδιάκριτη προσκόλληση σε ξένους, η επιθετικότητα προς άλλους λόγω ταύτισης με τον κακοποιητικό θύτη, η υπερβολική συστολή και συμμόρφωση, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, οι μαθησιακές δυσκολίες και χαμηλές σχολικές επιδόσεις, οι απότομες αλλαγές συμπεριφοράς και συναισθήματος, η σεξουαλικοποιημένη συμπεριφορά (π.χ. ακατάλληλη σεξουαλική δραστηριότητα, γνώση «ενήλικων» λέξεων), και η αυτοκτονικότητα. Ενήλικες με ιστορικό παιδικής κακομεταχείρισης έχουν περισσότερες πιθανότητες για κακή ποιότητα ζωής, αυξημένη σωματική και ψυχική νοσηρότητα, δηλαδή αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης κατάθλιψης, μετατραυματικού στρες, ψυχώσεων, προβλημάτων προσωπικότητας, καθώς και χρήση ουσιών, καπνού, αλκοόλ.
Δυστυχώς η ελληνική κοινωνία, και όχι μόνο, γίνεται ολοένα και πιο κακοποιητική και βίαιη με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, ιδιαίτερα προς τα πιο ευάλωτα μέλη της, και αυτό ενισχύεται από την ανοχή και την ατιμωρησία. Χρειάζεται να καλλιεργηθεί κουλτούρα σεβασμού και ευθύνης στην οικογένεια, το σχολείο και γενικότερα. Πέραν των αρμοδίων αρχών και υπηρεσιών, οι απαθείς παρατηρητές πρέπει να ενεργοποιηθούν και να γίνουν υγιείς, δραστήριοι πολίτες που νοιάζονται για τον συνάνθρωπο, δεν επιτρέπουν την άσκηση βίας εναντίον του και παρεμβαίνουν όταν χρειάζεται.
Στις 30/03/2019, η Ελληνική Εταιρεία Ψυχικής Υγιεινής και Νευροψυχιατρικής του Παιδιού σε συνεργασία με το ΠΜΣ «Ψυχική Υγεία και Ψυχιατρική Παιδιών και Εφήβων» έχουμε προγραμματίσει επιστημονική ημερίδα με θέμα την παιδική κακομεταχείριση και βία εντός και εκτός οικογένειας, στο αμφιθέατρο της βιβλιοθήκης των Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
