Στην Ελλάδα ζουν περισσότερο από 1 εκατομμύριο έφηβοι 10-19 ετών που αποτελούν σημαντικό ποσοστό (10%) του πληθυσμού. Σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση πως η εφηβεία αντιπροσωπεύει μια υγιή περίοδο της ζωής, υπάρχει σημαντική επιβάρυνση από νοσήματα κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Η εφηβεία, από άποψη παροχής ιατρικών υπηρεσιών, αποτελεί παραμελημένη ηλικιακή ομάδα, καθώς τα τελευταία 50 έτη παρατηρείται πολύ μικρότερη βελτίωση στους δείκτες υγείας των εφήβων σε σχέση με εκείνους των μικρότερων παιδιών. Μια ανάλυση θνησιμότητας των εφήβων στη χώρα μας κατά τη δεκαετία 2000-2009 έδειξε πως οι τρεις βασικές εξωτερικές αιτίες θανάτου των εφήβων σε κάθε νομό της Ελλάδας είναι τα τροχαία ατυχήματα, τα ναρκωτικά και οι αυτοκτονίες. Τα εθνικά δεδομένα συμφωνούν με τις παγκόσμιες στατιστικές που δείχνουν πως οι κύριες αιτίες θανάτου σε εφήβους είναι τα τροχαία ατυχήματα, τα μεταδοτικά νοσήματα (όπως HIV/AIDS), οι αυτοκτονίες, η διαπροσωπική βία και οι επιπλοκές της εφηβικής εγκυμοσύνης.
Έφηβοι και Μη-Μεταδοτικά Νοσήματα
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), τα μη μεταδοτικά νοσήματα (καρδιαγγειακά και χρόνια αναπνευστικά νοσήματα, σακχαρώδης διαβήτης, καρκίνος) συμβάλλουν κατά 86% στη θνησιμότητα του πληθυσμού της Ελλάδας. Η πρόωρη θνησιμότητα, ιδιαίτερα από καρδιαγγειακά νοσήματα, είναι σημαντικά υψηλότερη στην Ελλάδα από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Υπολογίζεται πως το 70% των προλήψιμων θανάτων των ενηλίκων από μη μεταδοτικά νοσήματα σχετίζονται με παράγοντες κινδύνου που ξεκινούν από την εφηβεία. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της παχυσαρκίας, αφού οι παχύσαρκοι έφηβοι συνήθως γίνονται παχύσαρκοι ενήλικες. Σύμφωνα με στοιχεία του ΠΟΥ για την Ελλάδα, τα ποσοστά παχυσαρκίας του ενήλικου πληθυσμού υπολογίζονται σε 30% το 2020, και σε 40% έως το 2030. Οι έφηβοι στη χώρα μας το 2010 άγγιξαν το θλιβερό ποσοστό υπερβαρότητας 41%. Ο επιπολασμός της εφηβικής παχυσαρκίας στη χώρα μας, παραδόξως, είναι ένας από τους υψηλότερους στην Ευρώπη. Φαίνεται πως η μεσογειακή διατροφή εξαφανίζεται, ειδικά δε οι έφηβοι υιοθετούν όλο και περισσότερο τη διατροφή «δυτικού τύπου». Στο μεγαλύτερο ποσοστό (80%) των εφήβων η σωματική δραστηριότητα είναι χαμηλή, ενώ η καθιστική ζωή ενισχύεται από το φορτωμένο σχολικό πρόγραμμα, την ενασχόληση με το διαδίκτυο και τις οθόνες εν γένει.
Έφηβοι και Ψυχική Υγεία
Η προαγωγή της ψυχικής υγείας συγκαταλέγεται στους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης έως το 2030 στην Παγκόσμια Ατζέντα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Είναι αξιοσημείωτο πως περίπου ο μισός παγκόσμιος πληθυσμός πληροί κριτήρια για μία ή περισσότερες ψυχικές διαταραχές στη διάρκεια της ζωής. Οι ψυχικές διαταραχές αυξάνουν κατακόρυφα κατά τη διάρκεια της εφηβείας, με 75% των ψυχικών διαταραχών να εκδηλώνονται πριν την ηλικία των 24 ετών και 50% πριν τα 14 έτη!
Οι έφηβοι έχουν να αντιμετωπίσουν πολλές προκλήσεις που αποτελούν πηγές ψυχικής αναστάτωσης, όπως τις αλλαγές στο σώμα τους που επιφέρει η ήβη, τις σχέσεις με τους γονείς και τους συνομηλίκους, την πίεση του σχολείου και των εξετάσεων. Οι γονείς, βρισκόμενοι στη μέση ηλικία και έχοντας αρκετά δικά τους προβλήματα να επιλύσουν, στέκονται συχνά αμήχανοι και αδύναμοι να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα των εφήβων τους. Παρά το κοινό δόγμα «Εφηβεία είναι, θα περάσει», η ψυχική αναστάτωση του εφήβου που δεν αντιμετωπίζεται έγκαιρα και σωστά, διογκώνεται, εγκαθίσταται και προοδευτικά υπονομεύει τη λειτουργικότητά του στην ενήλικο ζωή.
Έφηβοι και Ριψοκίνδυνες Συμπεριφορές
Τα ποσοστά καπνίσματος στη χώρα μας παραμένουν από τα υψηλότερα στην Ευρώπη. Το κάπνισμα, η χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών, συνήθως εγκαθίστανται στην εφηβεία και ακολουθούν το άτομο δια βίου.
Έφηβοι και Σεξουαλική – Αναπαραγωγική Υγεία
Μεγάλο ποσοστό των εφήβων ξεκινούν σεξουαλικές επαφές, ωστόσο έχουν άγνοια για την αντισύλληψη ή για το πως να προφυλαχθούν από σεξουαλικώς μεταδιδόμενες λοιμώξεις. Ανησυχητική είναι η αυξημένη επίπτωση του HIV που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας. Οι έφηβοι υφίστανται συχνά διακρίσεις με βάση το φύλο και τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό στην οικογένεια, στο σχολείο, και γενικότερα στην κοινωνία. Τα κορίτσια υφίστανται συχνά μεγαλύτερη επιβάρυνση, σύμφωνα δε με διεθνή δεδομένα 1 στα 10 κορίτσια εφηβικής ηλικίας είναι θύμα σεξουαλικής βίας. Η εφηβική εγκυμοσύνη είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα με τις επιπλοκές της εγκυμοσύνης και του τοκετού να αποτελούν κύρια αιτία θανάτου σε κορίτσια ηλικίας 15-19 ετών παγκοσμίως.
Η Αναγκαιότητα της Εξειδίκευσης της Εφηβικής Ιατρικής στη Χώρα μας
Σε μεγάλο ποσοστό η εφηβική νοσηρότητα και θνησιμότητα μπορούν να προληφθούν και η εστίαση στην εφηβεία είναι κεντρικής σημασίας για την επιτυχία πολλών εθνικών και παγκόσμιων στόχων δημόσιας υγείας. Αναγνωρίζοντας το πρόβλημα, οι αναπτυγμένες χώρες δημιούργησαν τα τελευταία 70 χρόνια μια νέα εξειδίκευση, την Εφηβική Ιατρική ή Εφηβιατρική (Adolescent Medicine) με σκοπό την ολιστική φροντίδα των εφήβων. Η Εφηβική Ιατρική πραγματεύεται στρατηγικές πρόληψης και προαγωγής της υγείας των εφήβων, σωματικές και ψυχικές διαταραχές, ριψοκίνδυνες συμπεριφορές, σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία, θέματα διατροφής, αθλητιατρική, εκπαιδευτικά και μαθησιακά προβλήματα, συμβουλευτική γονέων, κ.ά.
Από 20ετίας, ο ΠΟΥ έχει απευθύνει αίτημα στις χώρες να δραστηριοποιηθούν σχετικά με τη δημιουργία Υπηρεσιών Υγείας «Φιλικών προς τους Εφήβους». Στην Αθήνα, στις δύο Πανεπιστημιακές Παιδιατρικές Κλινικές του Νοσοκομείου Παίδων λειτουργούν την τελευταία 15ετία θεσμοθετημένες υπηρεσίες εφηβικής υγείας, σύμφωνα με τις διεθνείς προδιαγραφές. Το Ειδικό Κέντρο Εφηβικής Ιατρικής (Ε.Κ.Ε.Ι.) στο Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία» φιλοξενεί από δεκαετίας τη μοναδική Έδρα UNESCO στον κόσμο για την Εφηβική Υγεία και Ιατρική.
Ο τομέας της Εφηβικής Ιατρικής είναι μοναδικός ως εξειδίκευση καθώς η εφηβεία είναι κρίσιμη περίοδος για την υγεία και οι έφηβοι χρειάζονται πρόσβαση σε εξειδικευμένες και ταυτόχρονα «φιλικές» υπηρεσίες υγείας σε κάθε νομό της χώρας μας. Η φροντίδα των εφήβων μας πέρα από ηθική επιταγή θα αποτελέσει την πυξίδα που θα οδηγήσει την ιατρική μας προσέγγιση από το «νοσοκεντρικό» και «φαρμακοκεντρικό» μοντέλο στη βάση της υγειονομικής περίθαλψης της πρόληψης και της προαγωγής της υγείας του πληθυσμού της χώρας μας.
