Καταρράκτης ονομάζεται οποιαδήποτε θόλωση του κρυσταλλοειδούς φακού, του φυσιολογικού δηλαδή φακού που υπάρχει στον ανθρώπινο οφθαλμό, μέσα από τον οποίο περνά το φως και κάνει δυνατή την οπτική αντίληψη.
Η κατάταξη μπορεί να βασίζεται στην αιτία, στην ηλικία εισβολής, στη βαρύτητα της θόλωσης ή στην εντόπιση και το είδος της θόλωσης του φακού. Η επικρατέστερη διαίρεση των καταρρακτών είναι αυτή που τους χωρίζει ανάλογα με την ηλικία εμφάνισης σε συγγενείς, κληρονομικούς και επίκτητους.
Καταρράκτης που εμφανίζεται με τη γέννηση μπορεί να είναι συγγενής ή κληρονομικός.
Καταρράκτης που εμφανίζεται μετά τη γέννηση μπορεί να σχετίζεται με οφθαλμική πάθηση, τραύμα, συστηματική νόσο ή την πρόοδο της ηλικίας (γεροντικός), αλλά αυτού του τύπου – που είναι οι πιο συχνοί – μπορεί να εμφανιστούν και σε σχετικά νεαρή ηλικία (προγεροντικός).
Επιδημιολογία
Ο σχετιζόμενος με την ηλικία καταρράκτης είναι πολυπαραγοντική ασθένεια στην οποία γενετικοί, περιβαλλοντικοί, κοινωνικοοικονομικοί και βιοχημικοί παράγοντες δρουν συνεργικά. Ενδεικτικά αναφέρονται η ηλικία, η νεφρική ανεπάρκεια, προηγούμενη επέμβαση για γλαύκωμα, σακχαρώδης διαβήτης, λήψη κορτικοστερεοειδών, υπεριώδης ακτινοβολία είναι δυνατό να ενέχονται στην εμφάνιση καταρράκτη. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η παρουσία καταρράκτη αποτελεί το συχνότερο αίτιο μείωσης της όρασης παγκοσμίως.
Επίκτητος καταρράκτης
Επίκτητος είναι ο καταρράκτης που εμφανίζεται σποραδικά ως αποτέλεσμα δράσης τοξινών, συστηματικών παθήσεων, τραύματος, ενδοφθάλμιας φλεγμονής και γήρανσης.
Πολλοί αιτιολογικοί παράγοντες προκαλούν χαρακτηριστικές μορφολογικές διαταραχές. Το κύριο σύμπτωμα της ανάπτυξης του καταρράκτη είναι η προοδευτικά επιδεινούμενη ανώδυνη μείωση της όρασης. Τα περισσότερο σημαντικά κλινικά σημεία που πρέπει να ελέγχουμε είναι:
- Το ποσοστό μείωσης της οπτικής οξύτητας
- Η πιθανότητα αποκατάστασης της όρασης μετά την αφαίρεση του καταρρακτικού φακού
- Η παρουσία συστηματικής πάθησης και εάν αυτή σχετίζεται με την ανάπτυξη του καταρράκτη
- Παθήσεις του οφθαλμού που σχετίζονται με την ανάπτυξη του καταρράκτη σε απουσία συστηματικής πάθησης.
Το κύριο σύμπτωμα της ανάπτυξης του καταρράκτη είναι η προοδευτικά επιδεινούμενη ανώδυνη μείωση της όρασης.
Αιτιολογικά ο επίκτητος καταρράκτης ταξινομείται ως εξής:
- Γεροντικός
- Δευτεροπαθής
- Τραυματικός
Γεροντικός καταρράκτης
Ο όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει την εμφάνιση του καταρράκτη σε άτομα ηλικίας μεγαλύτερης των 50 ετών, όπου δεν μπορεί να αναγνωριστεί υπεύθυνος αιτιολογικός παράγοντας για την πρόκλησή του. Ο καταρράκτης, ανάλογα με την εντόπιση της αρχικής θόλωσης, μπορεί να είναι φλοιώδης, πυρηνικός ή υποκαψικός. Οι θολώσεις αυτές μπορούν να συνυπάρχουν, αλλά πιθανώς εμπλέκονται διαφορετικοί μηχανισμοί σε διαφορετικά τμήματα του φακού.
Ο καταρράκτης χαρακτηρίζεται από υπερβολική πύκνωση του φακού, κατά τη φυσιολογική διαδικασία ωρίμανσής του. Εμφανίζεται γύρω στα 50 έτη και εξελίσσεται αργά μέχρι να θολώσει όλος ο φακός. Συχνά η πρωιμότερη μεταβολή είναι η αύξηση του δείκτη διάθλασης με αποτέλεσμα την μεταβολή του οφθαλμού σε μυωπικό. Η εμφάνιση της μυωπίας οδηγεί συχνά στην αντιρρόπηση της πρεσβυωπίας και στη λεγόμενη «δεύτερη όραση». Όσο η θόλωση του φακού προχωράει, τα πιο συχνά συμπτώματα είναι η δυσκολία κατά την οδήγηση τη νύχτα, με παρουσία έντονων αντανακλάσεων, η έντονη ευαισθησία στο φως και η ανάγκη για περισσότερο φως για διάβασμα. Τελικά παρατηρούμε μείωση της όρασης για μακριά και για κοντά, η οποία δε διορθώνεται με γυαλιά.
Δευτεροπαθής καταρράκτης
Ο δευτεροπαθής καταρράκτης μπορεί να οφείλεται σε:
- Παθήσεις των οφθαλμών: Συγγενείς και κληρονομικές ανωμαλίες, διάφορες οφθαλμικές παθήσεις όπως φλεγμονές και γλαύκωμα.
- Συστηματικές παθήσεις: Μεταβολικά νοσήματα όπως ο σακχαρώδης διαβήτης ή η Γαλακτοζαιμία.
- Νευρολογικές παθήσεις: Νόσος Wilson
- Μυοπάθειες: Μυοτονική δυστροφία
- Χρήση φαρμάκων: Κορτικοστεροειδή, μυωτικά φάρμακα, χλωροπρομαζίνη
Τραυματικός καταρράκτης
Ο τραυματικός καταρράκτης προκαλείται από την επίδραση πάνω στο φακό πολλών βλαπτικών φυσικών παραγόντων. Ο τραυματισμός μπορεί να είναι άμεσος, όπως σε διατιτραίνον ή διαμπερές τραύμα όπου μπορεί να προκληθεί καταρράκτης μέσα σε λίγες ώρες ή έμμεσος όπως σε πλήξη του βολβού οπότε τα αποτελέσματα μπορεί να γίνουν εμφανή μετά τη πάροδο εβδομάδων ή ετών.
Θεραπεία καταρράκτη
Η θεραπεία του καταρράκτη είναι αποκλειστικά χειρουργική. Η κύρια ένδειξη για την εγχείρηση του καταρράκτη είναι η μείωση της οπτικής οξύτητας. Ο χρόνος όμως της επέμβασης είναι υποκειμενικός και βασίζεται στις προσωπικές ανάγκες του ασθενούς. Η επέμβαση εκλογής για τον καταρράκτη είναι η μέθοδος της φακοθρυψίας η οποία απαιτεί μόνο τοπική αναισθησία με τη χρήση οφθαλμικών σταγόνων. Συνίσταται στον τεμαχισμό με υπερήχους και στην αναρρόφηση του πυρήνα του φακού μέσω μικρής τομής κάτω των 3mm. Στη συνέχεια ο χειρουργός προχωρά στην ένθεση τεχνητού ενδοφακού, ενώ η επέμβαση ολοκληρώνεται χωρίς τη χρήση ραμμάτων και εντός μερικών ωρών ο ασθενής επιστρέφει στο σπίτι του.
