Το όνομα της νόσου είναι και η ακριβής περιγραφή της φθοράς που προκαλείται στο κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ), αφού λόγω της φθοράς της ουσίας μυελίνης δημιουργούνται πλάκες (ουλές) σε πολλαπλά σημεία του. Τις σκληρές όσο και απρόβλεπτες επιπτώσεις της νόσου που υπονομεύει αργά τη σωματική και γνωσιακή λειτουργία τους περιγράφουν συχνά οι ασθενείς, ενώ και οι επιστήμονες μιλούν για πολύ δύσκολη νόσο. Ωστόσο, ειδικοί τα τελευταία χρόνια δηλώνουν όλο και πιο αισιόδοξοι για τη θετική πορεία της μάχης που μαίνεται στα εργαστήρια πολλών φαρμακευτικών εταιρειών για τη θεραπεία της πολλαπλής σκλήρυνσης.
Περίπου 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι νοσούν με σκλήρυνση κατά πλάκας σε όλο τον κόσμο, στην πλειονότητά τους άνθρωποι παραγωγικής ηλικίας. Μάλιστα, από το 2008, 2 έως 2,5 εκατ. άτομα έχουν νοσήσει παγκοσμίως, με τα ποσοστά να κυμαίνονται ανά περιοχές του κόσμου και μεταξύ διαφορετικών πληθυσμών. Στη χώρα μας εκτιμάται ότι υπάρχουν περίπου 14.000 ασθενείς, με τις γυναίκες να αποδεικνύονται ο αδύναμος κρίκος μεταξύ των δύο φύλων στην εμφάνιση της νόσου. Η έλλειψη μητρώου ασθενών και σε αυτή την κατηγορία αποτελεί μείζονα δυσλειτουργία για το σύστημα υγείας από θεραπευτικής και οικονομικής πλευράς.
Ως χρόνια, αυτοάνοση ασθένεια του ΚΝΣ ορίζεται στην ιατρική η σκλήρυνση κατά πλάκας. Το ΚΝΣ περιλαμβάνει τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό. Ο εγκέφαλος ελέγχει τις λειτουργίες του οργανισμού, όπως την κίνηση, με «μηνύματα» τα οποία περνούν από τον νωτιαίο μυελό και στη συνέχεια διαβιβάζονται όπου απαιτείται μέσω του περιφερικού νευρικού συστήματος (ΠΝΣ) που διακλαδίζεται σε ολόκληρο το σώμα.
Η φθορά της μυελίνης
Τα νεύρα περιβάλλονται από τη μυελίνη, η οποία επιτρέπει τη διέλευση των ηλεκτρικών ερεθισμάτων ανάμεσα στα νεύρα. Οι επιστήμονες την περιγράφουν ως το συνθετικό μονωτικό περίβλημα που έχουν τα ηλεκτρικά καλώδια. Η μυελίνη προστατεύει τα νεύρα και τους επιτρέπει να διαβιβάζουν τα ηλεκτρικά ερεθίσματα.
Όταν λοιπόν η μυελίνη επηρεαστεί ή καταστραφεί, εμποδίζεται η ικανότητα αγωγής ερεθισμάτων, το σύστημα επικοινωνίας των κυττάρων του εγκεφάλου δυσλειτουργεί και εμφανίζονται τα διάφορα συμπτώματα της σκλήρυνσης κατά πλάκας – μεταξύ άλλων, κινητικά συμπτώματα, διαταραχές όρασης, κύστης, νοητική δυσλειτουργία.
Πρόκειται για μία ασθένεια αυτοάνοση, δηλαδή οφείλεται σε έναν μηχανισμό που λειτουργεί έχοντας λανθασμένα δεδομένα, και συγκεκριμένα τη λανθασμένη παραδοχή ότι τα αντιγόνα του ΚΝΣ είναι εχθροί και έτσι τα Τ λεμφοκύτταρα τους επιτίθενται για να τα καταστρέψουν. Ταυτόχρονα είναι και νευροεκφυλιστική νόσος, δηλαδή η φλεγμονή που προκαλείται προσβάλλει το ΚΝΣ, τον εγκέφαλο και τον νωτιαίο μυελό.
Σε ό,τι αφορά τις αιτίες που ευθύνονται για την εμφάνιση της πολλαπλής σκλήρυνσης, το τοπίο παραμένει θολό καθώς κατά καιρούς έχουν ενοχοποιηθεί αρκετοί και διαφορετικοί παράγοντες, όπως ιοί, η έλλειψη βιταμίνης D, μεταβολικά προβλήματα όπως η παχυσαρκία, με την προϋπόθεση βέβαια ότι για όλα αυτά υπάρχει και γενετικό υπόβαθρο. Πάντως, η νόσος δεν είναι κληρονομική ούτε μεταδιδόμενη.
Μία ασθένεια, πολλά συμπτώματα
Οι ειδικοί χαρακτηρίζουν την πολλαπλή σκλήρυνση ως την επιτομή της νευρολογίας, καθώς η ασθένεια μπορεί να μιμηθεί οτιδήποτε. Εμφανίζονται όλα τα συμπτώματα που γνωρίζει ο νευρολόγος. Τα κλασικά είναι το μούδιασμα, η υπερβολική κόπωση, η απώλεια ισορροπίας, η μείωση της οπτικής οξύτητας, η δυσκολία στη βάδιση, η αίσθηση ηλεκτρικής εκκένωσης στην πλάτη, ιδίως με το σκύψιμο του κεφαλιού, διπλωπία, δηλαδή εμφανίζονται όλα διπλά, παρεγκεφαλικός τρόμος, διαταραχές κύστης, όπως ακράτεια. Από το εύρος των συμπτωμάτων γίνεται αμέσως αντιληπτό πόσο δύσκολη μπορεί να είναι η διάγνωση. Γι’ αυτό τον λόγο μπορεί να περάσει μεγάλο χρονικό διάστημα μέχρι ο γιατρός να έχει επαρκείς διαγνωστικές ενδείξεις ότι πρόκειται για σκλήρυνση κατά πλάκας. Σε πολλές περιπτώσεις δεν αρκεί μια μαγνητική τομογραφία ώστε να υπάρξει διάγνωση. Οι εξετάσεις γίνονται για να αποκλειστεί η πιθανότητα άλλων ασθενειών και με την «εις άτοπον απαγωγή» να προκύψει η σκλήρυνση κατά πλάκας. Τα συμπτώματα δεν εμφανίζονται βεβαίως όλα σε όλους, ούτε με την ίδια συχνότητα και ένταση. Εμφανίζονται με τη μορφή εξάρσεων και υφέσεων. Υπάρχει το ενδεχόμενο όμως μετά από κάθε υποτροπή να «εγκαθίσταται» και μια βλάβη στον ασθενή. Άλλοτε υπάρχει μια αργή, σταθερή επιδείνωση της ασθένειας. Με την πάροδο του χρόνου, η νόσος οδηγεί σε μικρότερου ή μεγαλύτερου βαθμού αναπηρία. Όλα τα φάρμακα στοχεύουν στο να αντιμετωπίσουν τις υποτροπές, ελέγχοντας τη φλεγμονή και έτσι την εξέλιξη της αναπηρίας.
Με δεδομένο ότι σήμερα υπάρχει πληθώρα φαρμακευτικών επιλογών για την πολλαπλή σκλήρυνση, οι γιατροί πρέπει να είναι κυρίως καλοί στρατηγοί, ώστε να επιλέγουν σωστά τα όπλα που έχουν στη διάθεσή τους, με γνώμονα τις ανάγκες του ασθενούς. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα τελευταία επτά χρόνια έχουν υπερδιπλασιαστεί οι θεραπείες για την πολλαπλή σκλήρυνση. Το 2010 ήταν διαθέσιμες πέντε θεραπείες, σήμερα είναι διαθέσιμες 14 (ενέσιμες και σε χάπια), ενώ βρίσκονται σε εξέλιξη κλινικές μελέτες για άλλες έξι. Η έγκαιρη διάγνωση επιτρέπει να ταξινομηθούν τα περιστατικά, γιατί, παρότι τα συμπτώματα της νόσου μπορεί να είναι ίδια, η θεραπεία είναι απολύτως εξατομικευμένη. Εκτός από τη θεραπεία, σημαντικό είναι όσοι διαγνωστούν με σκλήρυνση να υιοθετούν υγιεινή διατροφή, να διατηρούν σωστό σωματικό βάρος αλλά και καλή, μέσω της άσκησης, τη φυσική κατάστασή τους.
