Παιδιατρικές αρρυθμίες: Όλα όσα πρέπει να γνωρίζουν οι γονείς

Γράφουν οι:

Δρ. Αφροδίτη Τζίφα MD (Res), MRCP, FRCPCH
Παιδοκαρδιολόγος – Καρδιολόγος Συγγενών Καρδιοπαθειών Ενηλίκων, Διευθύντρια Παιδοκαρδιολογικής Κλινικής Παίδων ΜΗΤΕΡΑ, Επιστ. Συνεργάτις ΥΓΕΙΑ

Δημοσθένης Αβραμίδης
Καρδιολόγος – Αρρυθμιολόγος, Επιμελητής Παιδοκαρδιολογικής Κλινικής και Κλινικής Συγγενών Καρδιοπαθειών Ενηλίκων, Νοσοκομείο ΜΗΤΕΡΑ

Τι είναι η αρρυθμία στα παιδιά;

Με τον όρο αρρυθμία εννοούμε οποιαδήποτε διαταραχή του ρυθμού της καρδιάς.

Η ηλεκτρική διέγερση της καρδιάς μπορεί να είναι αυξημένη (ταχυκαρδία), ελαττωμένη (βραδυκαρδία ) ή ακανόνιστη. Όταν η καρδιά δεν πάλλεται μέσα στα φυσιολογικά όρια για την ηλικία και την δραστηριότητα του παιδιού αυτό μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλή καρδιακή παροχή (ανεπαρκή τροφοδοσία) προς τα βασικά όργανα (εγκέφαλος, νεφροί και άλλα) που με την σειρά τους μπορεί να υπολειτουργήσουν και να προκληθεί ακόμα και μη αναστρέψιμη βλάβη.

Ποιες είναι οι κυριότερες παιδιατρικές αρρυθμίες;

Φλεβοκομβική ταχυκαρδία

Αποτελεί φυσιολογική ταχυκαρδία που συμβαίνει πχ. όταν ένα παιδί έχει πυρετό ή υπάρχει υπερδιέγερση, άσκηση και δεν χρειάζεται αντιμετώπιση.

Έκτακτες κολπικές ή κοιλιακές συστολές

Οι έκτακτες κολπικές συστολές (προερχόμενες από το άνω μέρος της καρδιάς, τους κόλπους) και οι κοιλιακές συστολές (προερχόμενες από το κάτω μέρος της καρδιάς, τις κοιλίες) είναι αθώες και ακίνδυνες όταν η καρδιά δεν έχει ανατομικό πρόβλημα (φυσιολογικό υπερηχοκαρδιογράφημα / triplex). Ειδική αντιμετώπιση χρειάζεται όταν υπάρχουν δομικές ή ηλεκτρικές παθήσεις της καρδιάς.

Παροξυσμικές υπερκοιλιακές ταχυκαρδίες (κολπικές – κομβικές)

Είναι η πιο κοινή αιτία ταχυκαρδίας στα παιδιά. Οφείλεται σε εστία που διεγείρει την καρδιά σε αυξημένη συχνότητα (υψηλότερη από την αναμενόμενη για την δραστηριότητα του παιδιού) ή μικρό «βραχυκύκλωμα». Έχει αιφνίδια έναρξη και τερματισμό, που τις περισσότερες φορές γίνεται χωρίς ιατρική παρέμβαση. Θεραπεία χρειάζεται όταν τα επεισόδια είναι συχνά η διαρκούν πολύ.

Σύνδρομο Wolff Parkinson White (WPW)

Οφείλεται στην ύπαρξη επιπρόσθετης οδού αγωγής των ηλεκτρικών ερεθισμάτων από το πάνω μέρος της καρδιά στο κάτω (από τους κόλπους στις κοιλίες). Ο επιπρόσθετος αυτός δρόμος υπάρχει από την γέννηση. Τις περισσότερες φορές δεν δημιουργεί συμπτώματα και ανακαλύπτεται τυχαία στο ηλεκτροκαρδιογράφημα, μπορεί όμως να προκαλεί ταχυκαρδίες. Σπάνια μπορεί να οδηγήσει σε αιφνίδιο θάνατο.

Κοιλιακή ταχυκαρδία

Είναι σπάνια σε δομικά φυσιολογική καρδιά. Όταν υπάρχει δομική ή ηλεκτρική ανωμαλία της καρδιάς θεωρείται επικίνδυνη για την ζωή. Μπορεί να προκαλέσει αδυναμία, ζάλη, αίσθημα παλμών και συγκοπή ή θάνατο.

Κολποκοιλιακοί αποκλεισμοί

Αποτελούν επιβράδυνση της ταχύτητας με την οποία ένα ερέθισμα περνάει από τους κόλπους στις κοιλίες (από το πάνω στο κάτω μέρος της καρδιάς), δυσαναλογία του αριθμού τον ερεθισμάτων που άγονται, μέχρι πλήρους αποκλεισμού των ερεθισμάτων. Σε παιδιά που δεν έχουν υποβληθεί σε χειρουργείο καρδιάς συνήθως δεν αποτελούν πρόβλημα και τις περισσότερες φορές σε αθλητές ενός μικρού βαθμού επιβράδυνση είναι αναμενόμενη. Όταν όμως υπάρχει παθολογικό υπόστρωμα, το παιδί ενδέχεται να παρουσιάσει μειωμένη ανοχή στην άσκηση ή και επεισόδια απώλειας αισθήσεων.

Σύνδρομο μακρού QT (LQTS)

Πρόκειται για κληρονομούμενη πάθηση (μεταδίδεται από γονέα σε παιδί). Πολλά παιδιά μπορεί να μην έχουν συμπτώματα και να ανευρεθεί τυχαία στο ηλεκτροκαρδιογράφημα. Η απώλεια αισθήσεων είναι πιθανή όπως επίσης είναι πιθανή σε μικρό ποσοστό και η καρδιακή ανακοπή.

Τι προκαλεί τις αρρυθμίες στα παιδιά;

• Πολλές φορές τα αίτια είναι άγνωστα. Κάποιες από τις αίτιες μπορεί να είναι:
• Κληρονομούμενα αρρυθμιολογικά νοσήματα
• Διαταραχές στο ερεθισματαγωγό σύστημα (ηλεκτρικό σύστημα) της καρδιάς από την γέννηση
• Λοιμώξεις
• Διαταραχές ηλεκτρολυτών ή λήψη φαρμάκων
• Φυσιολογική ανταπόκριση σε άσκηση πυρετό η συναισθηματική φόρτιση

Ποια είναι τα συμπτώματα της αρρυθμίας;

Πολλά παιδιά είναι τελείως ασυμπτωματικά ή με συμπτώματα στα οποία δεν δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα. Κάποια είναι τόσο εξοικειωμένα που τα θεωρούν παραλλαγή του φυσιολογικού ενώ μικρά παιδιά δεν είναι σε θέση να εκφράσουν συμπτώματα ιδιαίτερα παροξυσμικής εμφάνισης. Σε περίπτωση που αναφέρονται συμπτώματα τα περισσότερο συχνά είναι:

Αίσθημα αδυναμίας, κόπωσης, αίσθημα παλμών, χαμηλή αρτηριακή πίεση και ζάλη, συγκοπή και στις μικρότερες ηλικιακές ομάδες αδυναμία, ταχύπνοια ή δυσχέρεια στην σίτιση.

Πως γίνεται ή διάγνωση της αρρυθμίας στα παιδιά;

Ο ειδικός ιατρός πρέπει να πάρει πλήρες ατομικό ιατρικό και οικογενειακό ιστορικό. Ιδιαίτερη βαρύτητα πρέπει να δοθεί στην ύπαρξη ευρημάτων ή αναφορά σε συμπτώματα αρρυθμίας. Υπάρχει η πιθανότητα το παιδί να χρήζει παραπομπής σε ειδικό παιδοαρρυθμιολόγο.

Τα εργαλεία για την διαγνωστική προσέγγιση ασθενών με αρρυθμίες είναι:

Ηλεκτροκαρδιογράφημα: Απλά ηλεκτρόδια τοποθετούνται στο σώμα του παιδιού και καταγράφεται η ηλεκτρική δραστηριότητα της καρδιάς κατά την συγκεκριμένη στιγμή.

Δοκιμασία κόπωσης: Απλά ηλεκτρόδια τοποθετούνται στο σώμα του παιδιού και το παιδί περπατάει σε κυλιόμενο τάπητα (διάδρομο γυμναστικής) ενώ ταυτόχρονα καταγράφεται η ηλεκτρική δραστηριότητα της καρδιάς κατά την άσκηση.

HOLTER καταγραφής ρυθμού: Μια μικρή φορητή συσκευή συνδέεται μέσω ηλεκτροδίων με το σώμα του παιδιού για καταγραφή του καρδιακού ρυθμού που συνήθως διαρκεί 24 ή 48 ώρες. Κατά την διάρκεια της καταγραφής το παιδί κάνει τις καθημερινές του δραστηριότητες.

Ηλεκτροφυσιολογική μελέτη: Πρόκειται για επεμβατική διαγνωστική μέθοδο. Με παρακέντηση μεγάλων αγγείων, κυρίως στη ρίζα του μηρού, τοποθετούνται μικρά θηκάρια (σωληνάκια) μέσω των οποίων διέρχονται καθετήρες μικρού διαμετρήματος που φθάνουν μέχρι το εσωτερικό της καρδιάς. Εκεί γίνεται αναγνώριση των ηλεκτρικών σημάτων και μέσω βηματοδότησης πρόκληση αρρυθμιών που επιτρέπουν στον ιατρό να αναγνωρίσει την αιτία της αρρυθμίας και τις περισσότερες φορές να επέμβει για την θεραπεία της στον ίδιο χρόνο.

Δοκιμασία ανάκλισης: Η δοκιμασία αυτή κυρίως γίνεται όταν υπάρχουν πολλαπλά λιποθυμικά επεισόδια χωρίς σαφή αιτία. Ο μικρός ασθενής ξαπλώνει και κατόπιν εγείρεται σε ημιόρθια θέση ενώ ταυτόχρονα καταγράφεται η αρτηριακή πίεση και ο ρυθμός, οπότε σε περίπτωση λιποθυμίας που οφείλεται στην ορθοστάτηση ή πτώση της πίεσης ή συνυπάρχουσα βραδυκαρδία ενισχύουν την διάγνωση καλοήθους λιποθυμίας.

Υπερηχοκαρδιογράφημα: Η υπερηχοκαρδιογραφία μπορεί να παρέχει λεπτομερή απεικόνιση της ανατομίας και της καρδιακής λειτουργικότητας και την ανάδειξη πιθανού αρρυθμιογόνου υποστρώματος.

Εμφυτεύσιμοι καταγραφείς ρυθμού: Οι συσκευές αυτές συνήθως χρησιμοποιούνται στην περίπτωση που δεν υπάρχει σαφής διάγνωση και υπάρχει μεγάλη πιθανότητα αρρυθμίας υψηλού κινδύνου. Οι συσκευές αυτές εμφυτεύονται υποδορίως και χρησιμοποιούνται για μακροχρόνια καταγραφή (διάρκεια ετών).

Μαγνητική τομογραφία καρδιάς: Mπορεί να παρέχει συνοδά λεπτομερή απεικόνιση της ανατομίας, της καρδιακής λειτουργικότητας και την ανάδειξη πιθανού αρρυθμιογόνου υποστρώματος, μετά την έγχυση σκιαγραφικού υλικού.

Πώς θεραπεύονται οι αρρυθμίες στα παιδιά;

Η θεραπευτική αντιμετώπιση εξαρτάται από τα συμπτώματα, την ηλικία και την γενικότερη κλινική κατάσταση. Κάποιοι ασθενείς δεν χρειάζονται θεραπεία στην περίπτωση όμως που αυτή είναι αναγκαία αυτή συνήθως συνίσταται σε:

Φάρμακα, που σκοπό άλλοτε έχουν να θεραπεύσουν και άλλοτε να βελτιώσουν τα συμπτώματα.

Επεμβάσεις κατάλυσης (καυτηριασμού). Στην περίπτωση αυτή ειδικοί καθετήρες χρησιμοποιούνται για να καυτηριάσουν την εστία της αρρυθμίας μέσα στην καρδιά.

Βηματοδότες. Πρόκειται για μικρές συσκευές που τοποθετούνται υποδόρια (κάτω από το δέρμα) στον θώρακα ή την κοιλία. Με ηλεκτρόδια (καλώδια) που τις συνδέουν με την επιφάνεια ή το εσωτερικό της καρδιάς, μικρή ποσότητα ηλεκτρικού ερεθίσματος (ρεύματος) χορηγείται στην καρδιά ώστε αυτή να διεγείρεται σε φυσιολογική ή παραπλήσια της φυσιολογικής συχνότητα, στην περίπτωση που ο καρδιακός ρυθμός από μόνος του είναι χαμηλός.

Εμφυτεύσιμος απινιδωτής. Είναι συσκευή, η οποία όπως και ο βηματοδότης, τοποθετείται υποδόρια. Διαφέρει εντούτοις στο γεγονός ότι, επιπρόσθετα της δυνατότητας βηματοδότησης μπορεί να χορηγήσει απινιδισμό (ηλεκτροσόκ) για να τερματίσει επικίνδυνες αρρυθμίες.

Ποια είναι η επικινδυνότητα των αρρυθμιών στα παιδιά;

Η επικινδυνότητα εξαρτάται από τον τύπο της αρρυθμίας και την ύπαρξη ή όχι καρδιοπάθειας.

Οι πιο συνηθισμένες επιπλοκές είναι:

Βλάβη στα βασικά όργανα όπως ο εγκέφαλος, τα νεφρά και άλλα όργανα από παρατεταμένη υποξία (χαμηλή παροχή οξυγόνου), στα πλαίσια χαμηλής καρδιακής παροχής (μειωμένη τροφοδοσία από την καρδιά).

Καρδιακή ανεπάρκεια, κυρίως όταν η ταχυκαρδία είναι παρατεταμένη και οδηγήσει σε ταχυμυοπάθεια (κουράσει την καρδιά).

Δημιουργία εμβολικών επεισοδίων. Η μειωμένη αιματική ροή μπορεί να οδηγήσει σε δημιουργία θρόμβων που μπορεί να οδηγήσουν μέχρι και σε εγκεφαλικό (εμβολισμός σε αρτηρία του εγκεφάλου).

Τα νεογνά και βρέφη είναι ο περισσότερο ευαίσθητος πληθυσμός στις παθολογικές ταχυκαρδίες, που συνήθως είναι υπερκοιλιακές.

Πώς μπορώ να βοηθήσω το παιδί μου όταν έχει αρρυθμία;

Οι περισσότερες από τις αρρυθμίες είναι ακίνδυνες όποτε δεν υπάρχει λόγος περιορισμού των δραστηριοτήτων του παιδιού. Οι πιο σοβαρές από τις αρρυθμίες χρειάζονται την γνώμη του ειδικού για τον συντονισμό της κατάλληλης θεραπείας, τον προσδιορισμό της φαρμακευτικής αγωγής και την συχνότητα των επανελέγχων. Πάντα σημασία έχει η δημιουργία θετικού κλίματος μεταξύ γονέων, ασθενούς και θεράποντα ιατρού χωρίς να παραμερίζεται η ψυχολογία που είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη σε αυτή την ηλικιακή ομάδα.

Τελικά σημεία

Όταν μιλάμε για καρδιακή αρρυθμία εννοούμε οτιδήποτε δεν είναι μέσα στα φυσιολογικά όρια από πλευράς συχνότητας για την ηλικία και την σωματοδομή του παιδιού καθώς και κανονικότητας ρυθμού (ταχυκαρδία-βραδυκαρδία ή ακανόνιστος καρδιακός ρυθμός).

Οι αρρυθμίες παρουσιάζουν μεγάλο εύρος στην κλινική εμφάνιση από ασθενείς εντελώς ασυμπτωματικούς, με ελαφρά – μέτρια συμπτώματα μέχρι την εκδήλωση αιφνίδιου καρδιακού θανάτου.

Οι περισσότερες αρρυθμίες δεν χρειάζονται θεραπεία. Όταν υπάρχει ανάγκη για αντιμετώπιση, αυτή μπορεί να ποικίλει από απλή ή σύνθετη φαρμακευτική αγωγή, καρδιακές επεμβάσεις του τύπου καυτηριασμού κάποιου ανώμαλου ηλεκτρικού δεματίου, εμφύτευση συσκευών (βηματοδότες / απινιδωτές) ή σπάνια ακόμα και χειρουργείο καρδιάς.

Τα τελευταία χρόνια με την εξέλιξη της τεχνολογίας στην διάγνωση και την θεραπεία οι επεμβατικές τεχνικές έχουν βελτιωθεί εντυπωσιακά με αποτέλεσμα να θεραπεύονται σύμπλοκα αρρυθμιολογικά προβλήματα που παλαιότερα θεωρούταν ανεπίλυτα.

Ο ειδικός Παιδοαρρυθμιολόγος θα βοηθήσει στην διάγνωση και την θεραπεία και κυρίως θα παράσχει τις πληροφορίες που χρειάζεται ο ασθενής και γονέας για το πρόβλημα, την θεραπεία και τις επιτρεπόμενες δραστηριότητες, χωρίς να παραβλέπει την ιδιαιτερότητα και την ιδιοσυγκρασία του εκάστοτε ασθενούς, λαμβάνοντας υπόψη την ψυχολογική διάσταση του θέματος και τον αντίκτυπο αυτής στον παιδιατρικό ασθενή και το οικογενειακό περιβάλλον.