Συνήθως όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τη διάγνωση του καρκίνου η πρώτη σκέψη είναι η εύστοχη και έγκαιρη θεραπεία ώστε να επιτευχθεί η ίαση. Δυστυχώς η θεραπεία του πόνου, που αποτελεί και χαρακτηριστικό γνώρισμα του καρκίνου, δεν έχει ενσωματωθεί στο Εθνικό Σύστημα Υγείας της χώρας με αποτελέσματα την ελλιπή διαχείρισή του.
«Ο πόνος είναι ο δυνάστης των λαών, έλεγε ο Σβάιτσερ», λέει μιλώντας στο ygeiamou.gr η Αθηνά Βαδαλούκα*, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Αναισθησιολογίας, Θεραπείας Πόνου & Παρηγορικής Φροντίδας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Θεραπείας Πόνου και Παρηγορικής Φροντίδας.
Με τη φράση αυτή η κυρία Βαδαλούκα θέλει ουσιαστικά να υπογραμμίσει ότι αφενός ο πόνος που μας ταλαιπωρεί δεν μας επιτρέπει να απολαύσουμε τη ζωή, μειώνει την ποιότητα ζωή μας και αφετέρου θα πρέπει να αντιμετωπίζεται γρήγορα. «Ο πόνος στην περίπτωση του καρκίνου αποτελεί το πρώτο σύμπτωμα στο 20-50% των ασθενών στο αρχικό στάδιο της νόσου, ενώ αφορά στο 50-70% των ασθενών που υποβάλλονται σε θεραπεία και το 60-84% των ασθενών σε προχωρημένο ή τελικό στάδιο της νόσου υποφέρουν από σύνδρομα χρόνιου πόνου οφειλόμενα στη νόσο, την εξέλιξή της, τη θεραπεία ή ακόμη και την υποθεραπεία», σημειώνει.
Οι πάσχοντες από καρκίνο, αλλά και γενικότερα οι ασθενείς που βιώνουν χρόνιο πόνο (δηλαδή όταν διαρκεί από τρεις έως έξι μήνες) θα πρέπει να τυγχάνουν φροντίδας από ειδικό αλγολόγο, ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό, φυσιοθεραπευτή, νοσηλευτή, στην προσπάθεια της ολιστικής προσέγγισης καθώς και από γιατρούς συναφών ειδικοτήτων.
Σύμφωνα με την κυρία Βαδαλούκα, η αποτελεσματική θεραπεία του πόνου βασίζεται κυρίως στη γνώση της παθοφυσιολογίας του πόνου, την εκτίμηση της βαρύτητάς του, στην πολύ καλή γνώση της φαρμακολογίας των αναλγητικών και κυρίως στη γνώση όλων των τρόπων και μεθόδων αντιμετώπισης του καρκινικού πόνου.
«Η σημασία της ορθής αντιμετώπισης του καρκινικού πόνου γίνεται αντιληπτή από το γεγονός ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει καταρτίσει μια κλίμακα τριών βαθμίδων φαρμακευτικής/θεραπευτικής προσέγγισης, ενώ έχει θεσπίσει και μια τέταρτη βαθμίδα με παρεμβατικές τεχνικές όταν ο πόνος είναι ανυπόφορος», προσθέτει η Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Θεραπείας Πόνου και Παρηγορικής Φροντίδας.
Ενώ σύμφωνα με την αναλγητική κλίμακα του ΠΟΥ στα αρχικά στάδια ο πόνος αντιμετωπίζεται με μη οπιοειδή και συνοδά αναλγητικά φάρμακα και στη συνέχεια με ήπια ή ισχυρά οπιοειδή μακράς δράσης, στο 10-20% των ασθενών απαιτούνται παρεμβατικές τεχνικές για τη διαχείριση του πόνου, όπως νευρικοί, νευρολυτικοί αποκλεισμοί, υπαραχνοειδής χορήγηση φαρμάκων και νευροτροποποίηση. Στην περίπτωση που ο πόνος έχει νευροπαθητικά στοιχεία, και αυτό αφορά σε ποσοστό πάνω από 39%, σημασία έχει η σωστή χρήση των συνοδών φαρμάκων, αντιεπιληπτικών και αντικαταθλιπτικών που αποτελούν φάρμακα εκλογής για τον νευροπαθητικό πόνο.
«Αυτό που θα πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι, η αντιμετώπιση του πόνου προϋποθέτει μια συνολική και ολοκληρωμένη προσέγγιση ώστε η στρατηγική διαχείρισης που θα ακολουθηθεί να έχει ως κύριο άξονα τη βελτιστοποίηση της αναλγησίας για τον χρόνιο σταθερό πόνο και με επιπλέον αναλγησία όταν εμφανίζεται παροξυσμικός καρκινικός πόνος (ΠΚΠ). Τα σκευάσματα που επιλέγονται για την αντιμετώπιση του ΠΚΠ ανήκουν στα ισχυρά οπιοειδή. Το ιδανικό φαρμακοκινητικό και φαρμακοδυναμικό προφίλ του σκευάσματος που θα χρησιμοποιηθεί θα πρέπει να συμβαδίζει με το προφίλ του ΠΚΠ, δηλαδή ένα σκεύασμα με ταχεία έναρξη δράσης, δράση μικρής διάρκειας και εύκολο τρόπο χορήγησης. Τα διατιθέμενα σκευάσματα είναι, τα παλαιότερης τεχνολογίας σκευάσματα δίκην γλειφιτζούρι, και τα νεότερης γενιάς και ευκόλως χορηγούμενα,με κυριότερο εκπρόσωπο το δισκίο υπογλώσσιας χορήγησης. Σήμερα έχει προστεθεί στην φαρέτρα των φαρμάκων αντιμετώπισης του ΠΚΠ το ρινικό εκνέφωμα», σύμφωνα με την κυρία Βαδαλούκα.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ενώ στον καρκινικό πόνο, το ισχυρό οπιοειδές εκλογής είναι η μορφίνη, δυστυχώς στην Ελλάδα δεν υπάρχει σε όλες τις διαθέσιμες μορφές. Και δεν είναι το μοναδικό έλλειμμα της χώρα μας αφού ενώ λειτουργούν 55 Ειδικά Ιατρεία Πόνου και Παρηγορικής Φροντίδας στα πλαίσια των Αναισθησιολογικών Τμημάτων των δημοσίων νοσοκομείων, «ο μεγαλύτερος αριθμός αυτών, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, λειτουργεί σε εθελοντική βάση στα πλαίσια των αναισθησιολογικών τμημάτων», σημειώνει η Αθηνά Βαδαλούκα.
Και εξηγεί ότι, «τα περισσότερα Ιατρεία Πόνου και Παρηγορικής Φροντίδας λειτουργούν μία ή δύο φορές την εβδομάδα με αποτέλεσμα να μην μπορούν να αντιμετωπίσουν τον αυξημένο αριθμό ασθενών».
Παράλληλα, ελάχιστα κέντρα έχουν την στελέχωση που απαιτείται και παρά τις προσπάθειες της Ελληνικής Εταιρείας Θεραπείας Πόνου και Παρηγορικής Φροντίδας (ΠΑΡΗ.ΣΥ.Α) και της Ελληνικής Εταιρείας Αλγολογίαας (ΕΑΑ) για πάνω από 20 χρόνια, δεν έχουν καταφέρει να ενταχθούν τα κέντρα στους οργανισμούς των νοσοκομείων ώστε να στελεχωθούν με το απαραίτητο προσωπικό που θα εξασφαλίζει την καθημερινή λειτουργιά τους.
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η θεραπεία πόνου και η παρηγορική φροντίδα στην Ελλάδα δεν έχει ενσωματωθεί στο Εθνικό Σύστημα Υγείας με αποτέλεσμα ένας μεγάλος αριθμός πασχόντων από χρόνια και απειλητικά για τη ζωή τους νοσήματα αλλά και οι ασθενείς με τελικού σταδίου νόσου να μην τυγχάνουν της ενεργούς και καθολικής φροντίδας που δικαιούνται.
Στον αντίποδα της κρατικής ολιγωρίας, η Ελληνική Εταιρεία Θεραπείας Πόνου και Παρηγορικής Φροντίδας παρέχει στους ασθενείς που απευθύνονται σε αυτή, ολοκληρωμένη και ουσιαστική θεραπεία πόνου και παρηγορική φροντίδα. «Προσφέρουμε αυτό που η Παγκόσμια Εταιρεία Ξενώνων και Παρηγορικής Φροντίδας προτείνει, δηλαδή ενεργητική ολιστική φροντίδα ατόμων, όλων των ηλικιών, με σοβαρό σχετιζόμενο με την υγεία “υποφέρειν” (suffering), το οποίο οφείλεται σε σοβαρή ασθένεια και ειδικά εκείνων που βρίσκονται πλησίον του τέλους της ζωής. Στοχεύουμε στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών, των οικογενειών και των φροντιστών τους και σ’ αυτό το πλαίσιο προσφέρουμε κατ’ οίκον νοσηλεία με ιατρική και νοσηλευτική φροντίδα, αλλά και ψυχολογική στήριξη σε ασθενείς τελικού σταδίου και τους συγγενείς τους, με στόχο την ποιότητα ζωής αυτών και των οικογενειών τους», εξηγεί η Πρόεδρος της ΠΑΡΗ.ΣΥ.Α.
Και καταλήγει υπογραμμίζοντας ότι, «το Δ.Σ. της ΠΑΡΗ.ΣΥ.Α. και τα μέλη της πάντα θα αγωνίζονται στο πλευρό του Έλληνα ασθενούς για διεκδίκηση των δικαιωμάτων του σε θεραπεία του πόνου με τα κατάλληλα σκευάσματα και τις απαιτούμενες παρεμβατικές τεχνικές, αλλά συγχρόνως εκπαιδεύοντας τους γιατρούς και τους επαγγελματίες υγείας για τη σωστή περίθαλψη και την κατ’ οίκον νοσηλεία. Θα αγωνιζόμαστε πάντα για την παροχή της σύγχρονης παρηγορικής φροντίδας σε όλους τους Έλληνες».
* Η Αθηνά Βαδαλούκα, MD, PhD, FIPP, είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Αναισθησιολογίας, Θεραπείας Πόνου & Παρηγορικής Φροντίδας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Θεραπείας Πόνου και Παρηγορικής Φροντιδας, Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας κατά του Πόνου, επίτιμη Γραμματέας του Παγκόσμιου Ινστιτούτου Πόνου, πρώην Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Περιοχής Αναισθησίας και Διευθύντρια του Κέντρου Πόνου και Παρηγορικής Φροντίδας του Ιατρικού Αθηνών.
