Η βιβλιογραφία που ερευνά το μυστήριο γύρω από την επίδραση των εικονικών φαρμάκων είναι τεράστια, με μια πρόσφατη εργασία να εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ενός ατόμου μπορεί να παίζουν κάποιο ρόλο. Σύμφωνα με τους συγγραφείς της, η αισιοδοξία είναι ένα χαρακτηριστικό που φαίνεται πράγματι να ενισχύει την επίδραση.
Η επίδραση του εικονικού φαρμάκου, ευρύτερα γνωστή με την ορολογία «placebo effect» περιγράφει μια επωφελή ή θετική απόκριση σε ένα εικονικό (αδρανές) φάρμακο, ενώ το αντίθετό της (nocebo effect) αναφέρεται στην αρνητική αντίδραση σε μια μη ενεργή θεραπεία.
Οι επιστήμονες συχνά χρησιμοποιούν ελεγχόμενες δοκιμές με εικονικά φάρμακα για να αξιολογήσουν τις ιατρικές παρεμβάσεις, επομένως η κατανόηση του τρόπου και της αιτίας αυτών των επιδράσεων είναι σημαντικές.
Η σημασία του εικονικού φαρμάκου
Η απόκριση στην επίδραση του εικονικού φαρμάκου είναι σημαντική για την εγκυρότητα των κλινικών δοκιμών, ακόμα πιο σημαντικό όμως είναι να μελετηθεί το φαινόμενο αυτό καθεαυτό: Αν ένα αδρανές χάπι έχει τη δύναμη να κάνει κάποιον να αισθανθεί καλύτερα, ίσως να πρέπει να το εκμεταλλευτούμε.
Ήδη οι επιστήμονες έχουν αποκαλύψει μια ποικιλία παραγόντων που συμβάλλουν στην επίδραση του εικονικού φαρμάκου, με τη γενετική, τη μάθηση, την εκάστοτε κατάσταση και τις ατομικές προσδοκίες μιας θεραπείας να παίζουν ρόλο. Σε αυτή τη λίστα έρχεται να προστεθεί και ο παράγοντας της προσωπικότητας, μέσα από την ανασκόπηση που δημοσιεύθηκε στο Journal of Psychosomatic Research.
Τα 5+1 σημαντικά χαρακτηριστικά
Οι συγγραφείς προσπάθησαν να καταλάβουν αν υπάρχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που επηρεάζουν τις πιθανότητες που έχει το άτομο να βιώσει την επίδραση ή μη του εικονικού φαρμάκου.
Επικεντρώθηκαν στα πέντε σημαντικότερα χαρακτηριστικά, που δεν είναι άλλα από τον νευρωτισμό, την εξωστρέφεια, την ανεκτικότητα στην εμπειρία, την ευγένεια και τη συνειδητοποίηση. Για τη συγκεκριμένη μελέτη, λοιπόν, οι συγγραφείς συμπεριέλαβαν στην αναζήτησή τους και την αισιοδοξία.
Εξέτασαν 24 μελέτες που συναντούσαν τα κριτήριά τους, αναδεικνύοντας σε σημαντικότερό τους εύρημα το γεγονός ότι «η αισιοδοξία συνδέθηκε σχετικά σταθερά με αυξημένες θετικές αποκρίσεις στο εικονικό φάρμακο (placebo), ενώ η απαισιοδοξία συνδέθηκε με συνέπεια με αρνητικές αποκρίσεις (nocebo)».
Βρήκαν, επίσης, ότι ο φόβος και το άγχος σχετίζονταν με τις αποκρίσεις nocebo, με τα άτομα που βιώνουν τέτοια συναισθήματα να έχουν περισσότερες πιθανότητες να εκλάβουν τις όποιες αρνητικές επιδράσεις της θεραπείας. Πάντως, δεν εντοπίστηκε ένα μοναδικό στοιχείο της προσωπικότητας που να σχετίζεται αποκλειστικά με τη θετική ή την αρνητική απόκριση.
Γιατί η αισιοδοξία και το άγχος;
Στην εργασία τους, οι συγγραφείς συζητούν το λόγο ύπαρξης της σχέσης μεταξύ αισιοδοξίας και θετικής επίδρασης του εικονικού φαρμάκου. Αναφέρονται, μάλιστα, στην παλαιότερη έρευνα Trusted Source για να ισχυριστούν ότι αυτό ενδεχομένως να οφείλεται στο γεγονός ότι αισιόδοξοι και απαισιόδοξοι άνθρωποι αντιμετωπίζουν διαφορετικά τις στρεσονόνες καταστάσεις.
Αναφερόμενοι στο πώς το άγχος μπορεί να ενισχύει το «nocebo effect», οι συγγραφείς δηλώνουν ότι μπορεί να εξηγηθεί μέσω νευροενδοκρινικών και βιοχημικών μηχανισμών, ειδικά στην περίπτωση της εικονικής υπεραλγίας, δηλαδή της αυξημένης ευαισθησίας στον πόνο.
Εναλλακτικά ή επιπρόσθετα, οι άνθρωποι που είναι αγχώδεις ίσως παρερμηνεύσουν τα συμπτώματα του άγχους ως σημάδια της ασθένειας.
Γενικότερα, η έλλειψη ομοφωνίας μεταξύ των μελετών δείχνει ότι είναι απαραίτητη ακόμα περισσότερη διερεύνηση πριν καταλήξουμε σε οριστικά συμπεράσματα, με τους ερευνητές να σημειώνουν ότι, ενώ σχεδόν κάθε μελέτη αξιολόγησε τα πέντε σημαντικά χαρακτηριστικά με διαφορετικούς τρόπους, στην περίπτωση της αισιοδοξίας χρησιμοποιήθηκε ακριβώς το ίδιο ερωτηματολόγιο. «Ίσως αυτός να είναι και ένας λόγος για τα αποτελέσματα», αναφέρουν.
Τέλος, η ανασκόπηση αυτή δεν προσφέρει σαφή εικόνα σχετικά με το ποιος μπορεί να είναι πιο ευάλωτος στη θετική ή την αρνητική επίδραση του εικονικού φαρμάκου, ωστόσο αναδεικνύει ένα σημαντικό κενό στις γνώσεις της επιστημονικής κοινότητας γύρω από αυτό το πολύπλοκο και γεμάτο νόημα φαινόμενο.
