Αντιδραστικότητα: μία λέξη βαθιά συνυφασμένη με την εφηβεία. Αντιδραστικότητα απέναντι σε γονείς, σχολείο, κοινωνία, νόμους, κανόνες, προγράμματα κι εκείνα τα «πρέπει» που εισχωρούν σαν αγκάθια στις εφηβικές συνειδήσεις. Τα όρια σ’ αυτή τη φάση της ζωής μας ισοδυναμούν με λάστιχο που το τεντώνεις μέχρι να σπάσει, η αμφισβήτηση με αγαπημένη συνήθεια και η επανάσταση απέναντι στους πάντες και στα πάντα με δεδομένο:

Η ώρα επιστροφής μετά τη βραδινή έξοδο, η επιλογή των φίλων, το κάπνισμα, το είδος της μουσικής, η ένταση της μουσικής, η διάρκεια των τηλεφωνημάτων, οι ώρες που ξοδεύονται για διάβασμα, η σεξουαλική συμπεριφορά, τα τατουάζ και τα σκουλαρίκια μπαίνουν σε μία ημερήσια διάταξη αντιπαράθεσης κι όσο δημοκρατικοί και μοντέρνοι και αν είναι οι γονείς, ο νέος προκαλεί, παραβιάζοντας όρια και λειτουργώντας ανταγωνιστικά απέναντι τους. Ανάλογη είναι η αμφισβήτηση που εκδηλώνει ο έφηβος στους καθηγητές και κατ’ επέκταση στο ίδιο το σχολείο, (π.χ αδικαιολόγητες απουσίες στο μάθημα, επιδεικτική αδιαφορία στην ώρα της παράδοσης, άρνηση να συμμορφωθεί με τους κανόνες του σχολείου, συγκρούσεις με τους καθηγητές κ.α.). Τέλος, υπάρχει μία γενικότερη αμφισβήτηση της κοινωνίας – «του κόσμου των μεγάλων» – που εκδηλώνεται κυρίως μέσα από το ντύσιμο, το λεξιλόγιο και τις συμπεριφορές στοχεύοντας πάντα στην πρόκληση.

Ποια είναι ωστόσο τα αίτια αυτής της έκρηξης και πώς μπορούμε εμείς οι γονείς να περιορίσουμε τόσο την έντασή όσο και τη συχνότητά της;

Αίτια

Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε τον έφηβο «επαναστάτη χωρίς αιτία», όμως υπάρχουν αίτια που προκαλούν αυτή την αντιδραστικότητα, όπως:

  • Το «παιδί» νιώθει πως αποκτά περισσότερη δύναμη στη σχέση του με τους γονείς του και προσπαθεί να επιβληθεί και να διεκδικήσει μέσα από τη σύγκρουση.
  • Ο νέος διαπιστώνει την ασυνέπεια των μεγάλων. Όσο το παιδί είναι μικρό δέχεται τα «πρέπει» που του επιβάλλονται αδιαμαρτύρητο. Αυτό συμβαίνει, όχι μόνο γιατί δεν έχει τη δύναμη να τα αμφισβητήσει, αλλά γιατί πιστεύει ότι εκείνοι που τα διδάσκουν τα τηρούν κιόλας. Μεγαλώνοντας ανακαλύπτει ότι οι μεγάλοι του διδάσκουν αρχές που τις παραβιάζουν οι ίδιοι, ενώ παράλληλα περιορίζουν εκείνον. Αυτό φέρνει σαν αποτέλεσμα, ο έφηβος να απορρίπτει τους μεγάλους και τις αρχές τους.
  • Οι προσδοκίες που του προβάλλουν οι άλλοι (ιδιαίτερα οι γονείς), του προκαλούν θυμό και αντιδρά προκειμένου να απαλλαχτεί τουλάχιστον προσωρινά από τις προσδοκίες τους.
  • Συναντά δυσκολίες στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του λόγω των πολλαπλών, διαφορετικών και αντιφατικών πληροφοριών και μηνυμάτων.
  • Παρουσιάζει αδυναμία στην ισόρροπη συσχέτιση του «θέλω» και του «πρέπει»
  • Ο εφηβικός εγωκεντρισμός που αποσκοπεί στην ανάπτυξη της εικόνας του σωματικού εαυτού και στη διαμόρφωση ταυτότητας του «εγώ». Ο νέος κυριεύεται από την έντονη επιθυμία να στραφεί στον εαυτό του, που του φαντάζει πια άγνωστος εφόσον αρχίζει τώρα να μπαίνει στη διαδικασία συνειδητοποίησης του ποιος είναι, ποια στοιχεία τον εκφράζουν και τον συνθέτουν ως προσωπικότητα. Θέλει να μάθει περισσότερο για τα «θέλω» του, τις επιθυμίες του, τι του ταιριάζει και τι όχι.
  • Διαισθάνεται και αντιλαμβάνεται την αναντιστοιχία των προτύπων που του προβάλλονται και τα μέσα που του παρέχονται για την υλοποίηση των στόχων του.

Προτάσεις για τη στάση των γονιών

  • Επιδιώξετε το διάλογο και την ουσιαστική επικοινωνία με το έφηβο παιδί σας έχοντας ως προϋποθέσεις το σεβασμό και την ειλικρίνεια.
  • Θέτετε όρια και να τα τηρείτε τα. Θα πρέπει να είστε σταθεροί στις πράξεις και τα λόγια τους απέναντι στις παρορμητικές και πολλές φορές παράλογες απαιτήσεις του έφηβου.
  • Προσπαθήστε να αποφεύγετε τα διπλά μηνύματα (π.χ μερικές φορές να του συμπεριφέρεστε σαν να είναι παιδί και άλλες να απαιτείτε να είναι ενήλικας.)
  • Αποφεύγετε τη σύγκριση με άλλους (π.χ αδερφό, συμμαθητή, ξάδερφο)
  • Όταν χρειάζεται καυτηριάστε τη συμπεριφορά του αλλά να μην τον απορρίπτετε ως άτομο.
  • Μην αντιμετωπίζετε το παιδί ως προέκταση του εαυτού σας επιβάλλοντας σε αυτό τα όνειρα και τους στόχους που οι ίδιοι είχατε για τον εαυτό σας.
  • Μην ξεσπάτε στον έφηβο μεταφέροντας δικά σας προβλήματα (π.χ επαγγελματικά, προβλήματα σχέσης)
  • Αποφεύγετε να προετοιμάζετε τη μετάβαση των παιδιών σας στο μέλλον με πρότυπα του παρελθόντος. Για παράδειγμα μην υπόσχεστε ή να μη δίνετε την εντύπωση ότι ακολουθώντας ο έφηβος ένα συγκεκριμένο επάγγελμα, θα μπορέσει να αντεπεξέλθει με επιτυχία στις οικονομικές και κοινωνικές απαιτήσεις που υπάρχουν σήμερα.
  • Να επισημαίνετε συχνά και τις θετικές όψεις της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς του εφήβου (π.χ μη βλέπετε μόνο το 12 των μαθηματικών αλλά και τους υψηλούς βαθμούς που μπορεί να έχει σε άλλα μαθήματα). Έτσι θα τους δείξετε πως αναγνωρίζετε την προσπάθεια τους και θα τα ενθαρρύνετε για κάτι καλύτερο.

Γενικά, οι γονείς θα πρέπει να μη μεταθέτουν το δικό τους άγχος στα παιδιά τους γιατί το άγχος μπορεί να τα «παραλύσει» και να τα «καθηλώσει» συναισθηματικά με αποτέλεσμα να αποκτήσουν χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Ευχαριστούμε την κυρία Ντόρα Μίνου, ΜΑ κλινικής ψυχολογίας – Ψυχοθεραπεύτρια – Οικογενειακή Σύμβουλο