Όλοι οι γονείς, ακόμα και οι πιο ανεκτικοί, επιβάλλουν στα παιδιά τους κάποιες τιμωρίες στην προσπάθειά τους να τα κοινωνικοποιήσουν. Έτσι, οι τιμωρίες είναι στενά συνδεδεμένες με την κοινωνική ζωή, καθώς στόχος τους είναι να προετοιμάσουν τα παιδιά στη συμβίωσή τους με τους άλλους, μέσω της τήρησης κάποιων ηθικών κανόνων. Με άλλα λόγια, απόλυτη ελευθερία δεν υπάρχει ούτε στο παιδί, αλλά ούτε και στους μεγάλους, αφού όλοι πρέπει να ζουν βάσει των ηθικών νόμων της κοινωνικής συμβίωσης.
Κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού, η τιμωρία διαδραματίζει πληροφοριακό ρόλο και αποτελεί σημαντικό κομμάτι της αλληλεπίδρασης γονέα – παιδιού. Λίγο πριν την εφηβεία το παιδί αντιδρά, καθώς θέλει να ακούγεται και η δική του γνώμη. Έτσι, οι γονείς θα πρέπει να καταφεύγουν στο είδος της πειθαρχίας που βασίζεται στην οριοθέτηση. Άλλωστε, μέσα στην οικογένεια όπου οι σχέσεις είναι οικείες και διέπονται από αγάπη είναι πιο εύκολο να μιλάμε για οριοθέτηση παρά για πειθαρχία. Επιπλέον, τα όρια δεν απειλούν τη συναισθηματική ασφάλεια στις σχέσεις και εστιάζουν στην ικανότητα του παιδιού να κάνει εποικοδομητικές επιλογές. Είναι σημαντικό να διατυπώνονται θετικά π.χ. «Μπορείς να δεις ταινία αν έχεις διαβάσει ως τις 7» όχι «Δεν θα δεις ταινία αν δεν έχεις τελειώσει ως τις 7», με σαφήνεια και να τεκμηριώνονται με λογικά επιχειρήματα.
Υπό ορισμένες συνθήκες, η τιμωρία μπορεί να αποβεί αρκετά αποτελεσματική. Αυτό που παίζει τον σημαντικότερο ρόλο, είναι το γενικότερο πλαίσιο μέσα στο οποίο επιβάλλεται. Τιμωρίες που επιβάλλονται συστηματικά σ’ ένα πλαίσιο απορριπτικό και εχθρικό, οδηγούν αργότερα σε προβληματικές καταστάσεις. Εδώ θα πρέπει να θιχτεί ιδιαιτέρως το θέμα της σωματικής τιμωρίας, καθώς εάν δεν επιβληθεί με προσοχή και μέτρο, εύκολα οδηγεί στα ακριβώς αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα. Αυτό γιατί όταν ο γονιός χτυπάει το παιδί του:
• Το κάνει να τον φοβάται και να τον μισεί
• Το μαθαίνει στην τυφλή υπακοή και όχι στην τήρηση ηθικών αξιών
• Του δίνει κακό παράδειγμα για μίμηση
• Η σωματική τιμωρία συνήθως αναστέλλει προσωρινά και δεν εξαλείφει την ανεπιθύμητη συμπεριφορά, ενώ ταυτόχρονα φαίνεται να αυξάνει την επιθετικότητα των παιδιών
Όμως, στόχος την πειθαρχίας είναι να κάνει το παιδί να επιθυμεί να συμπεριφέρεται σωστά και όχι απλά να αλλάξει τη συγκεκριμένη συμπεριφορά!
Οι γονείς που χρησιμοποιούν τις εξηγήσεις ως βασική μέθοδο διαπαιδαγώγησης, συνήθως χρησιμοποιούν και ψυχολογικές ποινές οι οποίες έχει βρεθεί ότι είναι οι αποτελεσματικότερες, καθώς μαθαίνουν στο παιδί κανόνες που τους αποδέχονται και τα ίδια επειδή ακριβώς έχουν πειστεί για την αναγκαιότητά τους. Όπως φαίνεται από μακρόχρονη έρευνα ψυχολόγων του Πανεπιστημίου της Αϊόβα στις ΗΠΑ, υπάρχουν δύο «μηχανισμοί» που συμβάλλουν στο να γίνουν τα παιδιά ευσυνείδητοι και ευγενικοί ενήλικοι: ο αυτοέλεγχος και οι ενοχές. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, τα παιδιά που ένιωθαν εντονότερη στενοχώρια και δυσαρέσκεια όταν έσπαγαν ένα παιχνίδι μεγαλώνοντας είχαν λιγότερα προβλήματα συμπεριφοράς. Για να υπάρχει βέβαια αυτή η θετική επίδραση του τρικ των τύψεων πρέπει οπωσδήποτε οι γονείς να προκαλούν «ενοχές» στα μικρά παιδιά με την έννοια της συνέπειας και όχι της ενοχοποίησης.
Είναι γεγονός πως τα παιδιά δεν θέλουν να στενοχωρούν τους γονείς τους γιατί τους αγαπούν υπερβολικά. Ακριβώς γι’ αυτό, όταν κάνουν κάποιο λάθος, καλό είναι οι γονείς να τους δείχνουν πως η πράξη αυτή τους στενοχωρεί είτε με σιωπηρή στάση- που εκφράζει λύπη- είτε με τη φράση «αυτό που έκανες με στενοχώρησε πολύ». Θα είναι πολύ πιο αποτελεσματικό γιατί ακόμη κι αν δεν συμμορφωθούν εκείνη τη στιγμή σίγουρα θα καθίσουν μετά να το σκεφτούν.
Βέβαια, υπάρχουν και οι ψυχολόγοι που υποστηρίζουν ότι καλύτερη είναι η μικτή πειθαρχία (συνδυασμός ψυχολογικών και σωματικών μορφών πειθαρχίας).
Σε κάθε περίπτωση κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικό η τιμωρία να επιβάλλεται μέσα σε ένα πλαίσιο αγάπης και σεβασμού, όπου το παιδί θα είναι επαρκώς και έγκαιρα ενημερωμένο για τις συνέπειες των πράξεών του.
