Περισσότεροι από 1.000 επιστήμονες από 37 χώρες, οι οποίοι συνεργάστηκαν για πάνω από δέκα χρόνια, έδωσαν στη δημοσιότητα την πιο λεπτομερή μέχρι σήμερα γενετική εικόνα του καρκίνου μέσα από μια σειρά επιστημονικών μελετών που δημοσιεύθηκαν ταυτόχρονα στο Nature.
Η ερευνητική κοινοπραξία του Προγράμματος Παν-Καρκίνου ανέλυσε το πλήρες γονιδίωμα 2.658 καρκίνων από 38 διαφορετικούς τύπους όγκων. Όπως είπαν, παλαιότερα ο καρκίνος ήταν σαν ένα παζλ με 100.000 κομμάτια, από τα οποία έλειπαν το 99% και μόνο το 1% ήταν γνωστό, ενώ τώρα αυτή η εικόνα αντιστράφηκε. Οι επιστήμονες έχουν έτσι πλέον μια σχεδόν ολοκληρωμένη εικόνα όλων των καρκίνων, πράγμα που θα βοηθήσει στην εξατομίκευση των θεραπειών και στην ανάπτυξη νέων.
Ο καρκίνος προκύπτει από ογκογενετικές μεταλλάξεις στο DNA των κυττάρων, τα οποία τελικά αναπτύσσονται ανεξέλεγκτα. Στη διάρκεια της ζωής του ένας άνθρωπος συσσωρεύει γενετικές μεταλλάξεις. Κάθε κύτταρο του αίματος, για παράδειγμα, αποκτά μια νέα μετάλλαξη κατά μέσο όρο κάθε δύο εβδομάδες. Όμως λίγες από αυτές τις αναρίθμητες μεταλλάξεις θα οδηγήσουν τελικά σε καρκίνο.
Η εικόνα είναι άκρως πολύπλοκη, καθώς -όπως δείχνουν και οι νέες έρευνες- χιλιάδες διαφορετικοί συνδυασμοί μεταλλάξεων μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο. Αυτό εξηγεί γιατί δύο ασθενείς με τον ίδιο τύπο καρκίνου που κάνουν την ίδια θεραπεία, έχουν τελικά διαφορετική έκβαση, με τον ένα να πεθαίνει και τον άλλο να επιβιώνει.
Το Πρόγραμμα Παν-Καρκίνου, μεταξύ άλλων, βρήκε ότι ο καρκίνος ενός ανθρώπου περιέχει κατά μέσο όρο τέσσερις έως πέντε βασικές μεταλλάξεις που καθοδηγούν την ανάπτυξη του όγκου, ενώ μερικοί ασθενείς έχουν δέκα ή και περισσότερες. Οι 19 στους 20 καρκίνους (το 95%) είναι πια δυνατό να αναχθούν σε τουλάχιστον μία βασική μετάλλαξη. Έως τώρα οι γιατροί μπορούσαν να ανιχνεύσουν τουλάχιστον μια βασική μετάλλαξη μόνο στα δύο τρίτα περίπου των καρκινοπαθών.
Αυτές οι μεταλλάξεις είναι ταυτόχρονα η δυνητική «αχίλλειος πτέρνα» ενός καρκίνου, στις οποίες πρέπει να επικεντρωθεί μια θεραπεία. Όμως περίπου το 5% των καρκίνων (ο ένας στους 20) δεν φαίνεται να διαθέτει κάποια τέτοια βασική μετάλλαξη, συνεπώς οι επιστήμονες έχουν ακόμη δουλειά να κάνουν.
Επίσης οι ερευνητές βρήκαν ένα τρόπο να χρονολογούν τις καρκινικές μεταλλάξεις. Βρήκαν έτσι ότι τουλάχιστον το ένα πέμπτο συμβαίνουν αρκετά χρόνια προτού διαγνωσθεί ο καρκίνος. Στην περίπτωση π.χ. του καρκίνου των ωοθηκών έως και 35 χρόνια πριν, στις περιπτώσεις του καρκίνου των νεφρών, της ουροδόχου κύστης, του παγκρέατος και του δέρματος 20 χρόνια πριν τη διάγνωση της νόσου, ενώ στον καρκίνο του μαστού έως 15 χρόνια προτού οι όγκοι γίνουν αντιληπτοί.
Η έγκαιρη ανίχνευση των μεταλλάξεων θα βοηθήσει να αναπτυχθούν νέες εξετάσεις για την έγκαιρη διάγνωση της νόσου, κάτι που θα βοηθήσει σημαντικά στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπισή της. Η πρόκληση είναι να προβλέψουν οι επιστήμονες ποιες από αυτές τις πρώιμες μεταλλάξεις όντως θα εξελιχθούν τελικά σε καρκίνο και ποιες είναι δυνατό να αγνοηθούν με ασφάλεια.
«Τα πρώτα γεγονότα-κλειδιά στην ανάπτυξη του καρκίνου συχνά συμβαίνουν δεκαετίες προτού ο ασθενής παρουσιάσει όγκο, μερικές φορές ήδη από την παιδική του ηλικία. Αυτό σημαίνει πως το “παράθυρο ευκαιρίας” για πρώιμη παρέμβαση είναι πολύ μεγαλύτερο από ό,τι είχαμε φανταστεί, πριν κάνουμε τη νέα έρευνα», δήλωσε ο επικεφαλής του Προγράμματος Παν-Καρκίνου Δρ Πίτερ Κάμπελ του βρετανικού Ινστιτούτου Wellcome Sanger.
Η νέα έρευνα δείχνει επίσης ότι περίπου οι μισές πρώιμες μεταλλάξεις συμβαίνουν σε εννέα μόνο γονίδια. Αυτές θα ήταν δυνατό μελλοντικά να ανιχνευθούν έγκαιρα με γενετικά τεστ υγρής βιοψίας. Οι επιστήμονες αισιοδοξούν ότι θα έλθει μια μέρα -σε δέκα έως 20 χρόνια- που ο γιατρός θα βάζει στον υπολογιστή του τα ακριβή γενετικά δεδομένα του όγκου του ασθενούς, καθώς και μια σειρά από πληροφορίες για τον τρόπο ζωής του, και το ειδικό λογισμικό θα προτείνει την κατάλληλη θεραπεία, προσαρμοσμένη στην περίπτωση του.
Τέλος, οι επιστήμονες βρήκαν ίχνη 23 διαφορετικών ιών στο 13% των καρκίνων που ανέλυσαν. Στο μέτρο που οι ιοί όντως ευθύνονται για έναν στους οκτώ καρκίνους, ο έγκαιρος εμβολιασμός θα βοηθήσει στην αντιμετώπιση της νόσου. Ιοί βρέθηκαν σε καρκίνους του ήπατος, του παγκρέατος, του στομάχου, του οισοφάγου, της μήτρας, του μαστού, του στομάχου, του εντέρου, του νεφρού, του προστάτη, του δέρματος, των πνευμόνων, των ωοθηκών, της ουροδόχου κύστης, των οστών κ.α.
Όμως, όπως δήλωσε ο Δρ. Ντάνιελ Μπρούερ της Ιατρικής Σχολής του βρετανικού Πανεπιστημίου East Anglia, «δεν γνωρίζουμε αν ο καρκίνος έχει απλώς δημιουργήσει ένα περιβάλλον που οι ιοί βρίσκουν ελκυστικό ή αν αντίθετα οι ίδιοι οι ιοί προκαλούν τον καρκίνο».
