Έξυπνα κύτταρα εξοντώνουν τον καρκίνο – Σύντομα στην Ελλάδα η θεραπεία

Η Αμερικανίδα Emily Whitehead είναι μια 14χρονη, υγιής, χαρούμενη και δραστήρια έφηβη, που κάνει όνειρα για το μέλλον! Είναι, όμως, ξεχωριστή, καθώς έχει καταγραφεί στα ιατρικά χρονικά ως η πρώτη ασθενής που θεραπεύθηκε από την Οξεία Λεμφοβλαστική Λευχαιμία (ΟΛΛ), χάρη σε μια καινοτόμο θεραπεία με βάση τα T-λεμφοκύτταρα του ίδιου της του οργανισμού.

Το ιατρικό αυτό «θαύμα» άνοιξε τον δρόμο για την έγκριση της πρωτοποριακής αγωγής από τις αρμόδιες αμερικανικές και ευρωπαϊκές αρχές για την υποτροπιάζουσα/ανθεκτική παιδιατρική Β οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία. Πολύ σύντομα η θεραπεία, που χορηγείται μία και μόνο φορά, θα εφαρμόζεται σε ασθενείς και στην Ελλάδα.

Η 14χρονη Emily Whitehead χαμογελά αισιόδοξη πια για την πορεία της υγείας της

Η Emily, που σήμερα είναι πια καλά, ήταν μόλις πέντε ετών όταν διαγνώστηκε με ΟΛΛ. Οι θεράποντες γιατροί βρέθηκαν σύντομα σε αδιέξοδο καθώς κανένα από τα «όπλα» που είχαν στην θεραπευτική τους φαρέτρα δεν ήταν αποτελεσματικά. Έτσι η μόνη επιλογή για την επτάχρονη, τότε, Emily, ήταν να την εντάξουν σε μια κλινική μελέτη για την πειραματική θεραπεία με CAR T-λεμφοκύτταρα που το 2012 διεξαγόταν στο Παιδιατρικό Νοσοκομείο της Φιλαδέλφεια, στις ΗΠΑ. Η εφάπαξ θεραπεία απεδείχθη αποτελεσματική και σήμερα, η 14χρονη ζει μια φυσιολογική ζωή έχοντας πετύχει μακροχρόνια ύφεση της ΟΛΛ.

Τι είναι η Οξεία Λεμφοβλαστική Λευχαιμία
Η Οξεία Λεμφοβλαστική Λευχαιμία είναι ένας καρκίνος των λεμφοκυττάρων, ενός τύπου λευκών αιμοσφαιρίων που συμμετέχουν στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού. Η ΟΛΛ καλείται επίσης οξεία λεμφοειδής λευχαιμία ή οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία. Οξεία σημαίνει ότι η νόσος ξεκινά και επιδεινώνεται πολύ γρήγορα. Οι ασθενείς με ΟΛΛ συνήθως χρειάζονται θεραπεία άμεσα. Στα άτομα με ΟΛΛ, τα μη φυσιολογικά κύτταρα αποκλείουν άλλους τύπους κυττάρων στον μυελό των οστών, αποτρέποντας την παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων (τα οποία μεταφέρουν οξυγόνο), άλλων τύπων λευκών αιμοσφαιρίων και αιμοπεταλίων (στοιχείων του αίματος που απαιτούνται για την πήξη). Ως αποτέλεσμα, οι πάσχοντες από ΟΛΛ μπορεί να έχουν αναιμία, να είναι πιο επιρρεπείς στις λοιμώξεις και να παρουσιάζουν εύκολα μελανιές ή αιμορραγία. Μπορεί επίσης οι λεμφοβλάστες να συγκεντρώνονται στο λεμφικό σύστημα του ασθενούς και να προκαλούν διόγκωση των λεμφαδένων. Ορισμένα κύτταρα ενδέχεται να διηθήσουν άλλα όργανα, περιλαμβανομένου του εγκεφάλου, του ήπατος, του σπλήνα ή των όρχεων στους άνδρες. Η ΟΛΛ αντιστοιχεί σε ποσοστό περίπου 25% των διαγνώσεων καρκίνου στα παιδιά κάτω των 15 ετών. Είναι ο συνηθέστερος καρκίνος της παιδικής ηλικίας στις ΗΠΑ, ενώ ο κίνδυνος εμφάνισης ΟΛΛ είναι υψηλότερος σε παιδιά ηλικίας κάτω των πέντε ετών.

Τι είναι οι CAR T-cells θεραπείες
Τα CAR T-λεμφοκύτταρα (T-λεμφοκύτταρα φέροντα χιμαιρικό υποδοχέα αντιγόνου, chimeric antigen receptor T-cells) αναπτύσσονται από τα ίδια τα κύτταρα του ασθενή. Πρακτικά, εξειδικευμένο ιατρικό προσωπικό συλλέγει λεμφοκύτταρα μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται «λευκαφαίρεση», η οποία απομονώνει τα Τ-λεμφοκύτταρα. Τα τελευταία μεταφέρονται μέσω μιας απόλυτα ελεγχόμενης και χρονικά καθορισμένης διαδικασίας σε εξειδικευμένο εργαστήριο, όπου και γίνεται η γενετική τροποποίησή τους ώστε να εκφράζουν ειδικούς υποδοχείς στην επιφάνειά τους που ονομάζονται χιμαιρικοί υποδοχείς αντιγόνου (CARs). Οι CARs είναι πρωτεΐνες που επιτρέπουν στα Τ-λεμφοκύτταρα να αναγνωρίζουν μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη (αντιγόνο) των καρκινικών κυττάρων. Τα τροποποιημένα CAR T-λεμφοκύτταρα καλλιεργούνται σε μεγάλους αριθμούς στο εργαστήριο και στη συνέχεια χορηγούνται με ενδοφλέβια έγχυση στους ασθενείς. Η διαδικασία διαρκεί περίπου 2-3 εβδομάδες.

Πριν την επανέγχυση των κυττάρων, ο ασθενής λαμβάνει ειδική χημειοθεραπεία που προετοιμάζει το ανοσοποιητικό σύστημα ώστε να ενσωματώσει αρμονικά τα CAR T-λεμφοκύτταρα. Αυτά πολλαπλασιάζονται εντός του οργανισμού και με την καθοδήγηση του τροποποιημένου υποδοχέα αναγνωρίζουν και εξολοθρεύουν τα καρκινικά κύτταρα που φέρουν το αντίστοιχο αντιγόνο στην επιφάνειά τους.

Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι, τόσο η προετοιμασία του ασθενούς με χημειοθεραπευτικούς παράγοντες αλλά και η ίδια η θεραπεία με CAR T-λεμφοκύτταρα ενέχει κινδύνους. Στην πρώτη περίπτωση η χημειοθεραπεία δεν αποκλείεται να προκαλέσει ουδετεροπενία και λεμφοπενία με επακόλουθο ποικίλες ευκαιριακές λοιμώξεις. Επιπρόσθετα, η θεραπεία με CAR-Τs ενέχει τον κίνδυνο εμφάνισης του συνδρόμου απελευθέρωσης κυτταροκινών (CRS), το οποίο εκδηλώνεται κυρίως με πυρετό, δύσπνοια, εξάνθημα, υπόταση και ταχυκαρδία. Επίσης, στις ανεπιθύμητες ενέργειες περιλαμβάνονται η νευρολογική συμπτωματολογία από το κεντρικό νευρικό σύστημα (εγκεφαλοπάθεια που εκδηλώνεται ως διαταραχή προσοχής, διέγερση, ντελίριο, κεφαλαλγία, διαταραχές της ομιλίας, εγκεφαλικό οίδημα, σπασμούς και επιδείνωση του επιπέδου συνείδησης) και τα αυτοάνοσα συμβάματα. Η αντιμετώπιση των παρενεργειών γίνεται κυρίως με τη χορήγηση αντιπυρετικών, μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών, κορτικοστεροειδών και τοσιλιζουμάμπης και φυσικά με πολύ στενή παρακολούθηση όλων των ζωτικών λειτουργιών του ασθενή.

Εντυπωσιακά ποσοστά επιτυχίας
Πάντως παρά τις παρενέργειες, τα ποσοστά επιτυχίας των CAR-Τs στην οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία (παίδων και ενηλίκων) αγγίζει έως και το 80%, ενώ στο λέμφωμα από μεγάλα Β-κύτταρα το ποσοστό ανταπόκριση αγγίζει το 72%.

Οι CAR T-cells θεραπείες στην Ελλάδα
Όπως έχει αναφέρει στο ygeiamou.gr τον περασμένο Αύγουστο ο κ. Αθανάσιος-Μελέτιος Δημόπουλος, Πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Καθηγητής Θεραπευτικής-Αιματολογίας-Ογκολογίας και Διευθυντής της Πανεπιστημιακής Θεραπευτικής Κλινικής του Γενικού Νοσοκομείου Αθηνών «Αλεξάνδρα», θεωρητικά όλες οι πιστοποιημένες, από τον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ), Μεταμοσχευτικές Μονάδες της χώρας μας έχουν την δυνατότητα χορήγησης CAR T-cells θεραπειών, καταργώντας την ανάγκη μετάβασης των Ελλήνων ασθενών στο εξωτερικό.

Αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα δύο δημόσια νοσοκομεία, το Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία» στην Αθήνα και το «Παπανικολάου» στη Θεσσαλονίκη βρίσκονται πιο κοντά στην διαδικασία της πιστοποίησης από τις αρμόδιες εθνικές αρχές και τις φαρμακευτικές εταιρείες (Novartis και Gilead) που κατέχουν τα δικαιώματα εμπορικής χρήσης των θεραπειών αυτών, για την χορήγηση CAR-Τs σε παιδιά και νεαρούς ενήλικες ασθενείς.

Με αφορμή την συμπλήρωση επτά ετών από την μακροχρόνια ύφεση που έχει επιτύχει η Emily Whitehead, το ygeiamou.gr ρώτησε τον κ. Βασίλειο Παπαδάκη, Παιδίατρο Αιματολόγο-Ογκολόγο, Διευθυντή στο Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία» και Αντιπρόεδρο της Ελληνικής Εταιρείας Παιδιατρικής Αιματολογίας-Ογκολογίας πόσο άμεσα θα μπορούσαν τα CAR-Ts να δοθούν σε παιδιά με ΟΛΛ στην Ελλάδα.

Σύμφωνα με τον κ. Παπαδάκη, από τα 80 παιδιά που διαγιγνώσκονται ετησίως στην Ελλάδα με Οξεία Λεμφοβλαστική Λευχαιμία, δύο με τρία είναι αυτά που θα χρειαστεί τελικά να υποβληθούν σε θεραπεία με CAR-Τs. «Κι αυτό διότι, πρόκειται για περιπτώσεις που η ΟΛΛ είναι ανθεκτική, ή που οι ασθενείς εμφανίζουν υποτροπή μετά από μεταμόσχευση ή κάνουν δεύτερη ή μεταγενέστερη υποτροπή», εξηγεί προσθέτοντας ότι υπάρχει ένας μικρός αριθμός τέτοιων παιδιατρικών περιστατικών στην Ελλάδα και ελπίδα όλων είναι να ολοκληρωθούν σύντομα οι διαδικασίες αδειοδότησης των ελληνικών νοσοκομείων και να ανοίξει ο δρόμος για την αντιμετώπιση τους με CAR-Τs.

Ο κ. Παπαδάκης συμπληρώνει μάλιστα ότι σήμερα, υπάρχει μεγάλη έρευνα για την εφαρμογή εφαρμογής θεραπειών με CAR-Ts για πολλές κακοήθεις, αιματολογικές (λευχαιμίες, λεμφώματα, πολλαπλούν μυέλωμα) αλλά και συμπαγείς  όγκους (σαρκώματα, μαστού, παχέος εντέρου) από πολλές εταιρείες και πανεπιστήμια διεθνώς και αναμένουμε πολλές εξελίξεις.

Την καλή πορεία της διαδικασίας πιστοποίησης του Νοσοκομείου «Η Αγία Σοφία» επιβεβαιώνει στο ygeiamou.gr και ο Emanuele Ostuni, Επικεφαλής Κυτταρικών και Γονιδιακών Θεραπειών για την Ευρώπη της φαρμακευτικής εταιρείας Novartis. «Ως εταιρεία είμαστε σε συνεργασία με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΜΑ) και βρισκόμαστε σε συζητήσεις με τις ελληνικές αρχές, χωρίς όμως να είμαι σε θέση να μπορώ προς το παρόν να προσδιορίσω χρονικά πότε ακριβώς θα ξεκινήσει η διάθεση των CAR-Τs στην Ελλάδα. Όμως, δεν αποκλείεται μέχρι τον προσεχή Ιανουάριο η χώρα σας να έχει συμπεριληφθεί μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών που προσφέρουν αυτή την αγωγή σε παιδιά και ενήλικες που την έχουν ανάγκη».

Αξίζει να σημειωθεί ότι ήδη στην Ευρώπη 15 χώρες και 65 κλινικά κέντρα προσφέρουν CAR-Τs. Χωρίς προς το παρόν να είναι γνωστός ο ακριβής αριθμός αυτών που έχουν υποβληθεί στην καινοτόμο θεραπεία, υπολογίζονται σε αρκετές εκατοντάδες. Οι αδειοδοτημένες φαρμακευτικές εταιρείες πάντως βρίσκονται σε διαρκή επαφή με τα υπουργεία Υγείας και τους αρμόδιους φορείς των ευρωπαϊκών κρατών ώστε μέσα από ευέλικτα μοντέλα κάλυψης του κόστους, η θεραπεία να είναι διαθέσιμη πραγματικά σε κάθε ασθενή που την έχει ανάγκη.