Παρά τη διαρκή πρόοδο της Επιστήμης ο καρκίνος παραμένει εν πολλοίς ένα μυστηριώδες τοπίο. Κλινικά και ερευνητικά δεδομένα αλλάζουν διαρκώς την οπτική των επιστημόνων για το πολυμορφικό αυτό νόσημα που το 2018 στοίχισε τη ζωή σε 9,6 εκατομμύρια άτομα, παγκοσμίως.
Ο Κωνσταντίνος Συρίγος, Καθηγητής Παθολογίας-Ογκολογίας της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Διευθυντής της Γ’ Παθολογίας Κλινικής της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ στο Γενικό Νοσοκομείο «Η Σωτηρία», συμμετείχε στις εργασίες του ετήσιου συνεδρίου της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιατρικής Ογκολογίας (ESMO, 10-14 Δεκεμβρίου, Γενεύη). Μιλώντας στο ygeiamou.gr αναλύει όλα τα νέα δεδομένα που αφορούν στον καρκίνο και την αποτελεσματικότερη αντιμετώπισή του.
Ο νόμος του ισχυρού
«Κάποτε πιστεύαμε ότι ο καρκινικός όγκος απαρτίζεται από πολλά αντίγραφα ενός κυττάρου. Ωστόσο σήμερα πλέον γνωρίζουμε ότι δεν ισχύει αυτό. Ο όγκος απαρτίζεται από πολλά διαφορετικά κύτταρα, τα οποία ανήκουν σε διαφορετικές “οικογένειες”. Κάθε κύτταρο-“μητέρα” γεννά πολλά κύτταρα-“κλώνους”. Συνεπώς ο καρκίνος είναι μια πολυκλωνική νόσος που διακρίνεται από μεγάλη ετερογένεια. Πρέπει να κατανοήσουμε βαθύτερα την ετερογένεια του καρκίνου για να μπορέσουμε να τον αντιμετωπίσουμε. Και η ετερογένεια του καρκίνου είναι μια κλασσική περίπτωση επαλήθευσης του νόμου του Δαρβίνου περί επικράτησης του ισχυροτέρου. Ενώ μπορεί να έχουμε ένα πολύ καλό φάρμακο που θα εξοντώσει κάποιους κλώνους, κάποιοι άλλοι κλώνοι πιο ισχυροί θα επιβιώσουν. Κι έτσι ο καρκίνος γίνεται επιθετικότερος και συνήθως καταλήγουμε στο σημείο όπου οι διαθέσιμες θεραπείες δεν είναι πια αποτελεσματικές», εξηγεί ο κ. Συρίγος.
Ο Κωνσταντίνος Συρίγος, Καθηγητής Παθολογίας & Ογκολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ
Ιατρική Ακριβείας
Στην ετερογένεια του καρκίνου έρχεται να απαντήσει η λεγόμενη «Ιατρική Ακριβείας», καθώς το μοντέλο της «Εξατομικευμένης Θεραπείας» που δημιούργησε πολλές υποσχέσεις πριν από περίπου 15 χρόνια απεδείχθη μη ρεαλιστική λύση. «Η εξατομικευμένη θεραπεία ήταν ένας στόχος περισσότερο ρομαντικός και φιλοσοφικός, παρά ρεαλιστικός και υπαρκτός. Δε μπορεί κάθε άνθρωπος να έχει τη δική του ξεχωριστή θεραπεία και το δικό του μοναδικό πρωτόκολλο διάγνωσης. Η Ιατρική Ακριβείας έρχεται να απαντήσει στο ζήτημα της ετερογένειας του καρκίνου, πιο εύστοχα και αποτελεσματικά», σημειώνει ο Έλληνας καθηγητής.
Ανοσοθεραπεία
Στο ευρύτερο πλαίσιο της πιο εύστοχης και πιο «ψύχραιμης» αντιμετώπισης του καρκίνου ο κ. Συρίγος επισημαίνει ότι κατά τη διάρκεια του ESMO παρουσιάστηκαν πολλά κλινικά δεδομένα που αναδεικνύουν τον ρόλο της Ανοσοθεραπείας πριν τη χειρουργική αντιμετώπιση του καρκίνου, αλλά και μετά. «Η Ανοσοθεραπεία όταν χορηγηθεί προ της χειρουργικής διαχείρισης του καρκίνου, ειδικά όταν πρόκειται για τον πνεύμονα ή τον μαστό, συντελεί σε λιγότερο επεμβατικά χειρουργεία, καθώς συρρικνώνει τον όγκο. Αυτό μεταφράζεται σε λιγότερο χειρουργικό χρόνο, λιγότερο ακρωτηριασμό του οργάνου-στόχου, ταχύτερη ανάρρωση του ασθενή και λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες», μας εξηγεί. Και συμπληρώνει ότι από τα μέχρι τώρα δημοσιευμένα κλινικά δεδομένα σε όσο πρωιμότερο στάδιο (Ι και ΙΙ) είναι ένας καρκίνος, τόσο μεγαλύτερο πεδίο δράσης βρίσκει η Ανοσοθεραπεία.
Η Ανοσοθεραπεία πριν το θεραπευτικό χειρουργείο εφαρμόζεται ήδη στους καρκίνους του πνεύμονα, του μαστού, του παχέος εντέρου, το ορθού, αλλά και σε κακοήθειες στο πάγκρεας, στην ουροδόχο κύστη, στον οισοφάγο, στο στομάχι και στο μελάνωμα.
«Σε λίγο καιρό αυτή η νεο-επικουρική θεραπεία πριν το θεραπευτικό χειρουργείο θα είναι ο κανόνας. Κλινικά δεδομένα που παρουσιάστηκαν στο συνέδριο δείχνουν ότι, σε περιπτώσεις ασθενών με καρκίνο του πνεύμονα, που αναλύθηκαν δείγματα όγκων αφότου είχε προηγηθεί Ανοσοθεραπεία και θεραπευτικό χειρουργείο, το 70% των ιστών ήταν νεκρωμένοι. Κι αυτό επετεύχθη με Ανοσοθεραπεία 2 μηνών. Αν είχε ολοκληρωθεί το τρίμηνο ίσως το χειρουργείο να ήταν περιττό», σημειώνει ο καθηγητής.
Τα θετικά αποτελέσματα της Ανοσοθεραπείας προς του χειρουργείου επιβεβαιώνει και κλινική μελέτη που παρουσιάστηκε στο ESMO και αφορά σε έναν ιδιαίτερα δύσκολο καρκίνο, τον μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα. Μια «ορφανή νόσο» καθώς μέχρι σήμερα δεν είχε πολλές θεραπευτικές επιλογές με αποτέλεσμα μειωμένο προσδόκιμο επιβίωσης των ασθενών. Η προσθήκη της ατεζολιζουμάμπης, ενός μονοκλωνικού αντισώματος ειδικά σχεδιασμένου να αναγνωρίζει και να συνδέεται σε ειδικούς υποδοχείς-στόχους στα καρκινικά ή τα φυσιολογικά κύτταρα του σώματος, στη χημειοθεραπεία συντελεί σε σημαντικά βελτιωμένο προσδόκιμο επιβίωσης των ασθενών.
«Η ατεζολιζουμάμπη ως μονοθεραπεία ενδείκνυται για τη θεραπεία ασθενών με τοπικά προχωρημένο ή μεταστατικό ουροθηλιακό καρκίνωμα μετά από προηγούμενη χημειοθεραπεία που περιέχει πλατίνη ή ασθενών που θεωρούνται ακατάλληλοι για σισπλατίνη. Επίσης, ως μονοθεραπεία ενδείκνυται για τη θεραπεία ασθενών με τοπικά προχωρημένο ή μεταστατικό μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα μετά από προηγούμενη χημειοθεραπεία. Τώρα πλέον είναι και θεραπεία πρώτης γραμμής για τον μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία. Και είναι σημαντικό ότι η ατεζολιζουμάμπη είναι ήδη διαθέσιμη στην Ελλάδα, καθώς και ότι η χώρα μας συμμετείχε στην κλινική δοκιμή για την ανάπτυξή του μονοκλωνικού αυτού αντισώματος», τονίζει ο κ. Κωνσταντίνος Συρίγος.
Κι αν ο καρκίνος εξελιχθεί και δώσει μεταστάσεις όσο περιμένει κανείς για να χειρουργηθεί;
«Πρέπει να έχουμε την υπομονή να περιμένουμε να λειτουργήσει η Ανοσοθεραπεία. Δεν χρειάζεται λοιπόν η άμεση χειρουργική αντιμετώπιση του καρκίνου, όπως συνηθίζεται σήμερα. Μπορούμε να περιμένουμε 2-3 μήνες και αν δεν υπάρξει θεαματική αλλαγή με την Ανοσοθεραπεία, τότε η νόσος χρήζει χειρουργικής αντιμετώπισης», υπογραμμίζει ξεκαθαρίζοντας ότι «δεν πρέπει να μας καταλαμβάνει ο πανικός. Στον καρκίνο δεν υπάρχει “επείγον”. Αυτό που είναι σημαντικό να θυμάται ο ασθενής και η οικογένειά του είναι ότι υπάρχει χρόνος για να κατανοήσει όλες τις πληροφορίες, να πάρει μια δεύτερη ή και τρίτη γνώμη και να αποφασίσει τί είναι καλύτερο για εκείνον».
Αναφερόμενος δε στην ελληνική πραγματικότητα, ο κ. Συρίγος σημειώνει ότι η Ανοσοθεραπεία πριν τη χειρουργική αντιμετώπιση του καρκίνου μπορεί να συμβάλλει σε εξοικονόμηση πόρων. «Αλλά για να συμβεί αυτό πρέπει να υπάρχουν Ογκολογικά Συμβούλια και διεπιστημονική διαχείριση του ασθενή. Η διεπιστημονική ομάδα, αποτελούμενη συνήθως από Ογκολόγο, Χειρουργό, Ακτινοθεραπευτή, Μοριακό Βιολόγο, Παθολογοανατόμο και άλλες σχετικές ειδικότητες, πρέπει να χαράσσει μια κοινή γραμμή διαχείρισης του περιστατικού με στόχο το βέλτιστο θεραπευτικό αποτέλεσμα», εξηγεί.
CAR-T κυτταρική θεραπεία: Το μέλλον
Και επιχειρώντας μια πρόβλεψη για το εγγύς μέλλον βάσει όσων παρουσιάστηκαν στο ESMO, ο κ. Κωνσταντίνος Συρίγος, Διευθυντής της Γ’ Παθολογίας Κλινικής της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ στο Γενικό Νοσοκομείο «Η Σωτηρία», λέει ότι τα CAR T-λεμφοκύτταρα που έχουν έγιναν γνωστά για την αποτελεσματικότητά τους έναντι των αιματολογικών καρκίνων αναμένεται να φέρουν επανάσταση και στην αντιμετώπιση των συμπαγών όγκων. «Το μεσοθηλίωμα θα είναι από τους πρώτους όγκους που θα εφαρμοστούν τα CAR T-λεμφοκύτταρα», σημειώνει ο κ. Συρίγος.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα δύο δημόσια νοσοκομεία, το Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία» στην Αθήνα και το «Παπανικολάου» στη Θεσσαλονίκη βρίσκονται πιο κοντά στη διαδικασία της πιστοποίησης από τις αρμόδιες εθνικές αρχές και τις φαρμακευτικές εταιρείες που κατέχουν τα δικαιώματα εμπορικής χρήσης των θεραπειών αυτών, για τη χορήγηση CAR-Τ κυτταρικών θεραπειών σε παιδιά και νεαρούς ενήλικες ασθενείς. Τέλος, άδεια για αυτόλογες μεταμοσχεύσεις έχει και το Νοσοκομείο «Ευαγγελισμός», γεγονός που του δίνει «προβάδισμα» έναντι άλλων νοσοκομείων του Λεκανοπεδίου στη χορήγηση CAR-Τs για αιματολογικούς και μη καρκίνους στο μέλλον.
