«Ένα μικρό “ίδρυμα” με υγιή παιδιά βρίσκεται μέσα στο μεγαλύτερο παιδιατρικό νοσοκομείο της χώρας», αυτές τις λέξεις επιλέγει ο Γεράσιμος Κολαΐτης, Καθηγητής Παιδοψυχιατρικής της Ιατρικής Σχολής Αθηνών και διευθυντής στο τμήμα «Ψυχική Υγεία και Ψυχιατρική Παιδιών και Εφήβων» του νοσοκομείου Παίδων «Η Αγία Σοφία», για να περιγράψει την κατάσταση που επικρατεί, επί χρόνια, μέσα στο μεγαλύτερο παιδιατρικό νοσοκομείο της χώρας, με τη «φιλοξενία» παιδιών και εφήβων στους χώρους του, κατόπιν εισαγγελικής εντολής.
Δεκάδες παιδιά, «εγκαταλελειμμένα» όπως είναι η προσφώνηση που τα ακολουθεί, βρίσκονται επί μήνες, ίσως και χρόνια, στο Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία». Μεγαλώνουν στο νοσοκομείο παρότι η εισαγγελική εντολή συνιστά να φιλοξενηθούν προσωρινά σε προνοιακές δομές. Και τελικά τα «εγκαταλελλειμένα» παιδιά φτάνουν να εμφανίζουν όλα τα χαρακτηριστικά της εγκατάλειψης μέσα στο νοσοκομείο – είναι επιθετικά, στα όρια της παραβατικότητας, θέτουν σε κίνδυνο και τη δική τους ακεραιότητα και υγεία αλλά και των παιδιών που νοσηλεύονται και με τα οποία συμβιώνουν κατά κάποιο τρόπο. Αν αναλογιστεί κάποιος ότι ένα στα πέντε παιδιά φεύγει κρυφά από το Παίδων, αντιλαμβάνεται ότι η εισαγγελική εντολή παρότι δίδεται για την ανάγκη ασφαλούς διαβίωσης του παιδιού, τελικώς κάθε άλλο παρά επιτυγχάνει το αποτέλεσμά της.
Για τα τουλάχιστον 40 παιδιά που βρίσκονται σήμερα στο Παίδων «Η Αγία Σοφία» οι εργαζόμενοι υψώνουν τη φωνή τους, διαμαρτύρονται για την ιδρυματοποίησή τους, ζητούν να μετακινηθούν σε προνοιακές δομές και καλούν τους αρμόδιους, από τη διοίκηση και την Υγειονομική Περιφέρεια μέχρι τα υπουργεία Εργασίας, Δικαιοσύνης και Υγείας, να αναλάβουν τις ευθύνες τους.
Δεν είναι η πρώτη φορά που γίνεται αυτό, αλλά η δυναμική αντίδραση των εργαζομένων «προσκρούει» άλλοτε σε ώτα μη ακουόντων άλλοτε στην υποσχεσιολογία. Υποσχέσεις και μάλιστα πολλές εισέπραξαν οι εργαζόμενοι τον περασμένο Δεκέμβριο που είχαν και πάλι διαμαρτυρηθεί (με την κάλυψη και της ΠΟΕΔΗΝ) στην πύλη του νοσοκομείου για να ζητήσουν να δρομολογηθεί λύση στο πρόβλημα.
Υπό το βάρος των δεκάδων ανήλικων παιδιών που έχουν «εγκλωβιστεί» στα νοσοκομεία Παίδων με εισαγγελικές εντολές και την ανάγκη της άμεσης διαχείρισης τους στις αρχές του έτους οι συναρμόδιοι υπουργοί και η Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου ανακοίνωσαν την άμεση μεταφορά των ασυνόδευτων προσφυγόπουλων σε δομές και την άμεση δρομολόγηση της λειτουργίας μιας προνοιακής δομής στο Καλαμάκι για να φιλοξενεί τα παιδιά των εισαγγελικών εντολών για ένα μεταβατικό διάστημα. Το protothema.gr είχε επισημάνει ότι οι αρμόδιοι επιχείρησαν να κερδίσουν χρόνο καθώς έλαβαν αποφάσεις, οι οποίες εξαρτώνται από εξαιρετικά ασταθή δεδομένα, τις μελλοντικές νομοθετικές ρυθμίσεις καθώς και τις προσλήψεις προσωπικού.
Τέσσερις μήνες μετά δεν είχε γίνει ούτε το ένα (οι νομοθετικές ρυθμίσεις) ούτε το άλλο (οι προσλήψεις).
Το προφίλ των εγκαταλελειμμένων παιδιών
Από το 2008 αυξάνεται σταθερά ο αριθμός των παιδιών που κατόπιν εισαγγελικής εντολής παραπέμπονται στο Παίδων «Η Αγία Σοφία» με αίτημα την αξιολόγηση (ιατρική, ψυχοκοινωνική), χωρίς ωστόσο να έχει βρεθεί θέση γι’ αυτά σε κάποιο ίδρυμα παιδικής προστασίας, επισημαίνει ο κ. Κολαΐτης.
Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι το έτος 2010 είχαν γίνει 20 παραπομπές, το έτος 2011 έγιναν 80, το 2013 υπερδιπλασιάστηκαν (έφτασαν τις 183), το 2014 έγιναν 170, το 2015 έγιναν 149, το 2016 έγιναν 125 παραπομπές παιδιών με εισαγγελική εντολή (εκ των οποίων το 49% ήταν πρόσφυγες), το 2017 οι παραπομπές έφτασαν τις 178 (40% πρόσφυγες) και το το 2018 ο αριθμός των παραπομπών ήταν 221 (επίσης σημαντικό ποσοστό, 37,5%, αφορούσε παιδιά πρόσφυγες).
Το προφίλ των παιδιών που «φιλοξενούνται» στα Παίδων έχει μελετηθεί από την Παιδοψυχιατρική Κλινική το 2012 και το 2017.
Τα παιδιά αυτά (μέσης ηλικίας 6 ετών) προέρχονται συνήθως από πολυμελείς οικογένειες, χαμηλού κοινωνικού και οικονομικού επιπέδου, με οικογενειακά προβλήματα και λιγότερο συχνά ψυχικό νόσημα ή χρήση ουσιών στους γονείς. Τα μισά είναι μετανάστες/πρόσφυγες. Στα περισσότερα περιστατικά υπάρχει παραμέληση και κακή διαβίωση των παιδιών, διαπιστώνεται επίσης συναισθηματική και σωματική κακοποίηση, χρήση ουσιών από γονείς, επαιτεία και εγκατάλειψη.
Η μεγάλη πλειονότητα των παιδιών χαρακτηρίζονται υγιή σωματικά αλλά και χωρίς μείζονα προβλήματα ψυχικής υγείας.
Σε ό,τι αφορά την παραμονή τους στο νοσοκομείο, από τη μελέτη του 2012 είχε καταδειχθεί πως δεν ξεπερνούσε στο παρελθόν τις δύο εβδομάδες, ωστόσο στη νεότερη η μέση διάρκεια «φιλοξενίας» είναι τουλάχιστον ένας μήνας (από 2 εβδομάδες μέχρι 3½ μήνες), ενώ υπάρχουν περιπτώσεις παιδιών που παραμένουν μέχρι και 6 μήνες.
«Οι κυριότεροι λόγοι για τους οποίους είναι μεγάλη η παραμονή των παιδιών στο νοσοκομείο σχετίζονται με τον μεγάλο αριθμό παιδιών, την πληρότητα των ιδρυμάτων που θα μπορούσαν να τα φιλοξενήσουν, τις απαιτητικές και χρονοβόρες προϋποθέσεις των πλαισίων όσον αφορά την επιλογή των παιδιών που θα δεχθούν. Επιπλέον λόγο συνιστά η έλλειψη προσωπικού στο πλαίσιο προστασίας όπου φιλοξενούνται τα παιδιά, με αποτέλεσμα μεγάλες καθυστερήσεις στην επιλογή οικογενειών για αναδοχή ή υιοθεσία τους» εξηγεί ο κ. Κολαΐτης τους λόγους για τους οποίους τα παιδιά καταλήγουν να ζουν στο μικρό «ίδρυμα» μέσα στο μεγαλύτερο παιδιατρικό νοσοκομείο της χώρας.
Η επιβάρυνση (όλων) των παιδιών του «Η Αγία Σοφία»
Η παραμονή, και μάλιστα παρατεταμένη, παιδιών στο γενικό παιδιατρικό νοσοκομείο χωρίς ιατρικούς λόγους, συνιστά κατάφωρη παραβίαση στοιχειωδών δικαιωμάτων του παιδιού, και έχει ποικίλες επιπτώσεις στη σωματική και ψυχοκοινωνική υγεία τους, τονίζει ο καθηγητής Παιδοψυχιατρικής.
Είναι ενδεικτικό ότι σχεδόν ένα στα δύο παιδιά εκδηλώνουν λοιμώξεις, αλλά και ατυχήματα, ενώ παρουσιάζουν προβλήματα συμπεριφοράς. «Παιδιά που χωρίς να είναι άρρωστα, βρίσκονται περιορισμένα στο νοσοκομείο, μακριά από οικεία πρόσωπα, χωρίς δραστηριότητες και κυρίως με αβέβαιο αύριο» περιγράφει την κατάσταση που βιώνουν τα παιδιά αυτά ο κ. Κολαΐτης.
Με αυτά τα δεδομένα οι αντιδραστικές ή/και διαταρακτικές συμπεριφορές μπορεί να έχουν εξήγηση αλλά αυτό δεν σημαίνει πως μπορούν να είναι και διαχειρίσιμες από το νοσηλευτικό προσωπικό. Επιπροσθέτως, λέει ο ειδικός, δεν είναι ασυνήθιστες πλέον παρορμητικές και ριψοκίνδυνες συμπεριφορές μερικών παιδιών όπως π.χ. συναλλαγές με ύποπτα άτομα στους χώρους εντός και εκτός του Νοσοκομείου και χρήση ουσιών, κάπνισμα κ.λπ., σύμφωνα με μαρτυρίες του προσωπικού.
Πολύ συνηθισμένη είναι επίσης η δυσφορία των γονέων νοσηλευόμενων παιδιών για ιατρικούς λόγους.
Από τα «εγκαταλελειμμένα παιδιά» τουλάχιστον 40% καταλήγουν σε ιδρύματα παιδικής προστασίας, αλλά έπειτα από μήνες, ποσοστό 30-35% επιστρέφουν στις βιολογικές οικογένειές τους, και πολύ μικρός αριθμός (3%) σε συγγενείς ή ανάδοχες οικογένειες. Σημαντικό πως 20% αυτών των παιδιών εξέρχεται λάθρα του νοσοκομείου!
Οι προτάσεις για την αντιμετώπιση των παιδιών – και του μείζονος αυτού προβλήματος
Ο καθηγητής Παιδοψυχιατρικής κ. Κολαΐτης υπογραμμίζει πως «η απομάκρυνση ενός παιδιού από την οικογένειά του πρέπει να είναι η τελευταία επιλογή της Πολιτείας». Και παραθέτει εννέα προτάσεις που μπορούν να δώσουν λύση στο πρόβλημα:
1. Επειδή πάντα θα υπάρχουν οικογένειες που θα αδυνατούν να μεγαλώσουν τα παιδιά τους, είναι αδήριτη η ανάγκη να αναπτυχθούν εναλλακτικές μορφές (θετές, ανάδοχες), καθώς και άλλες δομές φιλοξενίας παιδιών (π.χ. τύπου Παιδικών Χωριών SOS).
2. Οι εισαγγελίες Ανηλίκων Αθηνών και Πειραιώς να στελεχωθούν με κατάλληλο προσωπικό π.χ. κοινωνικούς λειτουργούς που θα αναλαμβάνουν την εργασία με τις οικογένειες και την εύρεση όπου χρειάζεται δομής για φιλοξενία του παιδιού.
3. Οι κοινωνικές υπηρεσίες Πρόνοιας, οι κοινοτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας παιδιών καθώς και άλλοι φορείς (π.χ. εθελοντικές ή ΜΚΟ), χρειάζεται να διερευνούν σχολαστικά τις συνθήκες διαβίωσης και τη λειτουργία των οικογενειών που αναφέρεται ότι παραμελούν ή κακομεταχειρίζονται τα παιδιά τους.
4. Υπάρχουν και πρέπει να αναζητούνται λύσεις υποστήριξης του γονικού ρόλου και γενικότερης φροντίδας των οικογενειών που είναι σε κατάσταση ανέχειας, τόσο σε πρακτικό όσο και σε ψυχοκοινωνικό επίπεδο από τους παραπάνω φορείς.
5. Επιπλέον, κοινωνικά ιατρεία, παντοπωλεία, κινητές ιατρικές μονάδες κ.λπ. να αξιοποιούνται προς όφελος αυτών των οικογενειών. Η γειτονιά να ξαναγίνει αυτό που ήταν κάποτε, δηλαδή μια αλληλέγγυα κοινότητα που νοιάζεται και φροντίζει, δεν περιθωριοποιεί, δεν στιγματίζει και δεν περιορίζεται σε καταγγελίες.
6. Οι διαδικασίες αναδοχής και υιοθεσίας παιδιών να απλοποιηθούν και συντομευτούν, με ταυτόχρονη διασφάλιση της αξιοπιστίας και εγκυρότητάς τους.
7. Να διενεργείται ο απαραίτητος εργαστηριακός και παιδοψυχιατρικός έλεγχος σε εξωτερική βάση στα νοσοκομεία και κέντρα υγείας ή εφόσον κρίνεται απαραίτητη η εισαγωγή του παιδιού στο νοσοκομείο αυτή να μην υπερβαίνει τις 2-3 ημέρες.
8. Να γίνεται ισομερής αναλογικά καταμερισμός των περιστατικών που παραπέμπονται στα νοσοκομεία, σε όλα όσα διαθέτουν παιδιατρικές και παιδοψυχιατρικές κλινικές στο λεκανοπέδιο Αττικής καθώς, και στα επαρχιακά, συμπεριλαμβανομένων και των κέντρων υγείας, ανάλογα με τον τόπο διαμονής τους (περιστατικά π.χ. από τον Πειραιά να μην παραπέμπονται στην Αθήνα).
9. Τέλος, με την υποστήριξη της Πολιτείας και τη συνεργασία αξιόπιστων φορέων να δημιουργηθούν περισσότερες ενδιάμεσες δομές υποδοχής και προσωρινής φιλοξενίας παιδιών που είναι απαραίτητο να απομακρυνθούν από τις οικογένειές τους, σε συνδυασμό με ένα πρόγραμμα ανάδοχων οικογενειών.
