Στην αρχή ο πανικός στην Κίνα, μετά η αδιαφάνεια του κομμουνιστικού συστήματος, τέλος οι κατηγορίες του Ντόναλντ Τραμπ: έναν χρόνο μετά τον θάνατο του πρώτου θύματος της Covid-19, η πολιτικοποίηση της επιδημίας απομακρύνει τις πιθανότητες να μάθουμε μια ημέρα την προέλευση του ιού.
Στις 11 Ιανουαρίου 2020, το Πεκίνο ανακοίνωνε τον θάνατο, δύο ημέρες νωρίτερα, του πρώτου γνωστού θύματος του νέου κορωνοϊού, ενός 61χρονου άντρα ο οποίος έκανε τακτικά τα ψώνια του σε μια αγορά της Ουχάν, μιας μητρόπολης 11 εκατομμυρίων κατοίκων στο κέντρο της Κίνας.
Τον θάνατο αυτού του άντρα, του οποίου ακόμη και το όνομα παραμένει άγνωστο, θα ακολουθήσουν μέσα σε διάστημα ενός χρόνου σχεδόν 1,9 εκατομμύριο άλλοι σε όλο τον πλανήτη. Μολονότι είναι σαφές πως η επιδημία εκδηλώθηκε για πρώτη φορά στα τέλη του 2019 στη μεγάλη αγορά Χουανάν της Ουχάν, όπου πωλούνταν ζωντανά άγρια ζώα, η προέλευση του νέου κορωνοϊού δεν εντοπίζεται ωστόσο απαραιτήτως εκεί.
Και αυτό συμβαίνει απλούστατα επειδή χρειάζεται χρόνος για να μεταλλαχθεί ένας ιός σε σημείο να γίνει πολύ μεταδοτικός, υπογραμμίζει ο επιδημιολόγος Ντάνιελ Λάσεϊ του πανεπιστημίου Τζορτζτάουν στην Ουάσινγκτον.
Το γεγονός ότι ο ιός ήταν πολύ μεταδοτικός όταν επισημάνθηκε, τον Δεκέμβριο 2019, σημαίνει ότι κυκλοφορούσε ήδη από καιρό. «Δεν είναι καθόλου πιθανό» ο ιός να γεννήθηκε στην αγορά της Ουχάν, σύμφωνα με τον καθηγητή Λάσεϊ. «Είχε εμφανισθεί με φυσικό τρόπο μήνες πριν, ίσως έναν χρόνο πριν, ίσως και ακόμη νωρίτερα».
— Ο ΠΟΥ παραμερισμένος —
οι κινεζικές αρχές, θέλοντας να απαλλαγούν από κάθε ευθύνη για την εμφάνιση του ιού, επιχειρούν να επιβεβαιώσουν χωρίς αποδείξεις μια θεωρία, σύμφωνα με την οποία η επιδημία εισήχθη στην Κίνα από το εξωτερικό. Θα επισημάνουν πως ίχνη του ιού ανακαλύφθηκαν σε λύματα στην Ιταλία ή τη Βραζιλία πριν από την εμφάνιση της ασθένειας στην Ουχάν. Όμως οι αναλύσεις αυτές δεν αποδεικνύουν τίποτε όσον αφορά την προέλευση του ιού, σύμφωνα με ειδικούς. Από τον Ιανουάριο 2020, οι ίδιοι οι κινέζοι ειδικοί αναφέρουν ότι ο ιός προήλθε από την αγορά Χουανάν, παρά τις προηγούμενες έρευνες που αποκαλύπτουν πως μερικοί από τους πρώτους ασθενείς δεν είχαν καμιά σχέση με το μέρος αυτό.
Η πόλη της Ουχάν τίθεται σε καραντίνα στις 23 Ιανουαρίου και στη συνέχεια ολόκληρη η επαρχία, η Χουμπέι, παγιδεύοντας περισσότερους από 50 εκατομμύρια κατοίκους. Τον Μάρτιο, το αφήγημα των αρχών αρχίζει να αλλάζει: ο επικεφαλής των κινεζικών επιδημιολογικών υπηρεσιών Γκάο Φου εξηγεί πως η αγορά δεν είναι η πηγή, αλλά «το θύμα» του ιού. Το μέρος όπου η επιδημία απλώς διογκώθηκε.
Όμως το Πεκίνο δεν παρέσχε έκτοτε καμιά άλλη πιθανή εξήγηση για την εμφάνιση του ιού και δεν έδωσε παρά λίγες μόνο πληροφορίες για τα δείγματα που ελήφθησαν στην Ουχάν. Όσο για τους ξένους εμπειρογνώμονες, κρατήθηκαν σε απόσταση: μια ομάδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, που επρόκειτο να φθάσει στην Κίνα την προηγούμενη εβδομάδα, εμποδίσθηκε την τελευταία στιγμή, με το Πεκίνο να λέει πως εξακολουθεί να «διαπραγματεύεται» με τον ΠΟΥ σχετικά με την εξέλιξη της αποστολής.
— Ίχνη που σβήσθηκαν —
Η ανακάλυψη της προέλευσης του ιού έχει εντούτοις κρίσιμη σημασία για να προληφθεί η επανεμφάνιση μιας επιδημίας. Θα επέτρεπε να προσανατολισθουν τα μέτρα πρόληψης προς τα μεν ή τα δε ζωικά είδη, να απαγορευθεί το κυνήγι τους ή η εκτροφή τους και να αποφευχθούν οι αλληλεπιδράσεις με τον άνθρωπο. «Αν καταφέρουμε να καταλάβουμε γιατί εμφανίζονται (οι επιδημίες), θα μπορέσουμε να καταπολεμήσουμε τους φορείς τους», λέει ο Πίτερ Ντάζακ, πρόεδρος της EcoHealth Alliance, μιας ένωσης με έδρα τις ΗΠΑ που ειδικεύεται στην πρόληψη των ασθενειών. Ο καθαρά επιστημονικός ρόλος της Κίνας επαινέθηκε διεθνώς, καθώς η χώρα μοιράσθηκε γρήγορα το γονιδίωμα του ιού, σε αντίθεση με την αδιαφανή εκ μέρους της διαχείριση της επιδημίας SARS τα έτη 2002-2003.
Η Κίνα «φάνηκε σχετικά ανοικτή», παραδέχεται η βιολόγος Νταϊάνα Μπελ του πανεπιστημίου East Anglia στο Ηνωμένο Βασίλειο. Το πρόβλημα είναι πως, μέσα στο χάος που υπήρξε στην αρχή του 2020 στην Ουχάν, ίχνη του ιού κατέστη δυνατό να σβηστούν ή να μετατοπισθούν, περιπλέκοντας ακόμη περισσότερο τον γρίφο. «Δεν υπάρχει κάτι που να προκαλεί έκπληξη. Κάθε επιδημία εξελίσσεται με τον ίδιο τρόπο.
Μέσα στο χάος και τον πανικό», παρατηρεί ο Πίτερ Ντάζακ.
— «Κινεζικός ιός» —
Από πολιτικής πλευράς αντιθέτως, το καθεστώς του προέδρου Σι Τζινπίνγκ δεν θεωρεί απαραίτητο να επεκταθεί σχετικά με τις πρώτες εβδομάδες της επιδημίας, αφού την εποχή εκείνη είχε επικριθεί ότι επιχείρησε ήδη από τον Δεκέμβριο του 2019 να «πνίξει» τις προειδοποιήσεις γιατρών. Ένας μεταξύ αυτών, ο Λι Ουενλιάνγκ, είχε κατηγορηθεί από την αστυνομία ότι «διέδιδε φήμες», πριν πεθάνει από την Covid στις 7 Φεβρουαρίου 2020 σε ένα νοσοκομείο της Ουχάν. Ο θάνατός του προκάλεσε θυμό κατά του καθεστώτος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Όμως αφού κατάφερε να ελέγξει την επιδημία ήδη από την περασμένη άνοιξη, το Πεκίνο εμφανίζεται πλέον ως σωτήρας της ανθρωπότητας, προσφέροντας τα εμβόλιά του στις φτωχές χώρες εν είδει «παγκόσμιων δημόσιων αγαθών». Στο πλαίσιο αυτό, δεν υπάρχει περιθώριο ανοχής για τις επικριτικές φωνές. Στα τέλη Δεκεμβρίου, μια «πολίτης δημοσιογράφος», η οποία είχε καλύψει την καραντίνα στην Ουχάν, καταδικάσθηκε σε φυλάκιση τεσσάρων ετών. Η στάση της αμερικανικής κυβέρνησης, όχι μόνο δεν διόρθωσε τίποτε, αλλά συνέβαλε στο να αποτρέψει τις κινεζικές αρχές να μοιρασθούν τις γνώσεις τους για τον ιό, εκτιμά ο Πίτερ Ντάζακ, ο οποίος ελπίζει σε μια βελτίωση με την αποχώρηση του Ντόναλντ Τραμπ από τον Λευκό Οίκο.
Αυτός ο τελευταίος δηλητηρίασε την ατμόσφαιρα συνεργασίας μιλώντας για «κινεζικό ιό» και λέγοντας πως αυτός ο τελευταίος μπορεί να ξέφυγε από το εργαστήριο ιολογίας της Ουχάν — ένα ενδεχόμενο που απορρίφθηκε από την επιστημονική κοινότητα.
Οι επιστήμονες εκτιμούν πως ο ιός προέρχεται από τη νυχτερίδα, αλλά εξακολουθούν να αγνοούν πιο άλλο ζώο μπορεί να χρησίμευσε ως ενδιάμεσος για να μεταδοθεί στον άνθρωπο. «Είμαι πεπεισμένος πως στο τέλος θα βρούμε το είδος της νυχτερίδας που τον μετέδωσε, καθώς και την πιθανή οδό της μόλυνσης», λέει ο Πίτερ Ντάζακ. «Δεν θα είμαστε ποτέ σίγουροι, όμως θα έχουμε ασφαλώς στέρεες αποδείξεις».
Όμως το ζήτημα του είδους είναι δευτερεύον για την Νταϊάνα Μπελ. «Λίγο ενδιαφέρει η πηγή: αυτό που χρειάζεται είναι απλώς να βάλουμε τέλος σ’ αυτή την αναθεματισμένη ανάμιξη των ειδών στις αγορές. Πρέπει να σταματήσει το εμπόριο άγριων ζώων που προορίζονται για διατροφή».
