*Το κείμενο συνυπογράφουν οι Μιλτιάδης Τσιλιμπάρης, Σωτήρης Πλαΐνης
Η συστηματική ανάλυση δεδομένων που συλλέχθηκαν σε διάστημα εικοσαετίας σε παγκόσμιο επίπεδο και παρουσιάστηκε από την ομάδα εμπειρογνωμόνων στην «τύφλωση» (the Vision Loss Expert Group1) κατέληξε ότι οι κύριες αιτίες «τύφλωσης» παγκοσμίως, από το 1990 έως το 2010 ήταν ο καταρράκτης (36%), τα μη διορθωμένα διαθλαστικά σφάλματα, όπως η μυωπία και η πρεσβυωπία, (20.5%) και η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας (6%). Με διαφορετική ιεραρχία εμφανίζονται οι κύριες αιτίες διαταραχών όρασης βαριάς ή ήπιας μορφής, που οδηγούν σε «χαμηλή όραση», όπου τα διαθλαστικά σφάλματα αποτελούν την πρώτη αιτία (52%), ενώ ακολουθούν ο καταρράκτης (22%) και η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας (2.5%). Αν και οι αιτίες της τύφλωσης διαφέρουν σημαντικά ανά περιοχή, σε παγκόσμιο επίπεδο και σε κάθε γεωγραφική περιοχή, οι γυναίκες εμφανίζουν μεγαλύτερα ποσοστά τύφλωσης ή διαταραχές όρασης βαριάς ή ήπιας μορφής.
Ο Καθηγητής Οφθαλμολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και μέλος της Παγκόσμιας Ομάδας Εμπειρογνωμόνων για Παθήσεις της Όρασης Μιλτιάδης Τσιλιμπάρης τονίζει ότι, παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί στις θεραπευτικές χειρουργικές τεχνικές σε πολλές χώρες κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, σήμερα εκτιμάται ότι στο 80% των περιπτώσεων τύφλωσης, θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί. Εξαίρεση αποτελεί ίσως η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, που χαρακτηρίζεται ως η πάθηση των ηλικιωμένων.
Ο Δρ. Σωτήρης Πλαΐνης, στέλεχος της ερευνητικής ομάδας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και διεθνής αξιολογητής αθλητών με αναπηρία όρασης, σημειώνει ότι μέχρι πρόσφατα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δεν συμπεριλάμβανε το «μη-διορθωμένο» διαθλαστικό σφάλμα στις αιτίες «τύφλωσης» και είναι εμφανές ότι τα μεγάλα ποσοστά εμφάνισής του, όπως και αυτά του καταρράκτη, οφείλονται στην έλλειψη πρόσβασης σε υπηρεσίες πρωτοβάθμιας (οπτομετρικής) και δευτεροβάθμιας (οφθαλμολογικής) περίθαλψης σε πολλές περιοχές του πλανήτη, και κυρίως στην Αφρική. Η έλλειψη και η ανισότητα της πρόσβασης σε υπηρεσίες πρόληψης και υγιεινής των ματιών σε αυτές τις περιοχές του κόσμου, αλλά δυστυχώς τελευταία λόγω της οικονομικής κρίσης, και σε προηγμένες χώρες, περιορίζει τα οφέλη που θα μπορούσαν οι πάσχοντες να είχαν από τις σύγχρονες ιατρικές εξελίξεις ενώ εκμηδενίζει τις πιθανότητες πρόληψης.
Στον δυτικο-Ευρωπαϊκό κόσμο, πάντως, τα αίτια παρουσιάζουν κάπως διαφορετική κατανομή. Πρόσφατη δημογραφική μελέτη στη Μ. Βρετανία2 έδειξε ότι οι κυριότερες παθήσεις για περιστατικά που έλαβαν βεβαίωση «νομικής τύφλωσης» μεταξύ 1 Απριλίου 2009 και 31 Μαρτίου 2010, αποτέλεσαν οι κληρονομούμενες παθήσεις του αμφιβληστροειδή (20.2%), όπως η μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια και η νόσος του Stargardt, η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια (14.4%) ακολουθούμενες από περιστατικά ατροφίας του οπτικού νεύρου (14.1%). Οι παθήσεις της ωχράς κηλίδας (π.χ ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς και μυωπική ωχροπάθεια) και το γλαύκωμα, μπορεί να συγκεντρώνουν μικρότερα ποσοστά, 7.3% και 8.6% αντίστοιχα, αλλά αποτελούν διαταραχές όρασης βαριάς ή ήπιας μορφής και συνήθως οδηγούν σε χαμηλή όραση και όχι σε «τύφλωση».
Πως έχει επηρεάσει η πανδημία COVID-19 την παροχή οφθαλμικής φροντίδας σε ασθενείς;
Όπως αναφέρει ο καθ. Μιλτιάδης Τσιλιμπάρης, η συνεχιζόμενη παγκόσμια πανδημία COVID-19 έχει επηρεάσει τη διαχείριση ασθενών με χρόνια προβλήματα όρασης, και ειδικά αυτών που εμφανίζουν παθήσεις στον αμφιβληστροειδή, όπως η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς, που λαμβάνουν θεραπεία με ενδοϋαλώδεις ενέσεις. Σε αυτές τις περιπτώσεις εφαρμόζουμε μέτρα παροχής καλύτερης δυνατής οφθαλμικής φροντίδας, ελαχιστοποιώντας ταυτόχρονα τον κίνδυνο πιθανής μόλυνσης. Αυτά περιλαμβάνουν τη χρήση εξοπλισμού ατομικής προστασίας, την τήρηση αυστηρών πρωτοκόλλων υγιεινής και απολύμανσης, τον προ-έλεγχο για τον εντοπισμό συμπτωματικών ασθενών και τη μείωση του αριθμού των ατόμων στις αίθουσες αναμονής. Άλλα σημαντικά μέτρα περιλαμβάνουν την ενεργοποίηση των ασθενών για τον εντοπισμό εκείνων που διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο μη αναστρέψιμης απώλειας όρασης και ιεράρχηση των επισκέψεων θεραπείας έναντι των επισκέψεων παρακολούθησης όπου είναι δυνατόν.
Όσο αφορά τη χρήση γυαλιών και φακών επαφής ο Δρ. Σωτήρης Πλαΐνης συμπληρώνει ότι υπήρξαν κατά την έναρξη της πανδημίας κάποιες απόψεις σχετικά με την προτίμηση χρήσης των γυαλιών αντί των φακών επαφής, αλλά ακόμη και σήμερα δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποδεικνύουν οποιαδήποτε συσχέτιση μεταξύ της χρήσης φακών επαφής και της μόλυνσης από κορωνοϊό. Αντιθέτως, είναι γνωστό ότι μερικοί ιοί, όπως ο COVID-19, μπορούν να παραμείνουν σε σκληρές επιφάνειες για ώρες έως μέρες και εύκολα να μεταφερθούν σε δάκτυλα και πρόσωπα που φοράνε γυαλιά. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους πρεσβύωπες, και τα παιδιά, που συνήθως βγάζουν και βάζουν τα γυαλιά ανάγνωσης στο πρόσωπό τους πολλές φορές την ημέρα και είναι προφανές ότι αυτό επιδεινώνεται από της χρήση της μάσκας λόγω του συχνού θαμπώματος των γυαλιών. Δυστυχώς, δεν έχει προβλεφθεί ότι τα παιδιά που φοράνε γυαλιά στο σχολείο, και αποτελούν σήμερα ένα σημαντικό ποσοστό των μαθητών, θα έχουν συνεχή προβλήματα με την όρασή τους κατά τη χρήση της μάσκας. Η χρήση φακών επαφής μιας χρήσης αποτελεί την ιδανικότερη επιλογή φακών για τη διόρθωση της όρασης, λόγω της καθημερινής τους αντικατάστασης και του σημαντικά μειωμένου κινδύνου μόλυνσης.
Η χρήση της μάσκας είναι επίσης πιθανόν να επηρεάσει τη διαύγεια της όρασης τόσο με τους φακούς επαφής όσο και με τα γυαλιά. Πριν λίγες μέρες η Βρετανική Εταιρεία Φακών Επαφής (BCLA) σε συνεργασία με την Εuromcontact ετοίμασε ένα φυλλάδιο που παρέχει χρήσιμες συμβουλές στους χρήστες φακών επαφής και γυαλιών για λειτουργική και άνετη χρήση της μάσκας.
Βιβλιογραφία
1. Bourne RRA, Stevens GA, White RA, Smith JL, Flaxman SR, Price j, Jonas JB, Keeffe G, Leasher J, Naidoo K, Pesudovs K, Resnikoff S, Taylor HR, on behalf of the Vision Loss Expert Group (2013). Causes of vision loss worldwide, 1990–2010: a systematic analysis. Lancet Glob Health 2013; 1: e339–49.
2. Liew G, Michaelides M, Bunce C (2014). A comparison of the causes
of blindness certifications in England and Wales in working age adults (16–64 years), 1999–2000 with 2009–2010. BMJ Open 2014;4:e004015.
*Ο Μιλτιάδης Τσιλιμπάρης είναι καθηγητής Οφθαλμολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και μέλος της Παγκόσμιας Ομάδας Εμπειρογνωμόνων για Παθήσεις της Όρασης
*Ο Σωτήρης Πλαΐνης είναι επιστημονικός συνεργάτης του Εργαστηρίου Οπτικής και Όρασης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και Επισκέπτης-Ερευνητής στο Aston University, UK. Αποτελεί ιδρυτικό μέλος των διατμηματικών προγραμμάτων μεταπτυχιακών σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης «Οπτική και Όραση» και «Εγκέφαλος & Νους» και Fellow του International Society for Contact Lens Research (ISCLR) και του British Contact Lens Association (BCLA). Είναι συνιδιοκτήτης του καταστήματος Optical House στο Ηράκλειο Κρήτης και διαχειριστής του contact-lenses.gr.
