*Γράφει ο Βασίλης Τσακίρογλου
Tον περασμένο Απρίλιο, εν μέσω της κορύφωσης του πρώτου κύματος της πανδημίας, στη Ρωσία έγινε μια τροποποίηση της κείμενης νομοθεσίας σχετικά με την έγκριση εμβολίων: η Φάση 3 της διαδικασίας πιστοποίησης έπαψε να είναι υποχρεωτική και προαπαιτούμενη για την παραγωγή οποιουδήποτε εμβολίου, για οποιαδήποτε ιογενή νόσο, συμπεριλαμβανομένου του COVID-19. Ως Φάση 3 ορίζεται το στάδιο των δοκιμών σε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπoυς, συνήθως τουλάχιστον 30.000. Ακολουθεί ένα διάστημα παρατήρησης τυχόν παρενεργειών και σύγκριση με τα συμπτώματα που αναφέρουν εθελοντές λήπτες ψεύτικων φαρμάκων (placebo), ώστε να αποκλειστεί ο παράγοντας της αυθυποβολής.
Η Φάση 3 είναι εξαιρετικά σημαντική για ένα εμβόλιο, καθώς το εύρος του δείγματος πληθυσμού αποκαλύπτει παρενέργειες οι οποίες δεν εκδηλώνονται στις προηγούμενες φάσεις της κλινικής έρευνας όπου το υπό δοκιμήν φάρμακο χορηγείται σε περιορισμένο αριθμό ατόμων. Χωρίς τη χρονοβόρα, αλλά εντελώς απαραίτητη Φάση 3 το διάστημα από τις αρχικές δοκιμές έως την έγκριση και την παραγωγή του εκάστοτε σκευάσματος συντομεύεται κατά πολύ. Εάν, λοιπόν, στην περίπτωση του πολυσυζητημένου και έντονα αμφιλεγόμενου Sputnik V οι Ρώσοι εκμεταλλεύτηκαν το νέο νομικό καθεστώς και απλώς παρέκαμψαν τη Φάση 3, παύει να μοιάζει ανεξήγητη η πρωτοφανής ταχύτητα με την οποία έφτασε το εμβόλιο να θεωρείται κιόλας επισήμως εγκεκριμένο.
Παρά την κρίσιμη σοβαρότητα της όλης υπόθεσης, το ρωσικό εμβόλιο για τον κορωνοϊό εισέβαλε στην επικαιρότητα με την κωμική κωδική ονομασία «Sputnik V». Και είναι κωμική διότι επελέγη ακριβώς, πιθανότατα από τον ίδιο τον Βλαντιμίρ Πούτιν, προκειμένου να δηλώσει ότι η Ρωσία κατέκτησε πρώτη έναν στόχο τον οποίο πασχίζει να πετύχει ολόκληρη η ανθρωπότητα επειγόντως και με όλες τις διαθέσιμες δυνάμεις της.
Σίγουρα ο Ρώσος πρόεδρος ονειρευόταν για τον εαυτό του να ανακοινώνει οτιδήποτε θα σήμαινε ότι κατατρόπωνε τους Αμερικανούς. To 1957 ο Νικίτα Χρουστσόφ, διάδοχος του Ιωσήφ Στάλιν στην ηγεσία της Σοβιετικής Ενωσης, είχε το μοναδικό προνόμιο να θριαμβολογεί για τον «Sputnik», τον πρώτο τεχνητό δορυφόρο που έστειλε ποτέ ο άνθρωπος στο Διάστημα. Το 2020 είναι ο Βλαντιμίρ Πούτιν αυτός που προβάρει τις δάφνες του τροπαιούχου σε μια άλλη κούρσα, όχι στρατιωτικών εξοπλισμών, ούτε ευθέως ψυχροπολεμική απέναντι στις ΗΠΑ, όπως ήταν επί δεκαετίες ο Πόλεμος των Αστρων.
Οποιαδήποτε διάκριση του ρωσικού εμβολίου θα ενίσχυε εις τη νιοστή δύναμη το γόητρο της Ρωσίας και βέβαια προσωπικά του Βλαντιμίρ Πούτιν ως ηγέτη-ευεργέτη
Ομως ο αγώνας δρόμου για τη δημιουργία του πρώτου αποτελεσματικού εμβολίου κατά του ιού SARS-CoV-2 δεν αφορά μόνο την αναχαίτιση της πανδημίας. Εάν το Sputnik V αποδειχθεί ότι δεν είναι και τόσο ανεπαρκώς δοκιμασμένο όσο πιστεύουν οι επικριτές του, εάν, αντιθέτως, είναι όσο ασφαλές και έτοιμο για μαζική χορήγηση όσο ισχυρίζονται οι Ρώσοι, τότε το αντι-COVID-19 εμβόλιο είναι ένα πρώτης τάξης εργαλείο προπαγάνδας. Ακόμη και μια ενδεχόμενη υποψηφιότητα, π.χ., για βραβείο Νόμπελ Ιατρικής δεν θα ήταν τιμητική μόνο για τους επιστήμονες οι οποίοι κατόρθωσαν να παρασκευάσουν πρώτοι το πολυπόθητο εμβόλιο για τον κορωνοϊό. Οποιαδήποτε διάκριση θα ενίσχυε εις τη νιοστή το γόητρο της Ρωσίας και βέβαια προσωπικά του Βλαντιμίρ Πούτιν ως ηγέτη-ευεργέτη. Οχι μόνο της χώρας του, αλλά και ολόκληρου του πλανήτη. Φυσικά, οι ευεργετικές συνέπειες από την επιτυχία του Sputnik V δεν θα είναι μόνο άυλες, αλλά και άμεσα υλικές από τα κέρδη που θα αποφέρουν στη ρωσική οικονομία οι πωλήσεις εκατοντάδων εκατομμυρίων δόσεων του εμβολίου.
Ηδη, σύμφωνα με πληροφορίες από τη Μόσχα, 20 χώρες έχουν εκδηλώσει έντονο ενδιαφέρον να αγοράσουν μεγάλες ποσότητες του Sputnik V. Ο πρόεδρος των Φιλιππίνων Ροντρίγκο Ντουτέρτε προθυμοποιήθηκε, μάλιστα, να γίνει ο ίδιος πειραματόζωο για το καινούριο εμβόλιο. Προφανώς έχει πειστεί από την αποκάλυψη του Πούτιν ότι επέτρεψε να χορηγήσουν το Sputnik V σε μία από τις κόρες του. Η οποία, εκτός από λίγο πυρετό, δεν είχε καμία άλλη παρενέργεια. Εάν αυτό όντως συνέβη, αποτελεί στοιχείο που λειτουργεί ως την πλέον πειστική εγγύηση. Οσο κι αν φωνάζουν Αμερικανοί, Γερμανοί και ειδικοί από κάθε γωνιά της υφηλίου ότι το εμβόλιο αποκλείεται να είναι ασφαλές.
Μάχη μεταξύ εμβολίων
Η πρώτη αντίδραση εκ μέρους των ΗΠΑ στον ρωσικό αιφνιδιασμό με το Sputnik V ήρθε από την κοινότητα των ειδικών – και με σφοδρότητα. «Πέρα από τα όρια της βλακείας», χαρακτήρισε την, κατά τη γνώμη του, βεβιασμένη κίνηση των Ρώσων ο Τζον Μουρ, ερευνητής στην Ιατρική Σχολή Weill Cornell της Νέας Υόρκης, συμπληρώνοντας: «Ο Πούτιν δεν έχει εμβόλιο. Απλώς κάνει πολιτικό παιχνίδι». Στο ίδιο πνεύμα κινήθηκαν πολλοί άλλοι Αμερικανοί ειδικοί, ενώ ο επικεφαλής επιδημιολόγος της Αμερικής, δρ Αντονι Φάουτσι, δήλωσε: «Το να λες ότι έχεις ένα εμβόλιο δεν σημαίνει ότι έχεις αποδείξει πως είναι ασφαλές και αποτελεσματικό. Αν θέλαμε κι εμείς, εδώ στις ΗΠΑ, να κάνουμε κακό σε πολύ κόσμο ή να χορηγήσουμε κάτι αναποτελεσματικό, θα μπορούσαμε να το κάνουμε, π.χ., από την επόμενη εβδομάδα. Αλλά δεν γίνονται έτσι αυτά τα πράγματα».
Τα υποψήφια εμβόλια για την εξουδετέρωση του κορωνοϊού, τα οποία βρίσκονται προς το παρόν σε κάποιο από τα στάδια της προβλεπόμενης διαδικασίας εξέλιξης και ελέγχου, σε διάφορα εργαστήρια ανά τον κόσμο, ξεπερνούν τα 165. Περίπου 30 εξ αυτών χορηγούνται δοκιμαστικά σε ανθρώπους. Δύο σκευάσματα έχουν πάρει κάποιου είδους επίσημη υγειονομική έγκριση. Το ένα είναι το εμβόλιο της κινεζικής εταιρείας CanSino Biologics, για το οποίο έχουν ανακοινωθεί ενθαρρυντικά ευρήματα από τις δύο πρώτες φάσεις των δοκιμών του. Προς μεγάλη έκπληξη της παγκόσμιας επιδημιολογικής κοινότητας, η ηγεσία των κινεζικών Ενόπλων Δυνάμεων, στις 25 Ιουνίου, ενέκρινε τη χορήγηση του σκευάσματος στο στρατιωτικό προσωπικό. Στις 9 Αυγούστου η Σαουδική Αραβία ανακοίνωσε ότι συνεργάζεται με την CanSino Biologics για τη διεξαγωγή της Φάσης 3 εν όψει της παραγωγής του εμβολίου.
Το δεύτερο εγκεκριμένο -αλλά το πρώτο παγκοσμίως για καθολική, απεριόριστη χρήση- σκεύασμα είναι το Sputnik V. Αυτό κατ’ ουσίαν ανακοίνωσε ο πρόεδρος Πούτιν στις 11 Αυγούστου.
Το Sputnik V είναι προϊόν που δημιούργησαν επιστήμονες του Ινστιτούτου Ερευνών Γκαμαλέγια της Μόσχας, το οποίο υπάγεται στο ρωσικό υπουργείο Υγείας. Στην αρχή, κατά τη Φάση 1 των δοκιμών, όταν χορηγήθηκε σε 38 εθελοντές, το σκεύασμα αναφερόταν με τον κωδικό Gam-COVID-Vac Lyo.
Σε ό,τι αφορά τη σύστασή του, το Sputnik V ανήκει στην κατηγορία των εμβολίων με φορέα κάποιον αδενοϊό. (Φορέας είναι μια μορφή ιού αβλαβούς για τον ανθρώπινο οργανισμό, καθώς δεν διαθέτει γονίδιο αναπαραγωγής. Χρησιμοποιείται ως αγωγός για να μεταφέρει γενετικό υλικό κάποιου άλλου ιού. Αδενοϊός είναι ένας μικροοργανισμός ο οποίος στον άνθρωπο προκαλεί κοινό κρυολόγημα.) Στη συγκεκριμένη περίπτωση, οι φορείς μεταφέρουν στον άνθρωπο το γονίδιο που είναι υπεύθυνο για την παραγωγή της πρωτεΐνης S του κορωνοϊού, δηλαδή τις «κεραίες» οι οποίες και συνθέτουν το χαρακτηριστικό σχήμα της κορώνας, από την οποία έχει πάρει και το όνομά του. Μόλις ο οργανισμός αντιληφθεί την παρουσία του γονιδίου S, αντιδρά, παράγοντας ακριβώς την ίδια πρωτεΐνη, ώστε να εξουδετερώσει εκείνη του κορωνοϊού και να θωρακιστεί με ανοσία στη μόλυνση από τον COVID-19.
Η μοναδική πρωτοτυπία, την οποία έχει εφαρμόσει αποκλειστικά το Ινστιτούτο Γκαμαλέγια, εντοπίζεται στη δίδυμη επίθεση κατά του κορωνοϊού. Ενώ υπάρχουν και άλλα υποψήφια εμβόλια που βασίζονται στο σχήμα φορέας-αδενοΐός, αλλά στην απλή του μορφή, το Sputnik V χρησιμοποιεί δύο φορείς, τους αδενοϊούς 5 και 26. Το σκεύασμα της CanSino Biologics βασίζεται στον αδενοϊό 5 και εκείνο της αμερικανικής Johnson & Johnson στον 26.
Οι Ρώσοι επιστήμονες θεωρούν ότι «μετά τη δοκιμαστική χορήγηση του Sputnik V σε δύο βήματα εντός τριών εβδομάδων, οι λήπτες εκδήλωσαν ισχυρή παραγωγή αντισωμάτων και κυτταρική ανοσία. Με το εμβόλιο ο ανθρώπινος οργανισμός αποκτά άμυνα στον κορωνοϊό για περίπου δύο χρόνια».
Ο πρόεδρος των Φιλιππίνων Ροντρίγκο Ντουτέρτε προθυμοποιήθηκε να γίνει πειραματόζωο για το καινούριο εμβόλιο
Επιπλέον, ο διευθυντής του Ινστιτούτου Γκαμαλέγια, δρ Αλεξάντερ Γκίντσμπουργκ, έδωσε μια πιθανή εξήγηση για τη θεαματικά -και για πολλούς ύποπτα- σύντομη διάρκεια των δοκιμών, λέγοντας ότι «χρησιμοποιήσαμε ως πλατφόρμα εξέλιξης του δικού μας εμβολίου τις έρευνες που είχαν γίνει για τον ιό MERS. Ετσι κερδίσαμε πολύτιμο χρόνο».
Οι Ρώσοι θεωρούν ότι η φαρμακοβιομηχανία Sistema Binnopharm, στην οποία έχει αναθέσει το τοπικό υπουργείο Υγείας την παραγωγή του Sputnik V, θα έχει έτοιμα 500 εκατομμύρια δόσεις εντός των επόμενων 12 μηνών. Παράλληλα, θα δοθεί η άδεια σε χώρες εκτός Ρωσίας να παράγουν το εμβόλιο και σύντομα θα ξεκινήσουν περαιτέρω κλινικές δοκιμές στα Αραβικά Εμιράτα, στη Σαουδική Αραβία και τις Φιλιππίνες.
«Star Trek» δισεκατομμυρίων
Πάντως, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ απάντησε εμμέσως στη ρωσική «πρόκληση», ανακοινώνοντας ότι το αμερικανικό Δημόσιο έχει προ-αγοράσει 100 εκατομμύρια δόσεις του εμβολίου που ετοιμάζει η εταιρεία Moderna αντί 1,5 δισ. δολαρίων. Λίγες ημέρες πριν, στις 5 Αυγούστου, άλλο 1 δισ. δολάρια επενδύθηκε με απόφαση Τραμπ στο εμβόλιο της Johnson & Johnson. Και στις 30 Ιουλίου οι ΗΠΑ συμφώνησαν με την κοινοπραξία της γερμανικής BioNTech με την αμερικανική Pfizer και την κινεζική Fosun Pharma για συνολικά 600 εκατομμύρια δόσεις ενός τρίτου εμβολίου, με κόστος 1,9 δισ. δολάρια. Σε αυτά θα πρέπει να προστεθεί το 1,2 δισ. δολάρια του συμβολαίου των Αμερικανών με την AstraZeneca και το βρετανικό Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, για ένα πολύ ελπιδοφόρο εμβόλιο, το οποίο μπορεί να παραχθεί σε 2 δισεκατομμύρια δόσεις έως τον προσεχή Οκτώβριο.
Τα προαναφερθέντα σκευάσματα βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο δοκιμών και φέρονται μέχρι στιγμής ως τα επικρατέστερα. Τα κολοσσιαία κονδύλια που επενδύουν σε αυτά οι ΗΠΑ αποτελούν πολύ ισχυρό επιχείρημα υπέρ τους. Εξάλλου, η όλη επιχείρηση για την ταχύτερη δυνατή παρασκευή και διάθεση του σωτήριου εμβολίου δεν έχει κανένα προηγούμενο στην Ιστορία. Φέρει, δε, τον επίσης διαστημικό τίτλο «Operation Warp Speed», παραπέμποντας στις υπερ-ταχύτητες του «Star Trek».
Εξιτήριο για το 28 ημερών βρέφος με κορωνοϊό στη Θεσσαλονίκη
