Επιστημονική αισιοδοξία έχουν προκαλέσει τα πρώτα αποτελέσματα από τη Φάση 1 της κλινικής δοκιμής του εμβολίου AZD1222 (ChAdOx1) που αναπτύσσει το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης σε συνεργασία με τη φαρμακευτική εταιρεία AstraZeneca. Η χθεσινή δημοσίευση στο The Lancet κάνει λόγο για ένα εμβόλιο που είναι ασφαλές και προκαλεί επαρκή ανοσοαπόκριση, επιτιθέμενο με διπλό τρόπο στον κορωνοϊό.
Ο σχεδιασμός της βρετανικής μελέτης
Σύμφωνα με τα στοιχεία του εμβολίου AZD1222, που δημοσιεύθηκαν στο The Lancet, αυτά αφορούν στη Φάση 1/2 που έγινε με τη συμμετοχή 1.077 υγιών ενηλίκων (το 91% καυκάσιας φυλετικής καταγωγής), 18-55 ετών (35 ετών κατά μέσο όρο), από πέντε νοσοκομεία στο Ηνωμένο Βασίλειο, την περίοδο 23 Απριλίου-21 Μαΐου 2020.
Οι 543 συμμετέχοντες εντάχθηκαν στο σκέλος του AZD1222 και οι υπόλοιποι 543 του MenACWY, ένα εμβόλιο για τον μηνιγγιτιδόκοκκο (ομάδα ελέγχου). Επίσης σε 113 συμμετέχοντες (56 από την ομάδα του AZD1222 και 57 από την ομάδα ελέγχου) ζητήθηκε να λάβουν παρακεταμόλη πριν και 24 ώρες μετά τον εμβολιασμό για να μειωθούν οι σχετιζόμενες με αυτόν αντιδράσεις, καθώς το AZD1222 χορηγήθηκε σε υψηλή δοσολογία ώστε να προκαλέσει ισχυρή ανοσοαπόκριση.
Όλοι οι εθελοντές έδωσαν δείγματα αίματος και υποβλήθηκαν σε ιατρικό έλεγχο ώστε να καθοριστεί αν το εμβόλιο είναι ασφαλές και αν προκαλεί ανοσοαπόκριση, ενώ τους είχε ζητηθεί να τηρούν ημερολόγιο τυχόν ανεπιθύμητων ενεργειών κατά τη διάρκεια της μελέτης.
Εν συνεχεία, οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε τέσσερις ομάδες:
– στην Ομάδα 1 εντάχθηκαν 88 άτομα που υποβληθηκαν σε επιπλέον παρακολούθηση για ζητήματα ασφαλείας του εμβολίου και την καταγραφή δεικτών όπως η παραγωγή αντισωμάτων και Τ-κυττάρων
– στην Ομάδα 2 εντάχθηκαν 412 άτομα από τα οποία ελήφθησαν δείγματα αίματος για την αξιολόγηση των αντισωμάτων και των Τ-κυττάρων ενώ στην Ομάδα 4 (567 άτομα) ελήφθησαν μόνο δείγματα ορού αίματος για την αξιολόγηση των αντισωμάτων.
– στις Ομάδες 1, 2 και 4 οι μισοί συμμετέχοντες εμβολιάστηκαν με το AZD1222 και οι άλλοι μισοί το MenACWY
– η Ομάδα 3 (10 άτομα) έκανε μόνο το AZD1222 και μετά από 28 ημέρες από την πρώτη δόση έλαβε και μια δεύτερη, για να καθοριστεί η ασφάλεια και να ενισχυθεί η παραγωγή αντισωμάτων και Τ-κυττάρων.
Τα αντισώματα είναι μικρές πρωτεΐνες που παράγονται από το ανοσοποιητικό σύστημα και «κολλούν» στην επιφάνεια των ιών. Τα εξουδετερωτικά αντισώματα θεωρούν οι επιστήμονες ότι μπορούν να ακυρώσουν την ικανότητα του κορωνοϊού να μολύνει τα ανθρώπινα κύτταρα και να προκαλέσει τη νόσο Covid-19.
Τα Τ-κύτταρα, ένας τύπος λευκών αιμοσφαιρίων, βοηθούν στο συντονισμό του ανοσοποιητικού συστήματος και είναι σε θέση να εντοπίσουν ποια από τα κύτταρα του σώματος έχουν μολυνθεί και τα καταστρέφουν.
Σχεδόν όλα τα εμβόλια που θεωρούνται αποτελεσματικά στην πρόληψη ασθενειών προκαλούν την παραγωγή τόσο εξουδετερωτικών αντισωμάτων όσο και Τ-κυττάρων.
Τα αποτελέσματα
Από την ανάλυση των στοιχείων προκύπτει ότι, το εμβόλιο προκαλεί ισχυρή απόκριση του ανοσοποιητικού συστήματος σε δύο τμήματά του: προκαλεί απόκριση των Τ-κυττάρων εντός 14 ημερών από τον εμβολιασμό, ώστε αυτά να εντοπίσουν τα μολυσμένα από τον SARS-CoV-2 κύτταρα και να τα εξοντώσουν και παραγωγή αντισωμάτων εντός 28 ημερών από τον εμβολιασμό, ώστε να εντοπίσουν τον ίδιο τον ιό όταν αυτός κυκλοφορεί στο αίμα ή στο λεμφικό σύστημα.
Συγκεκριμένα 28 ημέρες μετά τον εμβολιασμό, εξουδετερωτικά αντισώματα έναντι του SARS-CoV-2 ανιχνεύθηκαν σε 32 από τους 35 συμμετέχοντες και σε όλους (35) που πήραν μια δόση του νέου εμβολίου. Επίσης αυτό διαπιστώθηκε σε όλους όσους έκαναν και υπενθυμιστική δόση.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ένας μικρός αριθμός συμμετεχόντων είχαν ανιχνεύσιμα εξουδετερωτικά αντισώματα και Τ-κύτταρα έναντι της γλυκοπρωτεΐνη της ακίδας του SARS-CoV-2 (S), γεγονός που αποδίδεται σε παρελθούσα ασυμπτωματική λοίμωξη, αφού οι συμμετέχοντες με πρόσφατη συμπτωματολογία όμοια με αυτή της νόσου COVID-19 ή με θετικό PCR εξαιρέθηκαν από το δείγμα.
Οι συμμετέχοντες στη Φάση 1 τελούν υπό ιατρική παρακολούθηση για έως και έναν χρόνο μετά τον εμβολιασμό τους, ώστε να εξεταστούν τυχόν ζητήματα ασφάλειας και ανοσοαπόκρισης.
Στην πρώτη φάση, πάντως, το εμβόλιο απεδείχθη ότι έχει αποδεκτό προφίλ ασφαλείας και χωρίς σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες. Ειδικότερα, η κόπωση και η κεφαλαλγία ήταν οι συχνότερα αναφερόμενες παρενέργειες (το 70% των συμμετεχόντων που εμβολιάστηκαν με το AZD1222 ανέφεραν κόπωση και το 68% κεφαλαλγία, συγκριτικά με το 48% και το 41%, αντίστοιχα, της ομάδας ελέγχου. Άλλες ανεπιθύμητες ενέργειες που καταγράφηκαν ήταν: ερεθισμός στο σημείο της έγχυσης, μυϊκό άλγος, αδιαθεσία, ρίγη, αίσθημα πυρετού και υψηλή θερμοκρασία σώματος.
Οι εθελοντές που έπαιρναν παρακεταμόλη κατά τον εμβολιασμό είχαν μειωμένα άλγη, ρίγη, αίσθημα πυρετού, μυϊκούς πόνους, πονοκέφαλο και αδιαθεσία τα δύο 24ωρα που ακολούθησαν τον εμβολιασμό. Επιπλέον, στα 10 άτομα που πήραν και δεύτερη δόση του εμβολίου, οι παρενέργειες ήταν λιγότερο συχνές μετά τη δεύτερη έγχυση.
Συγκρατημένη αισιοδοξία
Τα προαναφερόμενα στοιχεία δείχνουν ότι το AZD1222 πληροί τις προϋποθέσεις για να θεωρηθεί ως αποτελεσματικό εμβόλιο αλλά θα πρέπει να αποδεχθεί ότι μπορεί να προστατεύσει τους πληθυσμούς-στόχους, περιλαμβανομένων των ηλικιωμένων και των πασχόντων από σοβαρά προβλήματα υγείας και ότι προσφέρει προστασία διάρκειας τουλάχιστον έξι μηνών, αλλά και ότι μπορεί να μειώσει τη μετάδοση του κορωνοϊού από άτομο σε άτομο.
Σε κάθε περίπτωση τα στοιχεία κρίνονται ως πολύ προκαταρκτικά για να επιβεβαιώσουν αν το υποψήφιο εμβόλιο πληροί αυτές τις προϋποθέσεις. Οι μελέτες Φάσης 2/3 σε Ηνωμένο Βασίλειο (10.000 άτομα), Βραζιλία (5.000), Νότια Αφρική (2.000) και ΗΠΑ (30.000) έχουν ως στόχο να απαντήσουν σε παραπάνω ερωτήματα.
Υπενθυμίζεται ότι, το AZD1222 χρησιμοποιεί έναν ανασυνδυασμένο αδενοϊό ως φορέα για να μεταφέρει τα γονίδια του κορωνοϊού στα ανθρώπινα κύτταρα και να προκληθεί ανοσοαπόκριση. Ο αδενοϊός-φορέας που προκαλεί λοίμωξη στους χιμπατζήδες έχει τροποποιηθεί γενετικά ώστε να είναι αδύνατον να αναπαραχθεί εντός του ανθρώπινου οργανισμού. Στο AZD1222 έχει προστεθεί γενετικό υλικό, το οποίο χρησιμοποιείται για την παραγωγή πρωτεϊνών από τη γλυκοπρωτεΐνη της ακίδας του SARS-CoV-2 (S). Η συγκεκριμένη πρωτεΐνη είναι απαραίτητη για την προσκόλληση του ιού στα κύτταρα και απαιτείται για την είσοδό του μέσα σε αυτά. Σύμφωνα με το θεωρητικό πρωτόκολλο, ο εμβολιασμός με το AZD1222 βοηθά το ανοσοποιητικό σύστημα να αναγνωρίσει τον νέο κορωνοϊό όταν έρθει σε επαφή με το σώμα και να ενεργοποιηθεί ώστε να παράγει ειδικά αντισώματα έναντι της πρωτεΐνης-ακίδας του SARS-CoV-2.
Αναφερόμενος στο μηχανισμό δράσης του εμβολίου ο κύριος συγγραφέας της μελέτης, καθηγητής Άντριου Πολλαρντ, από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης λέει ότι «το εμβόλιο στοχεύει να βοηθήσει το ανοσοποιητικό σύστημα να πολεμήσει τον ιό με διπλό τρόπο. Του επιτίθεται όταν κυκλοφορεί στο αίμα αλλά παράλληλα επιτίθεται και στα μολυσμένα κύτταρα. Ελπίζουμε ότι αυτό πρακτικά θα σημαίνει ότι το ανοσοποιητικό θα “θυμάται” τον ιό και ότι το εμβόλιο μας θα προστατεύει τον άνθρωπο για μια εκτεταμένη περίοδο χρόνου. Όμως, χρειάζεται περισσότερη έρευνα για να επιβεβαιώσουμε ότι το εμβόλιο προστατεύει με αποτελεσματικό τρόπο από τη λοίμωξη και για πόσο χρόνο διαρκεί αυτή η προστασία».
Η καθηγήτρια Σάρα Γκίλμπερτ, επικεφαλής της επιστημονικής ομάδας σημειώνει επίσης ότι «απαιτείται ακόμα πολλή δουλειά ώστε να επιβεβαιωθεί αν το εμβόλιο μας μπορεί να συντελέσει στον έλεγχο της πανδημίας. Αλλά τα προκαταρκτικά αυτά αποτελέσματα είναι πολλά υποσχόμενα. Παράλληλα με τη συνέχιση της Φάσης 3 της κλινικής δοκιμής, πρέπει να συνεχίσουμε να συλλέγουμε πληροφορίες για τον ιό, καθώς για παράδειγμα δεν γνωρίζουμε ακόμα πόσο ισχυρή πρέπει να είναι η ανοσοαπόκριση για να παραχθεί επαρκή προστασία έναντι της λοίμωξης COVID-19».
Προσθέτει ωστόσο ότι, «αν το εμβόλιό μας είναι αποτελεσματικό, είναι μια πολλά υποσχόμενη προοπτική, καθώς αυτός ο τύπος εμβολίου μπορεί να παραχθεί σε μεγάλη κλίμακα».
Σύμφωνα με δηλώσεις του Δρ. Άντριαν Χιλ, διευθυντή του Ινστιτούτου Jenner του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης «μπορεί να παρασκευαστούν ένα εκατομμύριο δόσεις έως τον Σεπτέμβριο. Κι αυτό μοιάζει με μια εν πολλοίς συντηρητική εκτίμηση, λαμβάνοντας υπόψη την κλίμακα του τι συμβαίνει».
Απαντώντας σε ερώτηση για το πότε θα είναι έτοιμο το εμβόλιο, ο Δρ. Χιλ είπε χαρακτηριστικά ότι «ένα εμβόλιο αργότερα φέτος δεν θεωρείται κάτι απίθανο. Βέβαια θα πρέπει πολλά πράγματα να γίνουν σωστά για να πετύχουμε το στόχο εντός του 2020, αλλά συνεχίζουμε να έχουμε αυτό ως στόχο».
Πάντως, η AstraZeneca στις 30 Ιουνίου είχε ανακοινώσει ότι οι πρώτες 15,2 εκατομμύρια δόσεις του εμβολίου θα έχουν παραχθεί έως τον Δεκέμβριο, και οι υπόλοιπες 15,2 εκατ. τον Ιανουάριο του 2021. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Ολλανδία έχουν προσυμφωνήσει με την AstraZeneca, εφόσον το εμβόλιο αποδειχθεί αποτελεσματικό, να προμηθευτούν έως 400 εκατομμύρια δόσεις, ενώ η Βραζιλία έχει αιτηθεί να λάβει 100 εκατ., το Ηνωμένο Βασίλειο 100 εκατ. και οι ΗΠΑ 300 εκατ. δόσεις.
Ο ελληνικής καταγωγής Δρ. Μενέλαος Πάγκαλος, εκτελεστικός αντιπρόεδρος Έρευνας και Ανάπτυξης της AstraZeneca στον τομέα των Βιοφαρμάκων, σχολιάζοντας τα αποτελέσματα σημείωσε ότι «πρέπει ακόμα να γίνει πολλή δουλειά. Όμως, τα σημερινά αποτελέσματα μας γεμίζουν αυτοπεποίθηση ότι το εμβόλιο θα είναι αποτελεσματικό και έτσι συνεχίζουμε με τον σχεδιασμό μας να το παράγουμε σε ευρεία κλίμακα, παρέχοντας ίση πρόσβαση σε αυτό στην ανθρωπότητα».
Ενθαρρυντικά αποτελέσματα και από άλλα εμβόλια
Εξίσου ενθαρρυντικά είναι και τα στοιχεία που αφορούν στην κλινική ανάπτυξη του εμβολίου Ad5-nCOV, που αναπτύσσει η κινεζική εταιρεία βιοτεχνολογίας CanSino Biologics.
Σύμφωνα με προδημοσίευση το Ad5-nCOV φαίνεται να είναι ασφαλές και να προκαλεί ανοσοαπόκριση στους περισσότερους από τους εθελοντές που έχουν εμβολιαστεί, στο πλαίσιο του κλινικού προγράμματος ανάπτυξης. Όπως και το εμβόλιο του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, το κινεζικό χρησιμοποιεί έναν ανασυνδυασμένο αδενοϊό ως φορέα για να μεταφέρει γενετικό υλικό του SARS-CoV-2 στο ανθρώπινο οργανισμό.
Τέλος, την περασμένη εβδομάδα η αμερικανική εταιρεία βιοτεχνολογίας Moderna είχε δημοσιεύσει πρώτη τα αποτελέσματα από την Φάση Ι του εμβολίου της, mRNA-1273. Κατά τη Φάση 1 της κλινικής δοκιμής του εμβολίου, τα προκαταρκτικά αποτελέσματα της οποίας δημοσιεύτηκαν στην επιστημονική επιθεώρηση New England Journal of Medicine, έγινε αξιολόγηση της ασφάλειας και της ανοσογονικότητας, δηλαδή κατά πόσο μπορεί να ενεργοποιήσει το ανοσοποιητικό σύστημα ώστε να παράγει ειδικά αντισώματα έναντι της πρωτεΐνης-ακίδας του SARS-CoV-2. Η χορήγηση έγινε σε 45 υγιείς ενήλικες, ηλικίας 18-55 ετών, που έλαβαν δύο εγχύσεις του mRNA-1273 με διαφορά 28 ημερών, σε δοσολογία 25 μg, 100 μg ή 250 μg.
Από τις τρεις δόσεις που αξιολογήθηκαν αυτή των 100 μg προκαλεί υψηλές αποκρίσεις με ένα προφίλ αντιγονικότητας που είναι πιο ευνοϊκό από αυτό της υψηλότερης δόσης. Η κλινική δοκιμή Φάσης 2 του mRNA-1273, που είναι σε εξέλιξη, σε 600 υγιείς ενήλικες, αξιολογεί τις δόσεις 50 μg και 100 μg, ενώ η Φάση 3 του εμβολίου που θα ξεκινήσει στις 27 Ιουλίου, θα αξιολογήσει τη δόση των 100 μg. Η Moderna Inc., προεξοφλώντας την επιτυχία του εγχειρήματός της, έχει ήδη ανακοινώσει ότι μπορεί να παράγει ετησίως από 500 εκατομμύρια έως ένα δισεκατομμύριο δόσεις του mRNA-1273, ξεκινώντας από το 2021.
