Εμβόλιο για τον κορωνοϊό: Σήμερα τα καλά νέα από την Οξφόρδη – Τον Νοέμβριο οι πρώτοι εμβολιασμοί

Με πρωτοφανή ταχύτητα, για τα επιστημονικά δεδομένα, εξελίσσεται η έρευνα για την παραγωγή εμβολίου έναντι του νέου κορωνοϊού SARS-CoV-2 που προκάλεσε την πανδημία. Και ενώ περισσότερα από 150 εμβόλια κατά του νέου κορωνοϊού υπολογίζεται ότι βρίσκονται σε ερευνητικό στάδιο, με τα 23 στο πλαίσιο κλινικών δοκιμών να χορηγούνται σε υγιείς εθελοντές, το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης θα ανακοινώσει σήμερα ότι από τον Νοέμβριο θα μπορούν να εμβολιαστούν οι Aγγλοι, ενώ στην υπόλοιπη Ευρώπη θα διατεθεί 3-4 εβδομάδες αργότερα.

Οι διαδικασίες για την έγκριση της παραγωγής του εμβολίου AZD1222 από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων θα αρχίσουν στις αρχές Οκτωβρίου, ενώ ήδη η εταιρεία AstraZeneca θα αρχίσει την παραγωγή του τις επόμενες εβδομάδες, αναλαμβάνοντας το ρίσκο να παράξει εμβόλια πριν λάβουν την επίσημη έγκριση ώστε να κερδηθεί χρόνος. Στην κυκλοφορία πάντως θα δοθεί μόνο εφόσον λάβει την απαιτούμενη έγκριση.

Οι αρμόδιες υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής διαπραγματεύονται ήδη με την AstraZeneca, αλλά και άλλες εταιρείες που διεξάγουν έρευνα, την προμήθεια εμβολίων.

Η ταχύτητα με την οποία ενήργησε η διεθνής επιστημονική κοινότητα για την αντιμετώπιση του SARS-CoV-2 ήταν ευθύς εξαρχής πρωτόγνωρη. Ηταν μέσα Δεκεμβρίου του 2019 όταν μια άγνωστη μορφή πνευμονίας έκανε την εμφάνισή της στην πόλη Ουχάν της Κίνας, οδηγώντας στον θάνατο τους ασθενείς. Σε λιγότερο από έναν μήνα από την εμφάνιση των πρώτων κρουσμάτων, τον Ιανουάριο του 2020, αναγνωρίστηκε ως αιτιολογικός παράγοντας ο νέος κορωνοϊός και ξεκίνησε η αποκωδικοποίηση του γονιδιώματός του.

Το εμβόλιο mRNA-1273

Λίγο αργότερα, στις 16 Μαρτίου, η αμερικανική εταιρεία Moderna Inc., με έδρα τη Μασαχουσέτη των ΗΠΑ, ήταν η πρώτη που ανακοίνωσε την έναρξη κλινικών δοκιμών σε υγιείς εθελοντές του πειραματικού εμβολίου mRNA-1273.

Το mRNA-1273, που αναπτύσσεται σε συνεργασία με το Εθνικό Ινστιτούτο Αλλεργιών και Μολυσματικών Νόσων και τη Βιοϊατρική Αρχή Προηγμένης Ερευνας και Ανάπτυξης των ΗΠΑ, ανήκει στην κατηγορία των λεγόμενων «γενετικών» εμβολίων, δηλαδή αυτών που χρησιμοποιούν ένα ή περισσότερα γονίδια του ιού, στην προκειμένη περίπτωση του SARS-CoV-2, για να προκαλέσουν ανοσο-απόκριση.

Το mRNA-1273 περιέχει μέσα σε ένα λιπιδικό νανοσωματίδιο τροποποιημένο αγγελιοφόρο RNA (mRNA) που κωδικοποιεί τη γλυκοπρωτεΐνη της ακίδας του SARS-CoV-2 (S). Η γλυκοπρωτεΐνη-ακίδα είναι απαραίτητη για την προσκόλληση του ιού στα κύτταρα και απαιτείται για την είσοδό του μέσα σε αυτά. Αυτή η πρωτεΐνη αποτελεί τον πρωταρχικό στόχο για πλήθος άλλων εμβολίων έναντι του SARS-CoV-2, καθώς αποτελεί πρωτεύοντα στόχο και για το ανοσοποιητικό, όπως έχουν δείξει μελέτες σε ασθενείς που ανάρρωσαν από τη νόσο COVID-19.

Κατά τη Φάση 1 της κλινικής δοκιμής του εμβολίου, τα προκαταρκτικά αποτελέσματα της οποίας δημοσιεύτηκαν πρόσφατα στην έγκριτη επιστημονική επιθεώρηση New England Journal of Medicine, έγινε αξιολόγηση της ασφάλειας και της ανοσογονικότητας, δηλαδή κατά πόσο μπορεί να ενεργοποιήσει το ανοσοποιητικό σύστημα ώστε να παράγει ειδικά αντισώματα έναντι της πρωτεΐνης-ακίδας του SARS-CoV-2. Η χορήγηση έγινε σε 45 υγιείς ενήλικες, ηλικίας 18-55 ετών, που έλαβαν δύο εγχύσεις του mRNA-1273 με διαφορά 28 ημερών, σε δοσολογία 25 μg, 100 μg ή 250 μg.

Οι ερευνητές αξιολόγησαν τις ανοσολογικές αποκρίσεις ελέγχοντας τη δέσμευση των παραγόμενων αντισωμάτων έναντι συγκεκριμένων περιοχών της ακίδας του ιού, ενώ εκτιμήθηκε και η δραστικότητα των αντισωμάτων αυτών να εξουδετερώνουν τον ιό με ειδικές δοκιμασίες σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Τα αποτελέσματα των ανοσολογικών απαντήσεων συγκρίθηκαν με ανάλογα αποτελέσματα σε δείγματα αίματος ασθενών που είχαν αναρρώσει από την COVID-19. Επιπλέον αξιολογήθηκε η απόκριση των Τ-λεμφοκυττάρων κατά της πρωτεΐνης-ακίδας με ειδικές δοκιμασίες.

O καθηγητής του LSE και εκπρόσωπος της Ελλάδας για τον κορωνοϊό στους διεθνείς οργανισμούς, Ηλίας Μόσιαλος, αναφερόμενος στο εμβόλιο της Οξφόρδης και ανεβάζοντας στο fb σχετική δημοσίευση επισήμανε: «Κανένα αποτελεσματικό εμβόλιο δεν έχει αναπτυχθεί ποτέ τόσο γρήγορα. Εάν το εμβόλιο αποδειχθεί αποτελεσματικό, θα μπορούσε να τεθεί σε μαζική παραγωγή ήδη από τον Σεπτέμβριο»

Πριν από τον εμβολιασμό, ο ορός του αίματος κανενός από τους συμμετέχοντες δεν εμφάνιζε εξουδετερωτική ικανότητα έναντι του ιού. Μετά τον πρώτο εμβολιασμό αναπτύχθηκε σε λιγότερους από τους μισούς συμμετέχοντες, μετά τον δεύτερο όμως παρατηρήθηκε ανάπτυξη εξουδετερωτικής ικανότητας στα δείγματα ορού από όλους τους συμμετέχοντες. Η εξουδετερωτική δράση ήταν χαμηλότερη στην ομάδα που έλαβε τη δόση των 25 μg, ενώ ήταν υψηλότερη στις ομάδες των 100 μg και 250 μg, και παρόμοιες μεταξύ τους.

Μάλιστα, αυτές οι αποκρίσεις ήταν παρόμοιες με αυτές στον ορό από το αίμα ασθενών που ανάρρωσαν. Επίσης, οι δόσεις των 25 μg και 100 μg προκάλεσαν και αποκρίσεις των CD4 Τ-λεμφοκυττάρων στις ειδικές δοκιμασίες διέγερσης με την πρωτεΐνη-ακίδα, αλλά λιγότερο όσον αφορά αποκρίσεις των CD8 Τ-λεμφοκυττάρων.

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι οι δύο δόσεις του εμβολίου ήταν χωρίς σοβαρή τοξικότητα, καθώς τα συστηματικά ανεπιθύμητα συμβάντα μετά τον πρώτο εμβολιασμό ήταν όλα ήπιας ή μέτριας βαρύτητας, αν και παρατηρήθηκε μεγαλύτερη αντιδραστικότητα μετά τον δεύτερο εμβολιασμό, ιδιαίτερα στην ομάδα των 250 μg. Οσον αφορά την αποτελεσματικότητα, αν και δεν έχει αποδειχθεί ακόμη η συσχέτιση της προστασίας από λοίμωξη από τον SARS-CoV-2, η μέτρηση της εξουδετερωτικής δραστηριότητας του ορού του αίματος συσχετίζεται με την προστασία από άλλους αναπνευστικούς ιούς, όπως η γρίπη και ο αναπνευστικός συγκυτιακός ιός.

Σε αυτή την ενδιάμεση ανάλυση της μελέτης με αποτελέσματα από την παρακολούθηση των συμμετεχόντων για 8 εβδομάδες δεν είναι δυνατό να αξιολογηθεί η διάρκεια των ανοσολογικών αντιδράσεων. Ωστόσο, οι συμμετέχοντες θα παρακολουθούνται για 12 μήνες μετά τον δεύτερο εμβολιασμό.

Οι ερευνητές πιστεύουν ότι το γρήγορο και ισχυρό προφίλ ανοσογονικότητας του mRNA-1273 πιθανότατα προκύπτει από τον καινοτόμο σχεδιασμό του αντιγόνου εμβολίου με βάση τη δομή της πρωτεΐνης-ακίδας και την παρουσίασή του στο ανοσοποιητικό με τη μεσολάβηση μέσω mRNA, που έχει συσχετιστεί με παρατεταμένη έκφραση της πρωτεΐνης, ώστε να επιτρέψει την αποτελεσματικότερη ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού.

Καθώς από τις τρεις δόσεις που αξιολογήθηκαν αυτή των 100 μg προκαλεί υψηλές αποκρίσεις με ένα προφίλ αντιγονικότητας που είναι πιο ευνοϊκό από αυτό της υψηλότερης δόσης, είναι σε εξέλιξη ήδη η κλινική δοκιμή Φάσης 2 του mRNA-1273 σε 600 υγιείς ενήλικες, που αξιολογεί τις δόσεις 50 μg και 100 μg, ενώ η Φάση 3 της αποτελεσματικότητας του εμβολίου, η οποία θα αξιολογήσει τη δόση των 100 μg, αναμένεται να ξεκινήσει στις 27 Ιουλίου.Η Moderna Inc., προεξοφλώντας την επιτυχία του εγχειρήματός της, έχει ήδη ανακοινώσει ότι μπορεί να παράγει ετησίως από 500 εκατομμύρια έως ένα δισεκατομμύριο δόσεις του mRNA-1273, ξεκινώντας από το 2021.

Το εμβόλιο AZD1222

Στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού, στο Ηνωμένο Βασίλειο, το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, σε συνεργασία με τη φαρμακευτική εταιρεία AstraZeneca, αναπτύσσει το εμβόλιο AZD1222 (ChAdOx1). Προκαταρκτικά στοιχεία από τη Φάση 1 της κλινικής δοκιμής αναμένεται να δημοσιευτούν αύριο.

Το AZD1222 ανήκει στα λεγόμενα «εμβόλια ιικού φορέα», δηλαδή σε αυτά που χρησιμοποιούν έναν ιό για να μεταφέρει τα γονίδια του κορωνοϊού στα ανθρώπινα κύτταρα και να προκληθεί ανοσο-απόκριση. Στην προκειμένη περίπτωση, το AZD1222 βασίζεται σε έναν ανασυνδυασμένο αδενοϊό-φορέα που προκαλεί λοίμωξη στους χιμπατζήδες. Ο αδενοϊός-φορέας έχει τροποποιηθεί γενετικά ώστε να είναι αδύνατον να αναπαραχθεί εντός του ανθρώπινου οργανισμού.

Στο AZD1222 έχει προστεθεί γενετικό υλικό, το οποίο χρησιμοποιείται για την παραγωγή πρωτεϊνών από τη γλυκοπρωτεΐνη της ακίδας του SARS-CoV-2 (S). Οπως προαναφέρθηκε, η συγκεκριμένη πρωτεΐνη είναι απαραίτητη για την προσκόλληση του ιού στα κύτταρα και απαιτείται για την είσοδό του μέσα σε αυτά. Σύμφωνα με το θεωρητικό πρωτόκολλο, ο εμβολιασμός με το AZD1222 βοηθά το ανοσοποιητικό σύστημα να αναγνωρίσει τον νέο κορωνοϊό όταν έρθει σε επαφή με το σώμα και να ενεργοποιηθεί ώστε να παράγει ειδικά αντισώματα έναντι της πρωτεΐνης-ακίδας του SARS-CoV-2.

Στη Φάση 1/2, που ξεκίνησε τον περασμένο Απρίλιο στη Βρετανία, εμβολιάστηκαν 1.090 υγιείς εθελοντές, ηλικίας 18-55 ετών, χωρισμένοι σε τέσσερις ομάδες: οι συμμετέχοντες των δύο πρώτων ομάδων έλαβαν είτε μία δόση του AZD1222, είτε του MenACWY, ενός εμβολίου για τον μηνιγγιτιδόκοκκο. Η τρίτη ομάδα έλαβε μία δόση του AZD1222 και τέσσερις εβδομάδες αργότερα μια υπενθυμιστική. Η τέταρτη ομάδα πήρε είτε μία δόση του AZD1222, είτε του MenACWY συνδυαστικά με 1g παρακεταμόλης ανά έξι ώρες για ένα 24ωρο.

Στη Φάση 2/3 που είναι σε εξέλιξη αυτή την περίοδο λαμβάνουν μέρος περισσότερα από 10.000 άτομα στο Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ σε εξέλιξη είναι η ενσωμάτωση 5.000 υγιών εθελοντών στη Βραζιλία και 2.000 στη Νότια Αφρική.

Σύμφωνα με τον καθηγητή Αντριαν Χιλ, επικεφαλής του προγράμματος ανάπτυξης του AZD1222, ο στόχος είναι αυτό το ερευνητικό σκέλος να ξεκινήσει εντός του 2020 είτε παράλληλα με την κύρια κλινική δοκιμή, είτε μετά από αυτήν.

Με τη διττή αυτή έρευνα θα επιχειρήσουν να αποδείξουν ότι το AZD1222 όχι μόνο αποτρέπει την προσβολή από τον νέο κορωνοϊό, αλλά και ότι σε περίπτωση λοίμωξης προστατεύει τον οργανισμό από τις επιπλοκές που προκαλεί η COVID-19.

Εν αναμονή λοιπόν της δημοσίευσης των προκαταρκτικών αποτελεσμάτων από τη Φάση 1 της κλινικής δοκιμής του AZD1222, υπενθυμίζεται ότι προκλινικά δεδομένα από έξι πιθήκους ρέζους μακάκους που έχουν δει το φως της δημοσιότητας δείχνουν ότι παράγει ικανό ιικό φορτίο. Μετά από τον εφάπαξ εμβολιασμό τα πειραματόζωα είχαν «κυτταρική ανοσοαπόκριση» και δεν προέκυψε ένδειξη αυξημένης νόσου επαγόμενης από τον ιό. Το AZD1222 έχει δείξει επίσης ότι μπορεί να προκαλεί ανοσοαπόκριση σε ποντίκια και χοίρους.

Πότε θα είναι διαθέσιμα;

Οι ειδικοί εκτιμούν ότι περί τα μέσα του 2021 κάποιο από τα υποψήφια εμβόλια θα λάβει τελικά έγκριση από τις αρμόδιες ρυθμιστικές αρχές σε ΗΠΑ και Ευρώπη. Ωστόσο, σημειώνουν ότι θα χρειαστεί να εγκριθούν περισσότερα από ένα για να καλυφθούν οι πολλές και διαφορετικές ανάγκες του πληθυσμού (π.χ. νέοι έναντι ηλικιωμένων, ειδικές ευπαθείς ομάδες κ.ά.).

Μια πιο κρίσιμη παράμετρος, όμως, είναι το πόσο αποτελεσματικά θα είναι τα εμβόλια αυτά και πόσοι θα πρέπει να εμβολιαστούν για να θωρακιστεί η ανθρωπότητα έναντι του νέου κορωνοϊού.

Αμερικανική μελέτη που δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση American Journal of Preventive Medicine τον Ιούνιο, βάσει υπολογιστικού αλγορίθμου, κατέληξε στην εκτίμηση ότι η αποτελεσματικότητα του εμβολίου θα πρέπει να είναι τουλάχιστον 60% (το εμβόλιο της ιλαράς είναι 95%-98%, ενώ της εποχικής γρίπης 20%-60%) και να εμβολιαστεί περίπου το 60%-70% του παγκόσμιου πληθυσμού για να σταματήσει η διασπορά του SARS-CoV-2 στην κοινότητα.