Γράφουν οι Φλώρα Σταυρίδη και Ευσταθία Λιάτσου*
Με την αδειοδότηση κυκλοφορίας των εμβολίων για την Covid-19 να αποτελεί πλέον γεγονός και το σχέδιο «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» να έχει τεθεί σε εφαρμογή σε παγκόσμιο επίπεδο, ο εμβολιασμός των ευαίσθητων πληθυσμών, όπως των ογκολογικών ασθενών, βρίσκεται στο επίκεντρο της επιστημονικής επικαιρότητας.
Δεδομένου του κατακλυσμού από πληροφορίες σχετικά με την αποτελεσματικότητα και τις πιθανές παρενέργειες του εμβολίου, είναι σημαντικό να δώσουμε κάποιες διευκρινιστικές οδηγίες κι εξηγήσεις, βασιζόμενοι στις κατευθυντήριες Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ογκολογίας σχετικά με τον εμβολιασμό για τον ιό COVID-19 για ογκολογικούς ασθενείς.
Καταρχάς, ποια η σοβαρότητα μιας πιθανής λοίμωξης από τον ιό Covid-19 σε ασθενείς με νεοπλασματικό νόσημα;
Μελέτες έχουν δείξει ότι οι ογκολογικοί ασθενείς, ιδίως στην περίπτωση ύπαρξης μεταστάσεων έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν επιπλοκές της λοίμωξης από COVID -19. Πιο συγκεκριμένα, έχει δειχθεί ότι ασθενείς με συμπαγείς όγκους, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να νοσήσουν με επιπλεγμένη κλινική εικόνα κατά το πρώτο έτος διάγνωσης της κακοήθειας, πιθανότητα που εξισώνεται με αυτή του γενικού πληθυσμού, μετά από 5 χρόνια από τη διάγνωση. Γι’ αυτό και η ESMO συστήνει τον εμβολιασμό αυτού του πληθυσμού σε σειρά προτεραιότητας σε σχέση με το γενικό πληθυσμό και ανεξαρτήτως άλλων ενδείξεων πχ. της ηλικίας. Η σημασία του εμβολιασμού επιβεβαιώνεται και από τη σύσταση για εμβολιασμό του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού που δραστηριοποιείται στο ογκολογικό πεδίο σε σχέση με άλλους επαγγελματίες υγείας.
Ωστόσο, ο εμβολιασμός θα πρέπει να οργανωθεί εξατομικευμένα και πάντα σε επικοινωνία με τον θεράποντα ιατρό του ογκολογικού ασθενή, ώστε να προγραμματιστεί η θεραπεία σε σχέση με την ημερομηνία του εμβολιασμού. Μάλιστα, συστήνεται οι ασθενείς που θα λάβουν πρώτη φορά χημειοθεραπεία, να γίνει προσπάθεια να γίνει ο εμβολιασμός πριν την έναρξη της αντινεοπλασματικής αγωγής.
Πάντα ο εμβολιασμός θα πρέπει να γίνεται υπό στενή παρακολούθηση, ενώ δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι μέτρα όπως η τήρηση απόστασης, η φροντίδα της προσωπικής υγιεινής και η χρήση μάσκας παραμένουν μείζονος σημασίας καθημερινές πρακτικές κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Μπορούν οι ασθενείς που λαμβάνουν χημειοθεραπεία να παράγουν ικανοποιητικό αριθμό αντισωμάτων μετά τον εμβολιασμό τους; Ποια είναι η αποτελεσματικότητα του εμβολίου στους ασθενείς αυτούς;
Όπως γνωρίζουμε, η αποτελεσματικότητα ενός εμβολίου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ακεραιότητα του ανοσοποιητικού συστήματος του ατόμου. Τα έως τώρα διαθέσιμα δεδομένα προκύπτουν από τη χρήση άλλων εμβολίων, όπως αυτό της ινφλουέντσας, όπου προοπτικές μελέτες έδειξαν τη μειωμένη νοσηρότητα και θνησιμότητα από λοιμώξεις του αναπνευστικού από influenza μετά τον αντίστοιχο εμβολιασμό.
Παρά την έλλειψη επαρκών δεδομένων για τον εμβολιασμό ασθενών που λαμβάνουν ενεργό αντικαρκινική θεραπεία, είναι λογικό να υποθέσουμε με βάση τον παρόμοιο μηχανισμό δράσης των εμβολίων ότι και το εμβόλιο έναντι του COVID-19 θα παρέχει κάποιο βαθμό ανοσίας. Βέβαια περισσότερα δεδομένα, σε ό,τι αφορά παράγοντες όπως το είδος του νεοπλάσματος, το είδος της χημειοθεραπείας και την κλινική κατάσταση του ασθενούς είναι απαραίτητα, και αναμένεται να διερευνηθούν περαιτέρω στη μελέτη “SOAP” που βρίσκεται σε εξέλιξη και περιλαμβάνει εμβολιασμό ογκολογικών ασθενών με διάφορους τύπους καρκίνου.
Η κατάσταση του ανοσοποιητικού συστήματος των ογκολογικών ασθενών διαφέρει κι εξατομικεύεται ανάλογα με τον θεραπευτικό σχήμα που λαμβάνουν. Έτσι, φαίνεται ότι ασθενείς που λαμβάνουν ανοσοθεραπεία διατηρούν ακέραιη τη δραστικότητα των Τ-λεμφοκυττάρων. Παρομοίως, κάποια πρώιμα στατιστικά δεδομένα δείχνουν ότι η ορμονοθεραπεία και η ακτινοθεραπεία δεν επηρεάζουν τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος.
Δεν υπάρχουν σαφή δεδομένα για την ακριβή ημέρα εμβολιασμού σε σχέση με τη χημειοθεραπεία, ωστόσο συστήνεται, αν είναι εφικτό, να γίνεται 10 μέρες πριν την χημειοθεραπεία, πάντα σε συνεννόηση με το θεράποντα ογκολόγο, ώστε να μην υπάρχει χαμηλός αριθμός λευκών αιμοσφαιρίων όταν θα γίνεται το εμβόλιο. Επίσης ισχυρές ενδείξεις υποστηρίζουν τη διακοπή των κορτικοστεροειδών για το χρονικό διάστημα από τον πρώτο εμβολιασμό έως το δεύτερο και για τουλάχιστον 7 ημέρες μετά τον εμβολιασμό για την καλύτερη δυνατή απαντητικότητα, γεγονός που θα καθιστά απαραίτητη και την ανάλογη προσαρμογή των κύκλων χημειοθεραπειών που θα λάβει ο ασθενής.
Ιδιαίτερης προσοχής χρήζουν οι ασθενείς που θα υποβληθούν σε αυτόλογη μεταμόσχευση και θα πρέπει ιδανικά να εμβολιαστούν 3 μήνες πριν την κινητοποίηση των αιμοποιητικών κυττάρων και 3 μήνες μετά την αυτόλογη μεταμόσχευση αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων.
Υπάρχει κίνδυνος αλληλεπιδράσεων μεταξύ του εμβολίου και της αντινεοπλασματικής θεραπείας;
Αρχικά είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι καμία από τις εγκριτικές μελέτες του εμβολίου δεν περιελάμβανε πληθυσμούς καρκινοπαθών. Τα εμβόλια που έχουν εγκριθεί έως τώρα για τον Covid-19 βασίζονται είτε σε εξασθενημένους ζώντες φορείς αδενοϊού ή ιού της Ιλαράς, είτε σε mRNA, είτε σε κλασσικά εμβόλια που περιέχουν πρωτεϊνικές υπο-ομάδες του ιού.
Τα εμβόλια που περιέχουν ζωντανούς εξασθενημένους ιούς κατά κανόνα αντενδείκνυνται σε ασθενείς που λαμβάνουν ενεργό ανοσοκατασταλτική θεραπεία, ενώ μελέτες με εμβόλια που βασίζονται σε mRNA δείχνουν ότι είναι ασφαλή για ογκολογικούς ασθενείς.
Δεδομένα υπάρχουν για τους ασθενείς που λαμβάνουν anti-CD38 μονοκλωνικά αντισώματα, αναστολείς τυροσινικής κινάσης (TKIs) όπως σοραφενίμπη και σουνιτινίμπη και ανοσοτροποποιητικά φάρμακα όπως λεναλιδομίδη και πομαλιδομίδη, όπου δεν φαίνεται να επηρεάζεται η αποτελεσματικότητα του φαρμάκου. Το ίδιο ισχύει και για ασθενείς υπό ανοσοθεραπεία. Αντίθετα, η χορήγηση anti-CD20 θεραπείας πιθανά μειώνει την ανοσολογική ανταπόκριση σε εμβολιασμούς κι ως εκ τούτου, συστήνεται η διακοπή της χορήγησής τους τουλάχιστον 6 μήνες πριν την χορήγηση εμβολίου κατόπιν συζήτησης με το ιατρό.
Tι πρέπει να κάνω εάν έχω ιστορικό καρκίνου στο παρελθόν;
Μπορούμε να θεωρήσουμε 3 κατηγορίες ογκολογικών ασθενών σε σχέση με το εμβόλιο:
- Ασθενείς που λαμβάνουν ενεργό αντικαρκινική θεραπεία.
- Ασθενείς σε χρόνια φάση μετά από προηγούμενη αντικαρκινική θεραπεία.
- Ασθενείς με παλιό ιστορικό καρκίνου που τώρα έχουν αποκατασταθεί πλήρως (survivors).
Για τους ασθενείς σε χρόνια φάση θεραπείας ή για αυτούς με παλαιό ιστορικό καρκίνου υπάρχει ισχυρή σύσταση για χορήγηση του εμβολίου αφού συγκαταλέγονται στις ευπαθείς ομάδες με ιδιαίτερη προσοχή όταν συνυπάρχουν η μεγάλη ηλικία ή άλλες συν-νοσηρότητες (παχυσαρκία, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, χρόνια λήψη ανοσοκατασταλτικών, ηπατική ή νεφρική ανεπάρκεια κλπ.).
Σε κάθε περίπτωση, απαιτείται αναλυτική συζήτηση με το θεράποντα ιατρό, έτσι ώστε να διαμορφώνεται μια εξατομικευμένη σύσταση, λαμβάνοντας υπόψη το είδος και τη φάση της αντικαρκινική θεραπείας, τα υποκείμενα νοσήματα, και την πιθανότητα αλληλεπιδράσεων (πχ εμβόλιο ζώντος εξασθενημένου ιού σε ασθενή υπό ενεργό ανοσοκατασταλτική θεραπεία).
Ποια είναι τα πρακτικά βήματα που πρέπει να ακολουθήσω εάν θέλω να εμβολιαστώ όντας ογκολογικός ασθενής;
Σύμφωνα με τις νεότερες κυβερνητικές οδηγίες, ασθενείς που έχουν ήδη ενεργοποιήσει την άυλη συνταγογράφηση, θα εισέρχονται μέσω των κωδικών TAXIS διαδικτυακά και θα λάβουν ειδοποιητήριο SMS μήνυμα στον αριθμό κινητού που έχουν καταχωρήσει κατά την εγγραφή τους στο TAXIS, και το οποίο θα τους ενημερώνει για τη δυνατότητα εμβολιασμού, στην οποία καλούνται να απαντήσουν καταφατικά ή αρνητικά και θα τους δίνει τη δυνατότητα αποδοχής συγκεκριμένης ημερομηνίας εμβολιασμού.
Η προτεραιότητα βάσει της οποίας θα αποστέλλονται τα μηνύματα για ραντεβού αφορά στην ηλικία των αιτούντων ξεκινώντας από του πολίτες ηλικίας άνω των 65 ετών, που συγκαταλέγονται στην ομάδα προτεραιότητας 1α. Σε περίπτωση καταφατικής απάντησης, ο ασθενής θα ειδοποιείται με μήνυμα για την ημερομηνία και το εμβολιαστικό κέντρο στο οποίο θα πρέπει να μεταβεί για να εμβολιαστεί.
Για τους πολίτες που δεν έχουν ενεργοποιήσει την άυλη συνταγογράφηση, η εθνική επιτροπή εμβολιασμών έχει θεσπίσει μια σειρά από εναλλακτικούς τρόπους (τηλεφωνικά ή μέσω ΚΕΠ), με τους οποίους οι ασθενείς μπορούν να δηλώσουν την ομάδα στην οποία ανήκουν και την επιθυμία τους να εμβολιαστούν.
Καθώς η διαδικασία μαζικού εμβολιασμού έχει ήδη ξεκινήσει, αναμένουμε την παροχή νέων διευκρινιστικών οδηγιών από το Υπουργείο, σε ό,τι αφορά τις ευπαθείς ομάδες συγκαταλεγόμενων των καρκινοπαθών και την προτεραιότητα που αναμένεται να λάβουν σε ό,τι αφορά τον εμβολιασμό τους.
Σε κάθε περίπτωση επικοινωνούμε με το θεράποντα παθολόγο-ογκολόγο και συνεχίζουμε να τηρούμε ευλαβικά τους κανόνες που η πολιτεία έχει θεσπίσει για τον περιορισμό εξάπλωσης του ιού της Covid-19.
Η κυρία Φλώρα Σταυρίδη
*Η Φλώρα Σταυρίδη είναι Παθολόγος-Ογκολόγος και Διευθύντρια της Δ’ Παθολογικής – Ογκολογικής Κλινικής του ΥΓΕΙΑ
Η Ευσταθία Λιάτσου είναι Μετεκπαιδευόμενη Ιατρός στο Ιατρικό Μετεκπαιδευτικό Πρόγραμμα Επιστημονικής Ένωσης Ιατρών του ΥΓΕΙΑ «Ανδρέας Βγενόπουλος»
