Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS η σημερινή (1η Δεκεμβρίου) και μπορεί φέτος όλες οι δυνάμεις να έχουν εστιαστεί στην πανδημία του κορωνοϊού, όμως η επιδημία της HIV λοίμωξης ήταν και παραμένει «εδώ» μαζί με το στίγμα που τη συνοδεύει και την ακόμη δυσχερέστερη πλέον πρόσβαση των οροθετικών σε διαγνωστικές εξετάσεις και παρακολούθηση -αλλά και τη διαρκή απουσία ενός πλαισίου διάγνωσης που να διασφαλίζει την ανωνυμία, την ίδια στιγμή που και η προφυλακτική θεραπεία PrEp παραμένει σε επίπεδο κυβερνητικής εξαγγελίας.
Τη σημερινή πραγματικότητα για τους οροθετικούς -υπό το βάρος και της μεγάλης πρόκλησης που συνιστά η πανδημία της νόσου COVID-19 για τη διαχείριση της HIV λοίμωξης τόσο στην Ελλάδα, όσο και παγκοσμίως- αποτυπώνουν μιλώντας στο ygeiamou.gr ο πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης και Αντιμετώπισης του AIDS, Παθολόγος – Λοιμωξιολόγος, κ. Μάριος Λαζανάς, και ο πρόεδρος του Συλλόγου Οροθετικών Ελλάδας «Θετική Φωνή» κ. Νίκος Δέδες.
Πρωταρχική και επείγουσα ανάγκη είναι η στελέχωση των Μονάδων Λοιμώξεων που «έχουν πλέον απογυμνωθεί εντελώς», όπως αναφέρει ο κ. Λαζανάς, ο οποίος και διατελεί μέλος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων του υπουργείου Υγείας για την αντιμετώπιση της πανδημίας, τονίζοντας ότι οι Μονάδες πρέπει να ενδυναμωθούν άμεσα «όχι για να ανταπεξέλθουν μόνο στις ανάγκες της HIV λοίμωξης, αλλά για να ανταπεξέλθουν και στις τρέχουσες ανάγκες της πανδημίας διότι οι ιατροί ασκούν πολλαπλό έργο».
«Αυτό που επείγει, και το οποίο έχουμε ζητήσει από τον Απρίλιο και δεν υλοποιήθηκε, είναι να στελεχωθούν καλύτερα οι Μονάδες. Ήδη και πριν το ξέσπασμα της πανδημίας υπήρχε έλλειψη προσωπικού τόσο σε ιατρούς, όσο και σε νοσηλευτικό προσωπικό, καθώς και σε γραμματειακή υποστήριξη, και πλέον λόγω της πανδημίας, και καθώς οι ιατροί και το προσωπικό ασχολούνται κυρίως με τα καθήκοντα Covid, οι Μονάδες έχουν απογυμνωθεί εντελώς» επισημαίνει ο κ. Λαζανάς αναφερόμενος παράλληλα στον αντίκτυπο της ελλιπούς παρακολούθησης στην υγεία των ατόμων που ζουν με HIV και στην επιδείνωση συννοσηροτήτων.
Ο πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης και Αντιμετώπισης του AIDS κ. Μάριος Λαζανάς
Ως προς την επίδραση της πανδημίας στην καθημερινή λειτουργία των Μονάδων Λοιμώξεων, ο κ. Λαζανάς αναφέρεται στη σχετική καταγραφή που παρουσιάστηκε στο συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης και Αντιμετώπισης του AIDS, βάσει της οποίας το 40% των λοιμωξιολόγων στις ήδη υποστελεχωμένες μονάδες κλήθηκε να ασχοληθεί σχεδόν αποκλειστικά (75%-100% του χρόνου) με τη νοσηλεία ασθενών με κορωνοϊό.
Στις περισσότερες μονάδες (84%) έχει καταγραφεί ότι στο πρώτο κύμα της πανδημίας το εξωτερικό τους ιατρείο ήταν ενεργό μόνο για συνταγογραφία και έκτακτα περιστατικά· εξυπηρετήθηκε μόνο το 25% των τακτικών αιμοληψιών και ραντεβού.
Συνακόλουθα καταγράφηκε μείωση των διαγνώσεων που αποδόθηκε στη μειωμένη δυνατότητα διενέργειας διαγνωστικών ελέγχων, καθώς και πρόσβασης ασθενών στο σύστημα Υγείας, με αποτέλεσμα σε μεγάλο ποσοστό (64%) οι ασθενείς να διαγιγνώσκονται με προχωρημένη νόσο. Παράλληλα, διαπιστώθηκε επιδείνωση της κατάστασης της υγείας των HIV οροθετικών ατόμων κυρίως με τη μορφή εκδηλώσεων άγχους και επιδείνωση συννοσηροτήτων, καθώς υπήρχε πρόβλημα στην παρακολούθηση και την παραπομπή σε ειδικούς.
«Πρωτεύων ζήτημα είναι αυτό της στελέχωσης και να μην αποσπάται προσωπικό από τις Μονάδες προς τα νοσοκομεία Covid για τα οποία πιστεύουμε ότι το προσωπικό μπορεί να αντληθεί από άλλες δομές» αναφέρει ο κ. Λαζανάς.
Και σημειώνει ότι η Ελληνική Εταιρεία Μελέτης και Αντιμετώπισης του AIDS είχε καταθέσει στο τέλος της θητείας της προηγούμενης κυβέρνησης, αλλά και άμεσα όταν ανέλαβε η νυν κυβέρνηση, τεχνικό πρόγραμμα για όλη την Ελλάδα αναφορικά με τις Μονάδες Λοιμώξεων -πού πρέπει να είναι κατανεμημένες και πώς πρέπει να είναι στελεχωμένες βάσει του αριθμού των ατόμων που παρακολουθούνται. Το πρόγραμμα περιείχε πρόβλεψη και για περιοχές της Ελλάδας όπου δεν υπάρχουν καθόλου Μονάδες Λοιμώξεων ή πιέζονται από τους μετανάστες, μετακινούμενους πληθυσμούς, καθώς για να υπάρξουν Μονάδες στα νησιά.
Ο κ. Λαζανάς επισημαίνει ότι το μόνο θετικό στοιχείο ήταν ότι οι ασθενείς δεν έμειναν χωρίς φάρμακα μεσούσης της πανδημίας. Στο σκέλος συγκεκριμένα που αφορά στην αγωγή, σύμφωνα με την Ελληνική Εταιρεία Μελέτης και Αντιμετώπισης του AIDS, το 2019 έλαβαν έγκριση στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ καινούρια αντιρετροϊκά σκευάσματα, τα οποία αναμένεται να κυκλοφορήσουν και στην Ελλάδα στο εγγύς μέλλον.
Όσον αφορά το τεράστιο πρόβλημα με τις εργαστηριακές εξετάσεις και τον έλεγχο του ιικού φορτίου που υφίσταται εδώ και τέσσερα χρόνια, ο ίδιος αναφέρει πως ευελπιστεί ότι θα αρχίσει να διευθετείται το ζήτημα καθώς έχει ολοκληρωθεί ο διαγωνισμός για την αγορά αντιδραστηρίων. Αποσαφηνίζει, ωστόσο, ότι στην Αττική, όπου βρίσκεται και ο μεγαλύτερος αριθμός ασθενών, το ζήτημα δεν έχει τακτοποιηθεί ακόμη, σε αντίθεση με τη Βόρεια Ελλάδα και την Πάτρα.
Ανώνυμη συνταγογράφηση και προφυλακτική θεραπεία
Παράλληλα, ο κ. Μάριος Λαζανάς σημειώνει πως αυτό που δεν έχει ακόμη υλοποιηθεί είναι η συνταγογράφηση παραπεμπτικών που θα διασφαλίζει την ανωνυμία για όποιον επιθυμεί να υποβληθεί σε εξέταση ιικού φορτίου εξωτερικά ή και με αποζημίωση από το Ταμείο του σε δημόσια νοσοκομεία, αλλά να μην περιλαμβάνεται στην αναζήτηση ιστορικού ασθενή μέσω ΑΜΚΑ.
Σχετικά, δε, με την προφυλακτική θεραπεία PrEp (Pre-Exposure Prophylaxis), η οποία και έχει παραμείνει σε επίπεδο κυβερνητικής εξαγγελίας, ο ίδιος τονίζει πως η χορήγησή της πρέπει να προχωρήσει καθώς αποτελεί σημαντικό εργαλείο πρόληψης και έχει αποδειχθεί ότι ωφελεί τα άτομα τα οποία έχουν επικινδυνότητα στις σεξουαλικές επαφές τους.
Διευκρινίζει, όμως, πως η υλοποίηση δεν συνίσταται μόνο στη χορήγηση των φαρμάκων, αλλά θα πρέπει να υπάρξουν και αντίστοιχες δομές που να μπορούν να υποστηρίξουν το πρόγραμμα, καθώς συγχρόνως απαιτείται ψυχολογική αρωγή, εξετάσεις και παρακολούθηση από δερματολόγους για σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα -ένα ολοκληρωμένο, οργανωμένο σύστημα.
Προβλήματα στη διαχείριση της HIV λοίμωξης παγκοσμίως
Με αφορμή τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα για το AIDS, ο κ. Λαζανάς στέλνει το μήνυμα ότι «πρέπει όλοι να καταλάβουμε ότι η HIV λοίμωξη είναι ένα νόσημα που μπορεί να χτυπήσει οποιονδήποτε, οποιασδήποτε ηλικίας, φυλής, χρώματος ή οικονομικής δυνατότητας, και να καταπολεμήσουμε το στίγμα το οποίο δυστυχώς εξακολουθεί να υπάρχει ανάμεσά μας».
Εξηγεί, παράλληλα, πως αυτή τη στιγμή υφίστανται προβλήματα ως προς τη διαχείριση της HIV λοίμωξης παγκοσμίως. Ενώ έχουν μειωθεί τα κρούσματα σε ετήσια βάση -ταυτόχρονα βέβαια ο συνολικός αριθμός των ατόμων με HIV λοίμωξη έχει αυξηθεί καθώς ζουν περισσότερα χρόνια λόγω της αντιρετροϊκής θεραπείας-, οι λοιμωξιολόγοι είναι στραμμένοι και στη νόσο COVID-19 και παράλληλα ελλοχεύει ο κίνδυνος επιδείνωσης της υγείας των ασθενών, καθώς οι συννοσηρότητες δεν αντιμετωπίζονται σωστά όπως έχει παρατηρηθεί τους τελευταίους εννέα μήνες.
Το έτερο στοιχείο που έχει παρατηρηθεί, όπως επισημαίνει ο κ. Λαζανάς, είναι ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει πέσει έξω στους στόχους του 90-90-90 που είχε θέσει για το 2020 -διάγνωση του 90% των ανθρώπων που ζουν με HIV, 90% των διαγνωσθέντων υπό θεραπεία και το 90% αυτών να εμφανίζει μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο. Αυτό δεν φαίνεται να έχει επιτευχθεί και ο στόχος δείχνει να «μετακινείται» σε 95-95-95 για το 2030.
Ο Νίκος Δέδες για τα εμπόδια στην πρόσβαση σε υπηρεσίες Υγείας
Πρόληψη μέσω δράσεων ευαισθητοποίησης, εξέτασης και συμβουλευτικής, έγκαιρη διάγνωση, περίθαλψη, παρακολούθηση θεραπείας, καταπολέμηση στίγματος και ένα κοινωνικό δίχτυ προστασίας, αλλά και ένα σύγχρονο πλέον σύστημα επιδημιολογικής επιτήρησης δεύτερης γενιάς, είναι οι πυλώνες για την αναχαίτιση νέων κρουσμάτων HIV και τη διασφάλιση της ποιότητας ζωής και σεβασμού των οροθετικών εκ μέρους των συμπολιτών τους και της Πολιτείας, τονίζει από πλευράς του μιλώντας στο ygeiamou.gr ο πρόεδρος του Συλλόγου Οροθετικών Ελλάδας «Θετική Φωνή» κ. Νίκος Δέδες.
O πρόεδρος του Συλλόγου Οροθετικών Ελλάδας «Θετική Φωνή» κ. Νίκος Δέδες
Δυστυχώς η Ελλάδα όχι μόνο υστερεί στα ανωτέρω πεδία σύμφωνα με τον κ. Δέδε, αλλά ακόμη και στην περίθαλψη στην οποία, παρότι αποτελεί -σε βάθος χρόνου- υπόδειγμα βέλτιστης πρακτικής, πλέον υπάρχουν τεράστια εμπόδια ως προς την πρόσβαση σε απαραίτητες εξετάσεις για τη διαχείριση της HIV λοίμωξης, και όχι μόνον.
«Η περίθαλψη δεν συνίσταται μόνο στην πρόσβαση στα καλύτερα φάρμακα· πρέπει και να μπορείς να δεις τον γιατρό» αναφέρει ο ίδιος, κάνοντας με τη σειρά του λόγο για αποδεκατισμένες πλέον Μονάδες Λοιμώξεων που, όπως επισημαίνει, πάσχιζαν ήδη και προ κορωνοϊού με δραματική υποστελέχωση, αύξηση νέων κρουσμάτων, το «brain drain» προς το εξωτερικό, αποσπάσεις και μετακινήσεις ιατρών, παγωμένες προσλήψεις, μετακινήσεις ιατρών στον ιδιωτικό τομέα.
Παράλληλα, σημειώνει η διάθεση των φαρμάκων προς τους ασθενείς θα πρέπει να γίνεται όπως και στο εξωτερικό· όχι με τη μηναία προσέλευσή τους στα φαρμακεία των νοσοκομείων, αλλά με τη δυνατότητα να παραλαμβάνουν την αγωγή τους για δύο ή τρεις μήνες προς διευκόλυνση και προστασία τόσο των ιδίων, ιδίως εν μέσω της πανδημίας, αλλά και προς αποφόρτιση του ίδιου του συστήματος από την διαρκή προσέλευση -κάτι που θα πρέπει, όπως αναφέρει, να διασφαλίζεται και να χρηματοδοτείται με κλειστούς προϋπολογισμούς.
Το στίγμα
Ως προς το στίγμα που ανέκαθεν συνόδευε και εξακολουθεί δυστυχώς έως σήμερα να «συμπορεύεται» με το HIV/AIDS, ο κ. Δέδες αναφέρει πως ως κοινωνία έχουμε ακόμη μεγάλη άγνοια και φόβο, υφίστανται διακρίσεις, απολύσεις ανθρώπων από την εργασία τους λόγω της οροθετικότητας.
Ο HIV έχει το χαρακτηριστικό ότι σε αντίθεση με άλλες ασθένειες, οι κοινωνικοί προσδιοριστές έχουν να κάνουν με συγκεκριμένα κοινωνικά χαρακτηριστικά και συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες -αν είσαι εργαζόμενη/ος στο σεξ, ομοφυλόφιλος, κρατούμενος σε σωφρονιστικό ίδρυμα, αν είσαι χρήσης ψυχοδραστικών ουσιών, τότε η ευαλωτότητα στον HIV είναι πολύ μεγάλη, επισημαίνει.
Στο πλαίσιο αυτό, η φετινή καμπάνια της «Θετικής Φωνής» για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Ημέρα AIDS έχει «οδηγό» το U=U -από τα αρχικά των αγγλικών λέξεων Undetectable και Untransmittable- και εξηγεί ότι ένα άτομο που ζει με τον ιό HIV, λαμβάνει αντιρετροϊκή θεραπεία και έχει μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο για τουλάχιστον έξι μήνες, δεν μπορεί να μεταδώσει τον ιό.
Ο ρόλος των Checkpoint στη διάγνωση
Ο πρόεδρος του Συλλόγου Οροθετικών Ελλάδας υπογραμμίζει ακόμη το έτερο καίριο ζήτημα τόσο της ψυχολογικής στήριξης -«το σκέλος της ψυχικής υγείας των ασθενών και φορέων του HIV υποτιμάται εν γένει», όσο και συμβουλευτικής και ενημέρωσης για τα αναγκαία μέτρα προφύλαξης έναντι του HIV, τονίζοντας ότι η προσέλευση για εξέταση είναι ιδανική στιγμή για να μπορέσει να γίνει αυτή η παρέμβαση -κάτι για το οποίο δεν υφίσταται χρόνος και ανθρώπινοι πόροι για να γίνει στις Μονάδες Λοιμώξεων. Και στο σημείο αυτό υπεισέρχεται και το ζήτημα της προφυλακτικής θεραπείας PrEp, η οποία ενώ προσφέρεται διεθνώς ως αποτελεσματική μορφή προφύλαξης από ενδεχόμενη έκθεση, στη χώρα έχει παραμείνει σε επίπεδο κυβερνητικής εξαγγελίας.
Αποτυπώνοντας την επικρατούσα κατάσταση, ο πρόεδρος του Συλλόγου Οροθετικών Ελλάδας αναφέρει πως στα Checkpoint της «Θετικής Φωνής», που ήλθαν να συμπληρώσουν το υφιστάμενο μεγάλο κενό, μέσω της δημιουργίας μίας εξωνοσοκομειακής δομής φιλικής προς τις ομάδες που πλήττονται από τον HIV, γίνονται –ανώνυμα, εύκολα και γρήγορα διαγνώσεις– αλλά στη συνέχεια μπορεί να χρειαστεί να παρέλθουν ακόμη και τρεις ή τέσσερις μήνες ώστε να κλείσει ο διαγνωσθέντας ραντεβού στις Μονάδες Λοιμώξεων για την πρώτη αξιολόγηση.
Και αποσαφηνίζει πως το ζήτημα είναι πως κατόπιν της διάγνωσης, όσο καθυστερεί η μέτρηση των CD4 κυττάρων με την οποία παρακολουθείται η ανοσολογική κατάσταση του ασθενούς, ο ίδιος δεν γνωρίζει εάν σε εκείνη τη φάση κινδυνεύει η ζωή του -υπογραμμίζοντας περιπτώσεις ατόμων που προσήλθαν στα Checkpoint για εξέταση έχοντας ήδη συμπτώματα Συνδρόμου Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας (AIDS) που κατάφεραν να συνδεθούν στο σύστημα Υγείας μόνο μέσω των επειγόντων περιστατικών .
Ο κ. Δέδες τονίζει ότι είναι καίριας σημασίας να διαγνώσουμε όσους δεν γνωρίζουν ότι φέρουν τον ιό με συνέπεια να συνεχίζεται η διασπορά. Κατά προσέγγιση 15% των ανθρώπων που ζουν με HIV είναι αδιάγνωστοι -ποσοστό διπλάσιο συγκριτικά με άλλες χώρες.
Η επιδημιολογική εικόνα της χώρας
Σε ό,τι αφορά την επιδημιολογική εικόνα στη χώρα, σύμφωνα με τα προκαταρκτικά δεδομένα από το Τμήμα Επιδημιολογικής Επιτήρησης HIV/AIDS του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ), παρατηρείται μείωση στις νέες διαγνώσεις HIV κατά το πρώτο δεκάμηνο του 2020, ωστόσο στην παρούσα φάση δεν μπορούν να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα δεδομένων των συνθηκών της πανδημίας του κορωνοϊού που σαφώς και έχει περιορίσει περαιτέρω την πρόσβαση στον διαγνωστικό έλεγχο.
Σύμφωνα με το σύστημα υποχρεωτικής δήλωσης, μέχρι και την 31η Οκτωβρίου του 2020, έχουν καταγραφεί συνολικά στον ΕΟΔΥ 18.574 περιστατικά HIV λοίμωξης (82,61% άνδρες). Από το σύνολο των ατόμων αυτών, 4.414 έχουν εμφανίσει AIDS και 11.044 βρίσκονται υπό αντιρετροϊκή αγωγή. Ο συνολικός αριθμός των θανάτων ανέρχεται στους 3.078.
Τους πρώτους δέκα μήνες του 2020 διαγνώστηκαν και δηλώθηκαν στον ΕΟΔΥ 471 νέα περιστατικά HIV λοίμωξης. Οι περισσότερες μεταδόσεις του ιού αποδίδονται στην απροφύλακτη σεξουαλική επαφή, κυρίως μεταξύ ανδρών, ενώ η χρήση ενδοφλέβιων εξαρτησιογόνων ουσιών δηλώθηκε ως πιθανός τρόπος μόλυνσης για το 11,46% των νέων περιστατικών. Οι νέες διαγνώσεις ατόμων αλλοδαπής εθνικότητας καταγράφουν αύξηση από το 2016.
Σχετικά με τα επιδημιολογικά δεδομένα, η «Θετική Φωνή» παγίως αναφέρει πως πρέπει να ελέγχονται μέσα από τα εμπόδια στην πρόσβαση σε δωρεάν και εμπιστευτικές υπηρεσίες εξέτασης, και η Πολιτεία θα πρέπει να εφαρμόσει ένα σύστημα επιδημιολογικής επιτήρησης δεύτερης γενιάς που θα συγκεντρώνει και θα αναλύει τις εξετάσεις που διενεργούνται στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα.
Παράλληλα, ο κ. Δέδες αναφέρεται και στην αρχόμενη διασπορά του HIV και ηπατίτιδας C στους χρήστες ουσιών που έχει διαφανεί φέτος στη Θεσσαλονίκη. «Έχουμε μία εκκολαπτόμενη εκ νέου διαφυγή στο χώρο των χρηστών» επισημαίνει και τονίζει ότι απαιτούνται πολιτειακές παρεμβάσεις, συμπληρώνοντας ότι ο απόηχος της επιδημικής έκρηξης του HIV στους χρήστες την περίοδο 2011-2012 δυστυχώς διατηρείται έως σήμερα
Η Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS παρέχει, σύμφωνα με τον κ. Δέδε, μία ευκαιρία «να αναλογιστούμε όλη την εξέλιξη της επιστήμης, της επιδημιολογίας, της ιατρικής και της προληπτικής ιατρικής στο μέτωπο του HIV, αλλά και να αξιοποιήσουμε όλη την εργαλειοθήκη των όπλων που διαθέτουμε με γνώμονα την καλύτερη δυνατή χρήση περιορισμένων πόρων -δεν το κάνουμε και ως εκ τούτου ως κράτος σπαταλούμε».
