Ποιος είναι ο ιός HPV, ποιους καρκίνους προκαλεί και πώς μπορούμε να προφυλαχθούμε

Ολόκληρο το άρθρο των Ζένια Σαριδάκη-Ζώρα, Αμάντα Ψυρρή & Παναγιώτα Οικονομοπούλου*:

«Φυσιογνωμία του ιού HPV-Ποιους καρκίνους προκαλεί;
Ο ιός HPV (Human PapillomaVirus) είναι ο πιο συχνά σεξουαλικά μεταδιδόμενος ιός. Υπολογίζεται ότι περίπου 85-90% των σεξουαλικά ενεργών ανδρών και γυναικών θα μολυνθούν από τον ιό κάποια περίοδο της ζωής τους. Οι ιοί HPV συγκροτούν μια μεγάλη οικογένεια ιών που προσβάλλουν το επιθήλιο και τις βλεννώδεις μεμβράνες του ανώτερου γαστρεντερικού σωλήνα, του αναπνευστικού συστήματος ή της πρωκτογεννητικής περιοχής, δυνητικά προκαλώντας καλοήθεις βλάβες όπως τα κονδυλώματα των γεννητικών οργάνων ή τα θηλώματα του λάρυγγα, καθώς και ορισμένους καρκίνους. Οι ιοί HPV με υψηλό δυναμικό ογκογένεσης που σχετίζονται με την ανάπτυξη προκαρκινικών βλαβών ονομάζονται υψηλού κινδύνου και περιλαμβάνουν τους τύπους 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56,58 και 59. Ο ιός HPV συνήθως «καθαρίζεται» από το ανοσοποιητικό σύστημα αλλά ένα μικρό ποσοστό των ατόμων που έχουν μολυνθεί από ιούς HPV υψηλού κινδύνου θα αναπτύξουν εμμένουσα λοίμωξη. Έτσι, προκαλούνται διαταραχές στα μολυσμένα κύτταρα που εξελίσσονται σε προκαρκινικές καταστάσεις και ακολούθως σε καρκίνο συνήθως πολλά χρόνια μετά την αρχική λοίμωξη. Η συχνότητα των καρκίνων που σχετίζονται με τον HPV παρουσιάζουν σταδιακή αύξηση και υπάρχει άμεση συσχέτιση με των αριθμό των σεξουαλικών συντρόφων.

Η ιδιότητα του HPV ως ογκογόνου ιού περιγράφηκε το 1977, όταν ο Zu Hausen ανακάλυψε ότι ιός μπορεί να προκαλέσει καρκίνο τραχήλου της μήτρας. Σήμερα γνωρίζουμε ότι ο HPV είναι υπεύθυνος για όλες τις περιπτώσεις καρκίνου τραχήλου της μήτρας και ένα μεγάλο ποσοστό καρκίνων του στοματοφάρυγγα, του πρωκτού, του αιδοίου και του κόλπου. Όσον αφορά στον καρκίνο τραχήλου μήτρας, θεωρείται ότι μόνο 3-5% των μολύνσεων στον τράχηλο της μήτρας εξελίσσονται σε προκαρκινικές βλάβες. Η συχνότητα του καρκίνου τραχήλου της μήτρας παρουσιάζει πτώση μετά την ευρεία εφαρμογή προγραμμάτων δευτερογενούς πρόληψης (τεστ Παπανικολάου, HPV τεστ). Το 2021 διαγνώσθηκαν 697 περιπτώσεις στην Ελλάδα και περίπου 604.000 σε όλο των κόσμο, ενώ υπήρξαν 282 θάνατοι στην Ελλάδα και 341.000 παγκοσμίως. Ο καρκίνος τραχήλου της μήτρας αποτελεί μείζον πρόβλημα στις αναπτυσσόμενες χώρες όπου δεν υπάρχει δυνατότητα εμβολιασμών και εφαρμογής προγραμμάτων δευτερογενούς πρόληψης. Για τον καρκίνο στοματοφάρυγγα, το 2021 διαγνώσθηκαν 78 περιπτώσεις σχετιζόμενες με τον HPV στην Ελλάδα και περίπου 100.000 περιπτώσεις στον κόσμο. Οι καρκίνοι του στοματοφάρυγγα που σχετίζονται με τον HPV παρουσιάζονται πιο συχνά σε νέους ενήλικες και έχουν καλύτερη πρόγνωση από τους καρκίνους στοματοφάρυγγα που σχετίζονται με κατανάλωση καπνού και αιθυλικής αλκοόλης.

Πρωτογενής και δευτερογενής πρόληψη
Η εφαρμογή πρωτογενούς πρόληψης (εμβολιασμός) αποσκοπεί στην πρόληψη μελλοντικών μολύνσεων από τον ιό HPV, έτσι ώστε να αποφευχθεί η ανάπτυξη καρκίνων που οφείλονται σ’ αυτόν. Υπάρχουν τρία διαθέσιμα εμβόλια, ένα διδύναμο (Cervarix) που προστατεύει από τους τύπους 16 και 18, ένα τετραδύναμο (Gardasil) έναντι των ιών 16,18, 6 και 11 και ένα 9δύναμο που προστατεύει έναντι 9 τύπων του ιού (Gardasil 9). Στην Ελλάδα το εμβόλιο διατίθεται δωρεάν σε όλα τα κορίτσια ηλικίας 9-26 ετών και στα παιδιά ηλικίας 11-26 με υψηλού κινδύνου νοσήματα. Στην Αμερική το Gardasil 9 έχει ένδειξη για άνδρες και γυναίκες ηλικίας 9-45 ετών για την πρόληψη όλων των σχετιζόμενων καρκίνων. Περίπου 26 ευρωπαϊκές χώρες συμπεριλαμβάνουν ή θα συμπεριλάβουν και αγόρια στα διεθνή προγράμματα εμβολιασμού.
Η αποτελεσματικότητα του εμβολίου έχει αποδειχθεί κοντά στο 100% για την πρόληψη των προκαρκινικών βλαβών του HPV σε μελέτες από βόρειες Ευρωπαϊκές χώρες. Σημειωτέον ότι η διενέργεια εμβολίου δεν αντικαθιστά το δευτερογενή προληπτικό έλεγχο για τον καρκίνο τραχήλου μήτρας και οι γυναίκες πρέπει να υποβάλλονται σε Τεστ Παπανικολάου/HPV τεστ. Σύμφωνα με τις οδηγίες της Αμερικανικής Εταιρίας Καρκίνου, η δευτερογενής πρόληψη περιλαμβάνει τη διενέργεια HPV τεστ κάθε 5 χρόνια ή HPV τεστ/τεστ Παπανικολάου κάθε 5 χρόνια ή τεστ Παπανικολάου κάθε 3 χρόνια σε γυναίκες 25-65 ετών».

Πηγές:

1. Incidence Trends and Burden of Human Papillomavirus-Associated Cancers Among Women in the United States, 2001-2017. Deshmukh et al, J Natl Cancer Inst 2021

2. HPV and related diseases report in Greece. ©ICO/IARC Information Centre on HPV and Cancer (HPV Information Centre) 2021

3. Comparison of different human papillomavirus (HPV) vaccine types and dose schedules for prevention of HPV-related disease in females and males. Bergman et al. Cochrane Database of Systematic Reviews 2019.

4. Differences and Similarities Between HPV-Associated OPSCC and Cervical Cancer. Economopoulou and Psyrri. Human Papillomavirus (HPV)-Associated Oropharyngeal Cancer pp 213-229

* Η Ζένια Σαριδάκη – Ζώρα, MD PhD, Ογκολόγος – Παθολόγος, είναι Πρόεδρος της Εταιρείας Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας (ΕΟΠΕ), Διευθύντρια στην  Α᾽ Ογκολογική Κλινική στο Metropolitan Hospital (Αθήνα) και Επιστημονικός Υπεύθυνος του Ογκολογικού Τμήματος «Ασκληπιός ΔΙΑΓΝΩΣΙΣ»/Κλινική «Ασκληπιείον Κρήτης» (Ηράκλειο Κρήτης)
Η Αμάντα Ψυρρή, Καθηγήτρια Παθολογίας Ογκολογίας της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), είναι υπεύθυνη του Ογκολογικού Τμήματος στο Πανεπιστημαικό Γενικό Νοσοκομείο «ΑΤΤΙΚΟΝ»
Η Παναγιώτα Οικονομοπούλου, MD, PhD, MRCP, είναι Επιμελήτρια Β’ Παθολογικής Ογκολογίας στη Β’ Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική, στπο Ογκολογικό Τμήμα του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου «ΑΤΤΙΚΟΝ»

** Η MSD Ελλάδος υποστηρίζει την πρωτοβουλία του «Πρώτου Θέματος» να αναδείξει τη σημασία του εμβολιασμού. Η φαρμακευτική εταιρεία δεν έχει καμιά ανάμειξη στην επιλογή των αρθρογράφων και στο περιεχόμενο των κειμένων.