Η υγρή βιοψία που στοχεύει στην έγκαιρη ανίχνευση των μεταστάσεων του καρκίνου έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα δέκα σημαντικότερα ιατρικά επιτεύγματα του 2017 καθώς αποτελεί ένα ταχύτατα αναπτυσσόμενο κλάδο στον τομέα της μοριακής διάγνωσης του καρκίνου.
Το Ερευνητικό Εργαστήριο Ανάλυσης Κυκλοφορούντων Καρκινικών Κυττάρων (Analysis of Circulating Tumor Cells, ACTC lab) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), που λειτουργεί από το 1998, και μια ομάδα 12 γυναικών (τρεις μεταδιδακτορικές ερευνήτριες, πέντε υποψήφιες διδάκτορες και τέσσερις μεταπτυχιακές φοιτήτριες) με επικεφαλής την κ. Εύη Λιανίδου, καθηγήτρια Αναλυτικής Χημείας-Κλινικής Χημείας στο Τμήμα Χημείας του ΕΚΠΑ, συμμετέχει στο Ευρωπαϊκό πρόγραμμα CANCER-ID (www.cancer-id.eu), που έχει ως στόχο την προτυποποίηση όλων των σταδίων των αναλύσεων της υγρής βιοψίας με απώτερο σκοπό την ενσωμάτωσή τους στην καθημερινή κλινική πράξη.
Η ερευνητική ομάδα του ACTC Lab, (πρώτη σειρά από αριστερά προς τα δεξιά: Δρ. Αθηνά Μάρκου, Καθ. Εύη Λιανίδου, Δρ. Αρετή Στρατή, δεύτερη σειρά από αριστερά προς τα δεξιά: Δήμητρα Στεργιοπούλου, Λυδία Γιαννοπούλου, Αλίκη Ντζιφά, Κωνσταντίνα Γεωργιτσοπούλου, Αιλντα Γιορντούμι, Σταυρούλα Σμπώκου, Μάρθα Ζαβρίδου, Χρυσάνθη Παντελή, Έλενα Τζανίκου)
Η Εύη Λιανίδου διοργάνωσε με επιτυχία τέσσερα επιστημονικά συνέδρια στον τομέα της υγρής βιοψίας (ISMRC 2009, ACTC 2012 Athens, ACTC 2014 Crete και ACTC 2017 Rhodes). Σε όλα αυτά τα συνέδρια εκλήθησαν και συμμετείχαν με πρωτοποριακές παρουσιάσεις σημαντικότατοι ερευνητές και κλινικοί ογκολόγοι και τα παρακολούθησε μεγάλος αριθμός ερευνητών από την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα. Το επόμενο συνέδριο θα διοργανωθεί στην Κέρκυρα, τον προσεχή Οκτώβριο, στο οποίο έχουν θα συμμετάσχουν ως ομιλητές οι σημαντικότεροι ερευνητές και κλινικοί ογκολόγοι στο πεδίο αυτό.
Η κ. Λιανίδου εξηγεί μιλώντας στο ygeiamou.gr τι είναι η υγρή βιοψία (liquid biopsy) και πως οι γιατροί μπορούν να αντλήσουν σημαντικές πληροφορίες για την εξέλιξη της νόσου μέσω ανάλυσης του περιφερικού αίματος.
Υγρή βιοψία γίνεται στη χώρα μας; Αν ναι, σε ποιους ασθενείς;
Οι αναλύσεις υγρής βιοψίας εφαρμόζονται σε πιλοτικό στάδιο σε ασθενείς με μη-μικροκυτταρικό καρκίνο πνεύμονα. Συγκεκριμένα εφαρμόζεται η ανάλυση των μεταλλάξεων του γονιδίου EGFR, στο εξωκυττάριο καρκινικό DNA (circulating tumor DNA, ctDNA) το οποίο και ανιχνεύεται στο πλάσμα, με σκοπό την λήψη της απαραίτητης πληροφορίας για την χορήγηση εξειδικευμένων θεραπειών σε περιπτώσεις όπου η βιοψία από τον πρωτοπαθή όγκο είναι πολύ δύσκολη, ή μη-εφικτή. Επίσης αναλύσεις υγρής βιοψίας για την καταμέτρηση των κυκλοφορούντων καρκινικών κυττάρων (circulating tumor cells, CTCs) σε περιφερικό αίμα έχουν εγκριθεί από τον Αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) σε περιπτώσεις μεταστατικού καρκίνου μαστού, προστάτη και παχέος εντέρου, καθώς έχει αποδειχθεί ότι η παρουσία των κυττάρων αυτών υποδεικνύει κακή πρόγνωση. Στην Ελλάδα η εξέταση αυτή γίνεται στο δικό μας εργαστήριο, το οποίο και έχει πιστοποίηση κατά ISO-15189. Ειδικά στον τομέα των CTCs στον καρκίνο του μαστού, θα πρέπει να αναφερθεί ότι η ερευνητική μας ομάδα έχει δώσει σημαντικά ευρήματα. Συγκεκριμένα έχουμε δείξει ότι επιγενετικές τροποποιήσεις στα κύτταρα αυτά σε συγκεκριμένα γονίδια μας δίνουν πληροφορίες για το εάν οι ασθενείς με καρκίνο μαστού θετικό σε υποδοχείς οιστρογόνων θα ανταποκριθούν στις καθιερωμένες θεραπείες, καθώς η ανίχνευση συγκεκριμένων αλλοιώσεων στα κύτταρα αυτά μπορεί να μας υποδείξει πολύ νωρίς μηχανισμούς αντίστασης, άρα και αναποτελεσματικότητας της θεραπείας.
Πότε ενδείκνυται η βιοψία υγρής μορφής;
Η εξέταση υγρής βιοψίας στο αίμα, και συγκεκριμένα η ανίχνευση, καταμέτρηση και μοριακός χαρακτηρισμός των καρκινικών κυττάρων ενδείκνυται να γίνεται κατά την παρακολούθηση των ασθενών, πριν την έναρξη της θεραπείας και μετά σε τακτά χρονικά διαστήματα, π.χ. μία φορά τον χρόνο, παράλληλα με τις ετήσιες επαναληπτικές εξετάσεις. Η κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και η ανάλυση γίνεται έπειτα από χορήγηση του κατάλληλου παραπεμπτικού από τον θεράποντα ιατρό. Αυτό που αξίζει να συγκρατήσει κανείς είναι ότι η ανίχνευση συγκεκριμένων βιοδεικτών στο περιφερικό αίμα σε τακτά χρονικά διαστήματα μέσω της υγρής βιοψίας είναι πολύ σημαντική για την επιλογή της θεραπείας και την παρακολούθηση των ασθενών. Να υπενθυμίσουμε ότι οι καρκινικοί βιοδείκτες (tumor biomarkers) είναι βιομόρια που μπορεί να δώσουν πληροφορίες για την πιθανότητα υποτροπής, ή ανταπόκρισης σε συγκεκριμένες θεραπείες. Η ταυτοποίηση συγκεκριμένων βιοδεικτών στον πρωτοπαθή όγκο δίνει πολύ σημαντικές πληροφορίες για την εξέλιξη της νόσου και την επιλογή της θεραπείας.
