«Ράγισε η καρδιά της από τον πόνο», «του ’πεσαν τα μαλλιά από τη στεναχώρια», παροιμιακές φράσεις από τη λαογραφία που όλοι έχουν χρησιμοποιήσει κάποια στιγμή για να περιγράψουν κάτι που συνέβη σε κάποιο άτομο του περιβάλλοντός τους ως απόρροια μιας στενάχωρης κατάστασης που βίωσε. Ισχύει!

Τα δυσάρεστα γεγονότα, όπως η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου ή ο χωρισμός, έχει τεκμηριωθεί ότι αφήνουν το αποτύπωμά τους στην ψυχή και το σώμα μας, είτε κατά την απλουστευμένη αντίληψη που συμπυκνώνεται στις γνωστές πολυχρησιμοποιημένες εκφράσεις, είτε επιστημονικά μέσω του μηχανισμού του στρες που έχει περιγράψει ο Γεώργιος Π. Χρούσος, ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ. Βάσει των λεγομένων του, το στρες μπορεί να οριστεί ως η διαταραχή στη «δυναμική ισορροπία» ενός οργανισμού. Αυτή η ισορροπία ρυθμίζεται από ένα σύστημα στον εγκέφαλο και στο σώμα, που ονομάζεται «σύστημα του στρες». Όταν το στρες αντιμετωπίζεται επιτυχώς από αυτό το σύστημα, τα αποτελέσματα είναι ουδέτερα ή ακόμη και επωφελή για τον οργανισμό. Όταν όμως δεν επαναφέρεται η αρχική ισορροπία, τότε μια κατάσταση που ορίζεται ως «κακόσταση» μπορεί να έχει καταστροφικές επιδράσεις. Παραδόξως, οι κύριες επωφελείς ορμόνες που ονομάζονται «διαμεσολαβητές του στρες» είναι υπεύθυνες σε σημαντικό βαθμό για τη βλάβη που υφίσταται ο οργανισμός όταν τελεί υπό «κακόσταση». Όταν δεν εκκρίνονται σωστά και για μεγάλο χρονικό διάστημα κατά το χρόνιο στρες, επιταχύνουν τη γήρανση, προκαλούν ψυχοσωματικά προβλήματα, διαταράσσουν τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος προκαλώντας μια χρόνια υποβόσκουσα φλεγμονή, αυξάνουν την πιθανότητα λοίμωξης και καρκινογένεσης στον οργανισμό.

Ράγισε η καρδιά
Οι ραγισμένες καρδιές έχουν υμνηθεί ανά τους αιώνες από ποιητές, στιχουργούς και συγγραφείς ως το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα του τι μπορεί να κάνει ένας ανεκπλήρωτος έρωτας, ένας χωρισμός ή μια απώλεια αγαπημένου προσώπου στο πολυτιμότερο όργανο του ανθρώπινου σώματος. Ωστόσο, μόλις τη δεκαετία του 1990 οι «ραγισμένες καρδιές» περιγράφηκαν και επιστημονικά ως «μυοκαρδιοπάθεια Takotsubo». O δρ Κριστιάν Τέμπλιν, καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Ανόβερο και ιδρυτής του Διεθνούς Μητρώου Takotsubo, έχει χαρακτηρίσει τη συγκεκριμένη μορφή μυοκαρδιοπάθειας ως ένα κλασικό παράδειγμα μηχανισμού ανάδρασης που εμπλέκει τόσο ψυχολογικά όσο και σωματικά ερεθίσματα, και τον εγκέφαλο και το καρδιαγγειακό σύστημα, ανοίγοντας τον δρόμο στην καλύτερη κατανόηση της σχέσης ανάμεσα στον εγκέφαλο και την καρδιά. «Η μυοκαρδιοπάθεια Takotsubo οφείλει το όνομά της στο σχήμα μιας ιαπωνικής παγίδας για χταπόδια (takotsubo) και περιγράφει τη σοβαρή, ακόμα και θανάσιμη καρδιακή βλάβη που προκαλείται στον καρδιακό μυ από το ξαφνικό και υπερβολικό στρες», εξηγεί ο κ. Κοντός.

Το 95% των περιπτώσεων αφορά γυναίκες, κατά μέσο όρο 65 ετών, και χαρακτηρίζεται από ξαφνική και παροδική εξασθένηση των καρδιακών μυών, με αποτέλεσμα η αριστερή κοιλία της καρδιάς να φουσκώνει στο κάτω μέρος της, ενώ το πάνω μέρος παραμένει στενό παίρνοντας ένα σχήμα σαν πιθάρι ή μπαλόνι με στενό λαιμό. Η κορυφή και ολόκληρη η αριστερή κοιλία μπορεί να παρουσιάζει υποκινησία ή ακινησία, ενώ συστέλλονται μόνο τα βασικά τμήματα της αριστερής κοιλίας. «Το σύνδρομο της ραγισμένης καρδιάς μιμείται τα συμπτώματα του οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου, δηλαδή στηθάγχη ή δύσπνοια, ενώ μπορεί να εξελιχθεί σε πνευμονικό οίδημα ή καρδιογενές σοκ. Το ηλεκτροκαρδιογράφημα δείχνει ανάσπαση του ST διαστήματος, όπως και στο οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου με ανάσπαση του ST (STEMI), ενώ και η τροπονίνη είναι αυξημένη, όχι όμως τόσο όσο στο έμφραγμα. Χαρακτηριστική είναι η αύξηση των κατεχολαμινών (αδρεναλίνη, νοραδραναλίνη) στο αίμα και μάλιστα σε τιμές δυο-τρεις φορές παραπάνω απ’ ό,τι στο έμφραγμα και 7-34 φορές παραπάνω σε σχέση με τα φυσιολογικά επίπεδα. Η διάγνωση τίθεται στο αιμοδυναμικό εργαστήριο όπου η επείγουσα στεφανιογραφία αναδεικνύει στεφανιαία αγγεία χωρίς κριτικές στενώσεις ή πλήρη απόφραξη αποκλείοντας το έμφραγμα», σύμφωνα με τον κ. Κοντό.

Σε δεύτερο χρόνο η μαγνητική τομογραφία καρδιάς μπορεί να δώσει ακριβή στοιχεία για την επιβεβαίωση της διάγνωσης ιδίως σε οριακές μορφές που χρήζουν διαφοροδιάγνωσης από μυοκαρδίτιδα, ενώ είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο για την παρακολούθηση των ασθενών μετά το εξιτήριο για την εκτίμηση της βελτίωσης της καρδιακής λειτουργικότητας. Η μυοκαρδιοπάθεια Takotsubo θεωρείται γενικά ότι έχει σχετικά ήπια πορεία αν και νεότερα στοιχεία δείχνουν ότι οι μισοί περίπου ασθενείς κατά την οξεία φάση υφίστανται κάποια επιπλοκή, όπως οξεία καρδιακή ανεπάρκεια που μπορεί να οδηγήσει σε καταπληξία, επικίνδυνες αρρυθμίες, σημαντικές βαλβιδικές ανεπάρκειες, σχηματισμό ενδοκαρδιακού θρόμβου που μπορεί να οδηγήσει σε αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο ακόμα και ρήξη τοιχώματος της καρδιάς, που ανεβάζουν το ποσοστό θανάτου στο 2%-5%. «Όμως οι περισσότεροι ασθενείς αναρρώνουν σταδιακά σε βάθος 3-6 μηνών χωρίς να παρουσιάζουν συμπτώματα, ενώ μόνο 10%-20% μπορεί να υποτροπιάσουν αργότερα στη ζωή τους», καθησυχάζει ο ίδιος.

Έπεσαν τα μαλλιά
Οι τρίχες του ανθρώπινου σώματος είναι γνωστό ότι ολοκληρώνουν έναν κύκλο ζωής τριών διαδοχικών φάσεων, πριν πέσουν, για να αντικατασταθούν από άλλες. Πρόκειται για την αναγενή φάση (ή φάση ανάπτυξης), την καταγενή (ή φάση προετοιμασίας της πτώσης) και την τελογενή, δηλαδή τη φάση απόπτωσης της τρίχας. Όμως, «σε περιόδους έντονης ψυχικής πίεσης μπορεί να διαταραχθεί ο κύκλος ζωής των τριχών της κεφαλής, με αποτέλεσμα τη διάχυτη και μη εξισορροπούμενη αύξηση του ρυθμού απώλειάς τους. Πρόκειται για τη διάχυτη αλωπεκία, που είναι η πιο συχνή μορφή προσωρινής απώλειας μαλλιών και για την οποία υπάρχουν πολλές ικανοποιητικές επιλογές θεραπείας», εξηγεί ο Μάρκος Αϊβαλιώτης, MD, PhD, δερματολόγος-αφροδισιολόγος, επιστημονικός υπεύθυνος του Δερματολογικού Τμήματος του Νοσοκομείου Metropolitan General. Επίσης, το ψυχικό στρες μπορεί να κινητοποιήσει ανοσολογικούς μηχανισμούς που προκαλούν προσωρινή (και σπανιότερα μόνιμη) καταστροφή των τριχικών θυλάκων (δηλαδή των ριζών των τριχών) σε μία ή περισσότερες περιοχές του τριχωτού της κεφαλής ή και του λοιπού σώματος, τη λεγόμενη γυροειδή αλωπεκία. Οι περιοχές που προσβάλλονται παρουσιάζουν πλήρη ή σχεδόν πλήρη απώλεια τριχών. «Πάντως, η ψυχική πίεση δεν θεωρείται επαρκής εξήγηση για ένα σημαντικό ποσοστό πασχόντων από την πάθηση αυτή», σημειώνει ο ίδιος.

Δεν έμεινε δόντι
Το υπερβολικό στρες, είτε από αιφνίδια γεγονότα είτε από καθημερινά μικροπροβλήματα, έχει τεκμηριωθεί ότι έχει σοβαρές συνέπειες στα δόντια και τα ούλα μας. Το τρίξιμο των δοντιών, οι πληγές από άφθες, η ουλίτιδα, οι διαταραχές κροταφογναθικής διάρθρωσης και η παραμέληση της στοματικής υγιεινής μπορεί να οφείλονται στο άγχος και να προκαλέσουν μεγάλη ζημιά στη στοματική υγεία. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι άφθες είναι πιο συνηθισμένες στις γυναίκες και εμφανίζονται σε περιόδους υψηλής πίεσης, ενώ έρευνες που έχουν διεξαχθεί στο Πανεπιστήμιο Tufts έχουν δείξει ότι όταν το ανθρώπινο σώμα βρίσκεται υπό στρες επηρεάζεται το ανοσοποιητικό σύστημα και εμποδίζεται η παραγωγή κυττάρων που προστατεύουν από τα βακτηρίδια. Έτσι, αυξάνονται οι φλεγμονές, πολλαπλασιάζονται τα βακτήρια που προκαλούν περιοδοντικές παθήσεις και τα άτομα είναι πιο ευαίσθητα στις λοιμώξεις των ούλων. «Το στρες συνδέεται ακόμη με διαταραχές κροταφογναθικής διάρθρωσης και μυών που αποτελούν προβλήματα των μασητήριων μυών και των αρθρώσεων που συνδέουν την κάτω γνάθο με το κρανίο», σημειώνει ο Χρήστος Ρένεσης, οδοντίατρος – ειδικός ορθοδοντικός. Στο μεταξύ έρευνες έχουν δείξει ότι το στρες ευθύνεται και για την κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε ζάχαρη που μπορεί να προκαλέσουν μεγάλη φθορά στη στοματική υγεία, αν δεν ακολουθούνται οι κανόνες της σωστής στοματικής υγιεινής. «Για αυτό τον λόγο δεν πρέπει να ξεχνάτε ότι με την τακτική εξαμηνιαία εξέταση του στόματός σας από τον οδοντίατρο μπορούν να αποκαλυφθούν έγκαιρα οι διαταραχές που σχετίζονται με το στρες, να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά και να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής σας», καταλήγει ο ίδιος.

Μοιραία παιχνίδια
Ο «ξαφνικός θάνατος» στους αθλητές είναι ένα ζητούμενο το οποίο δεν μπορεί να λύσει η επιστήμη της προληπτικής ιατρικής. Το παραδέχθηκε ο Ιταλός αθλητίατρος Κάρλο Τρανκίλι, υπεύθυνος της Εθνικής Ιταλίας Κ21. Είναι αυτός που ανέλαβε την εξέταση του θανάτου του διεθνούς αμυντικού της Φιορεντίνα, Ντάβιντε Αστόρι, που έφυγε «έτσι ξαφνικά» από τη ζωή ενώ κοιμόταν, στις 4 Μαρτίου του 2018. Ηταν ένας ακόμα θάνατος αθλητή στους τόσους των τελευταίων χρόνων. Λέει ο Τρανκίλι: «Η εξάλειψη του κινδύνου του αιφνίδιου θανάτου είναι αδύνατη. Οι έλεγχοι σε επαγγελματίες αθλητές μπορούν να μειώσουν σημαντικά τις πιθανότητες (μέχρι και 89%), αλλά δεν μπορούν τελείως να τις εξαλείψουν». Και προσθέτει: «Στην Ιταλία έχουμε το καλύτερο σύστημα πρόληψης στον κόσμο, αλλά και πάλι δεν μπορούμε να λύσουμε το πρόβλημα». Και ο Ιταλός καθηγητής καταλήγει: «Υπάρχουν κρυμμένες παθολογίες που διαφεύγουν για αθλούμενους κάτω των 35, όπως οι υπερτροφικές μυοκαρδιοπάθειες ή μια δυσπλασία αρρυθμιογόνα. Για αυτού του είδους τις παθολογίες μπορεί να υπάρχουν υποψίες, αλλά είναι δύσκολο να τις ανακαλύψουμε». Στην Ιταλία οι στατιστικές δείχνουν ότι ο κίνδυνος για «ξαφνικό θάνατο» αθλητή είναι 1:100.000. Οι δε επαγγελματίες αθλητές είναι υποχρεωμένοι με βάση τον νόμο να κάνουν εξετάσεις κάθε εξάμηνο. Τι συμβαίνει στην καρδιά των αθλητών και αυτή σταματάει ξαφνικά να χτυπάει; Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η καρδιά του αθλητή χτυπάει υπερβολικά γρήγορα ή υπερβολικά αργά μέχρι να συντριβεί. «Αιτία καρδιακού θανάτου χωρίς μακροσκοπικά στοιχεία πιθανώς επάνω σε βραδυαρρυθμική βάση». Αυτό είναι το πόρισμα της αυτοψίας που έγινε στο πτώμα του Ντάβιντε Αστόρι…

Σχετικά με την προληπτική ιατρική σε νεαρούς -κυρίως- αθλητές, είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε όχι μόνο το ατομικό τους ιστορικό, αλλά και το οικογενειακό.

Ατομικό ιστορικό
Πόνος στο στήθος ή ενοχλήσεις κατά τη διάρκεια σωματικών προσπαθειών. Ανεξήγητα επεισόδια λιποθυμιών ή σχεδόν λιποθυμιών. Υπερβολική και ανεξήγητη κούραση που σχετίζεται με σωματική άσκηση. Φύσημα στην καρδιά. Υψηλή πίεση.

Οικογενειακό ιστορικό
Ύπαρξη ενός ή περισσότερων συγγενών που απεβίωσαν λόγω καρδιακής πάθησης (ξαφνικά ή ανεξήγητα) πριν από την ηλικία των 50. Στενός συγγενής κάτω των 50 ετών με αναπηρία λόγω καρδιακής πάθησης ή ιστορικό στην οικογένεια με ορισμένες παθήσεις της καρδιάς όπως: υπερτροφική καρδιομυοπάθεια με διάταση καρδιακής κοιλότητας και μεγέθυνση του καρδιακού τοιχώματος, σύνδρομο του παρατεταμένου διαστήματος QT στο ηλεκτροκαρδιογράφημα που επηρεάζει την ηλεκτρική δραστηριότητα της καρδιάς, σύνδρομο Marfan στο οποίο τα τοιχώματα των σημαντικών αρτηριών της καρδιάς είναι αδύναμα, σημαντικές καρδιακές αρρυθμίες.