Στις 7 Μαρτίου ψηφίστηκε μεν στη Βουλή η διάταξη που θεσμοθετεί πλέον την ύπαρξη των Χώρων Εποπτευόμενης Χρήσης (ΧΕΧ) ναρκωτικών, αλλά και χωρίς ωστόσο να γίνει δεκτή καμιά από τις προτάσεις της επιστημονικής κοινότητας και των οργανώσεων που συμμετείχαν στη διαβούλευση του σχετικού νομοσχεδίου.
Ο Γιώργος Καλαμίτσης, μέλος της Επιτροπής Ελέγχου Προστασίας των δικαιωμάτων των ληπτών υπηρεσιών Υγείας και πρόεδρος του Συλλόγου Ασθενών Ήπατος Ελλάδος «Προμηθέας», σε σχετική ανάρτησή του στον προσωπικό του λογαριασμό στο Facebook χαρακτήρισε «τεράστια νίκη της κοινωνίας των πολιτών» τη νομοθέτηση των ΧΕΧ, δεδομένου ότι λίγα χρόνια πριν η συγκεκριμένη μεταρρύθμιση «δεν θα πέρναγε ούτε απέξω από τη Βουλή», όπως έγραψε χαρακτηριστικά.
Ωστόσο, παραμένει η πικρία στην Πλατφόρμα των Οργανώσεων για τις Ψυχοδραστικές Ουσίες αφού το υπουργείο Υγείας, κόντρα σε ότι συμβαίνει στην υπόλοιπη Ευρώπη, δεν υιοθέτησε καμιά από τις προτάσεις των εμπλεκόμενων φορέων.
Χωρίς τους χρήστες
Η Πλατφόρμα των Οργανώσεων για τις Ψυχοδραστικές Ουσίες (Δίκτυο Ομότιμων Χρηστών Ψυχοδραστικών Ουσιών, Διογένης-Διάλογος για τα Ναρκωτικά, Θετική Φωνή-Σύλλογος Οροθετικών Ελλάδας, Κέντρο Ζωής, Προμηθέας-Σύλλογος Ασθενών Ήπατος, PRAKSIS, STEPS) στις προτάσεις που είχε καταθέσει προς το υπουργείο Υγείας είχε εκφράσει το αίτημα για θεσμοθετημένη και συστηματική συμμετοχή των οργανώσεων στο σχεδιασμό της εθνικής πολιτικής για τα ναρκωτικά, μέσω της συμμετοχής της Πλατφόρμας στην Εθνική Επιτροπή Σχεδιασμού και Συντονισμού για την Αντιμετώπιση των Ναρκωτικών, υπό την έννοια ότι τα μέλη της Επιτροπής δεν πληρώνονται άρα δεν θα προέκυπτε επιβάρυνση για τον κρατικό προϋπολογισμό.
Επίσης η Πλατφόρμα σε ότι αφορά τους ΧΕΧ, μετά και την επιτυχημένη πιλοτική λειτουργία της πρώτης τέτοιας δομής, του «Οδυσσέα», από τον ΟΚΑΝΑ για δέκα μήνες (έκλεισε το 2014 λόγω ελλιπούς νομοθετικού πλαισίου) με αφορμή το Σχέδιο Νόμου «Εκσυγχρονισμός και Αναμόρφωση θεσμικού πλαισίου Ιδιωτικών Κλινικών, σύσταση Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας, σύσταση Εθνικού Ινστιτούτου Νεοπλασιών και λοιπές διατάξεις» προέβει στην κατάθεση των ακόλουθων προτάσεων με στόχο τη βελτίωση της συγκεκριμένης διάταξης, τη μέγιστη αποτελεσματικότητα της συγκεκριμένης παρέμβασης και την απρόσκοπτη επίτευξη των θεμελιωδών της στόχων (μείωση δηλαδή των αρνητικών συνεπειών που συνδέονται με τη χρήση ουσιών και την προαγωγή της υγείας των χρηστών ψυχοδραστικών ουσιών, αλλά και τη μείωση της βλάβης για τις γειτονιές και την ευρύτερη κοινότητα):
– ενώ βασική προϋπόθεση για να έχει ο χρήστης πρόσβαση στον ΧΕΧ είναι η εγγραφή του σε Μητρώο Καταγραφής των Ληπτών Υπηρεσιών, η Πλατφόρμα είχε επισημάνει ότι αυτό μπορεί να αποτελέσει εμπόδιο για την προσέλευση των χρηστών στους χώρους, δεδομένου ότι ένας μεγάλος πληθυσμός των χρηστών – η πλειοψηφία των ανθρώπων για τους οποίους είναι χρήσιμοι οι χώροι εποπτευόμενης χρήσης– δεν διαθέτουν νομιμοποιητικά έγγραφα ή έγγραφα ταυτοποίησης. Φυσικά η ύπαρξη του Μητρώου θέτει και ζήτημα προστασίας των προσωπικών δεδομένων των ληπτών των υπηρεσιών και μη διαβίβασής τους σε τρίτα πρόσωπα, όπως οι αστυνομικές αρχές, για χρήση εις βάρους τους,
– συνεργασία του Υπουργείου με την τοπική αυτοδιοίκηση και τις οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών που έχουν σχετική εμπειρία στο χώρο των ψυχοδραστικών ουσιών, ώστε να ενθαρρυνθεί η λειτουργία ΧΕΧ σε περισσότερες περιοχές και να δώσει επιπλέον ώθηση στην ανάληψη πρωτοβουλιών από την τοπική αυτοδιοίκηση για ένα θέμα που το ζουν καθημερινά και που οι πολίτες τους καταλογίζουν ευθύνες,
– η λειτουργία των ΧΕΧ να μην περιορίζεται μόνο στους εγκεκριμένους από το Υπουργείο φορείς, αλλά να περιλαμβάνει και νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου που προκύπτει από το καταστατικό τους συνάφεια με υπηρεσίες πρόληψης και μείωσης της βλάβης και τα οποία φυσικά θα πληρούν τα κριτήρια και τους όρους λειτουργίας που θα οριστούν στην Υπουργική απόφαση,
– στελέχωση των ΧΕΧ από άτομα που προέρχονται από την κοινότητα, δηλαδή τους άμεσα θιγόμενους (ενεργοί χρήστες ψυχοδραστικών ουσιών, άτομα που προέρχονται ή/και βρίσκονται σε θεραπευτικά προγράμματα υποκατάστασης και απεξάρτησης). Η εμπλοκή ανθρώπων της κοινότητας έχει αποδειχθεί ωφέλιμη τόσο όσον αφορά στους ίδιους -καθώς συνεισφέρει στην ενδυνάμωσή τους και στην άρση του κοινωνικού αποκλεισμού- όσο και στη δημιουργία υπηρεσιών φιλικών και αποδεκτών προς τους εξυπηρετούμενος -καθώς φαίνεται πως είναι ευκολότερο να εγκαθιδρυθεί σχέση εμπιστοσύνης δημιουργώντας μια γέφυρα ανάμεσα στους ωφελούμενους και το επιστημονικό προσωπικό,
– σαφές νομικό πλαίσιο για την αποτελεσματική και απρόσκοπτη υλοποίηση των ΧΕΧ αφού «ο απώτερος στόχος τέτοιων μέτρων είναι η μείωση των επιβλαβών συνεπειών της κατάχρησης ναρκωτικών χωρίς αυτά να παραβλέπουν ή να ενθαρρύνουν τη διακίνηση ναρκωτικών. Αναλόγως, οποιαδήποτε αντίστοιχη δομή πρέπει να παρέχει, ή να παραπέμπει τους ασθενείς σε μέτρα θεραπείας, αποκατάστασης και κοινωνικής επανένταξης»,
– η θέση του ΧΕΧ να ανταποκρίνεται στην ανάγκη τόσο της περιοχής όσο και των χρηστών, διευρυμένο ωράριο προσαρμοσμένο στις ανάγκες των εξυπηρετούμενων, υιοθέτηση μέτρων ασφαλέστερης χρήσης ανάλογα με τους διαφορετικούς τρόπους χρήσης της κάθε ουσίας, στοχευμένες υπηρεσίες ανάλογα με το φύλο (ειδικές υπηρεσίες για γυναίκες), την ηλικία και την εθνικότητα (διερμηνεία, διαπολιτισμική διαμεσολάβηση), ολιστική φροντίδα, εξειδικευμένο προσωπικό που θα σέβεται και θα προωθεί τις βασικές αρχές μείωσης της βλάβης, υιοθέτηση τεχνογνωσίας αναφορικά με τις καλές πρακτικές που εφαρμόζουν χώρες του εξωτερικού, χρήση της εμπειρίας που προέκυψε κατά τη λειτουργία του εποπτευόμενου σταθμού «Οδυσσέας».
Στα μέτρα του υπουργείου οι ΧΕΧ
Αντί όλων των παραπάνω στο νομοσχέδιο του Υπουργείου Υγείας προβλέπεται άμεσα μεν αλλά χωρίς χρονοδιάγραμμα η λειτουργία ενός μόνο χώρου εποπτευόμενης χρήσης, του οποίου την ευθύνη θα έχει ο ΟΚΑΝΑ και θα βρίσκεται στο κέντρο της Αθήνας, γεγονός που πάλι δεν λύνει το πρόβλημα της γνωστής εικόνας των χρηστών να συχνάζουν σε συγκεκριμένα σημεία («πιάτσες») στο κέντρο της πόλης και τοπικούς φορείς συγκεκριμένων περιοχών (όπως: Κυψέλη, Πλάκα, Νεάπολη Εξαρχείων, Κολωνάκι, Πεδίον του Άρεως, Κεραμεικός κ.α.) να χαρακτηρίζουν «πείραμα» τη σχετική διάταξη και σε σχετική επιστολή διαμαρτυρίας αναφέρουν χαρακτηριστικά: «Το πείραμα της δημιουργίας χώρων ελεγχόμενης χρήσης ναρκωτικών δεν δίνει καμία λύση στις πιάτσες εμπορίας και διακίνησης και στην εγκληματικότητα που προκαλείται από την ανάγκη των εξαρτημένων να εξασφαλίσουν τη δόση τους. Αντιθέτως, θεσμοθετούνται νησίδες μέσα στον οικιστικό ιστό, όπου η Αστυνομία δεν θα έχει δικαιοδοσία καταστολής της διακίνησης ναρκωτικών».
Επίσης, προβληματικό παραμένει το σημείο της διάταξης όπου η πρόσβαση στους χώρους περιορίζεται σε καταχωρημένους χρήστες της υπηρεσίας (Μητρώο) και κάτω από συγκεκριμένους όρους: π.χ. περιορισμοί ως προς την ελάχιστη ηλικία, αποκλείοντας μεγάλο πληθυσμό χρηστών
Πάντως ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι στις υπηρεσίες μείωσης βλάβης που διασυνδέονται με τους ΧΕΧ προβλέπεται η παροχή υπηρεσιών υγιεινής και σίτισης, διανομή προφυλακτικών, συμβουλευτική και κινητοποίηση, διασύνδεση με υπηρεσίες υγείας και απεξάρτησης.
Τέλος, η ίδρυση και λειτουργία των Χώρων Εποπτευόμενης Χρήσης (ΧΕΧ) περιορίζεται σε εγκεκριμένους φορείς (ΚΕΘΕΑ, ΟΚΑΝΑ, ΨΝΑ, ΨΝΘ) ύστερα από άδεια που δίνεται με απόφαση του υπουργού Υγείας, στην οποία καθορίζονται οι όροι και οι προϋποθέσεις ίδρυσης και λειτουργίας τους, τα ζητήματα στελέχωσης και στέγασης τους, καθώς και η ανάπτυξη και λειτουργία Μητρώου Καταγραφής Ληπτών των Υπηρεσιών τους.
