Η αστρολογία έχει την ικανότητα να εκπληρώνει «τις επιθυμίες των ανθρώπων που είναι απολύτως πεπεισμένοι ότι οι άλλοι -ή κάποια άγνωστη υπηρεσία- οφείλουν να γνωρίζουν περισσότερα για τους ίδιους και για το τι πρέπει να κάνουν από όσα μπορούν οι ίδιοι να αποφασίσουν», γράφει ο Γερμανοεβραίος φιλόσοφος Theodor Adorno σε ένα δοκίμιο για την ποπ κουλτούρα της δεκαετίας του 1990 και φαινόμενα όπως η αστρολογία. Επρόκειτο βέβαια για peak της πρακτικής που εφαρμόζεται από την 3η χιλιετία π.Χ. ήδη -με μικρότερη ή μεγαλύτερη αποδοχή ανά περιόδους- και που, σήμερα, γίνεται ανάρπαστη στους νέους. Γιατί όμως;
Από τον Δρόμο του Μεταξιού στη Γενιά Z
Σε μια δημοσίευση για το πρόγραμμα «Πολιτιστικές διαδρομές του δρόμου του μεταξιού», η UNESCO συγκαταλέγει την αστρολογία στην ευρύτερη κοινή κληρονομιά, προσθέτοντας ότι, παρά την απόρριψή της ως ψευδοεπιστήμης, «έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ιστορία της ανάπτυξης της επιστήμης κατά μήκος του Δρόμου του Μεταξιού, αποτελώντας ουσιαστικό μέρος αυτού που ήταν κοινώς γνωστό ως “φιλοσοφική μελέτη της φύσης”». Έκτοτε, πολλά έχουν αλλάξει…
«Σε σύγκριση με τα απλοϊκά ωροσκόπια στα σημερινά περιοδικά, η προνεωτερική αστρολογία ήταν ένας πολύπλοκος τομέας που βασιζόταν σε λεπτομερείς αστρονομικούς υπολογισμούς. Οι αστρολόγοι αποτελούσαν ευυπόληπτους υγειονομικούς που είχαν φοιτήσει στα καλύτερα πανεπιστήμια όλης της Ευρώπης και προσλαμβάνονταν για να θεραπεύουν πρίγκιπες και δούκες» αναφέρει σε άρθρο της στο Conversation η Michelle Pfeffer, μεταδιδακτορική ερευνήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Queensland, φέρνοντας ως χαρακτηριστικό παράδειγμα τον βασιλιά Φίλιππο ΣΤ’ της Γαλλίας που ζήτησε από το Πανεπιστήμιο του Παρισιού μια εξήγηση για τη βουβωνική πανώλη που έπληττε τη χώρα του το 1348, για να λάβει απάντηση πως, για την επιδημία, έφταιγε μια σύνοδος Κρόνου, Άρη και Δία.
Σήμερα, τα δημοφιλέστερα αστρολογικά προφίλ σε πλατφόρμες όπως το Instragram και το TikTok έχουν από μισό έως ενάμισι εκατομμύριο ακόλουθους που, σίγουρα, δεν αναζητούν ειδήμονες επιδημιολογίας. Πολλά ανήκουν σε ανθρώπους της γενιάς Ζ (18-26 ετών) που βρίσκουν το πιο ένθερμο κοινό στους συνομηλίκους τους. Το γιατί οι νέοι συρρέουν στην αστρολογία είναι ερώτημα που έχει απασχολήσει επισταμένως.
Έρευνα του 2019 συμπέρανε ότι το 43% νέων ηλικίας 18 έως 34 ετών θα λάμβανε σημαντικές αποφάσεις για τη ζωή του βασισμένο στο ωροσκόπιό του ή τις κάρτες ταρώ, ενώ για 1 στους 3 η αστρολογία αποτελεί τρόπο κατανόησης των πραγμάτων που συμβαίνουν στη ζωή του. Το 32% των Βρετανών, αναφέρει η βρετανική τράπεζα Barclays, θα λάβει αποφάσεις για την οικονομική του σφαίρα εξετάζοντας τι δείχνουν οι πλανήτες του, όπως δηλαδή θα πράξει και ένας στους πέντε Αμερικανούς κατά το Bloomberg.
Για να επιστρέψουμε στην Ελλάδα, ένα 14,6% παραδέχεται ότι πιστεύει στα ζώδια, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό πίστης στα ζώδια (29,6%) αποτυπώνεται σε άτομα που αυτοτοποθετούνται στην «ανώτερη» κοινωνική τάξη, σύμφωνα με έρευνα της διαΝΕΟσις για το 2020.
Photo: Shutterstock
Γιατί πιστεύουμε στα ζώδια;
Απαντήσεις στο παραπάνω ερώτημα αναζητούνται χρόνια, επιβεβαιώνοντας πως η πίστη στην εγγεγραμμένη στα άστρα μοίρα είναι σύνθετο φαινόμενο. Ενδεικτικά, μελέτη στο European Psychologist το 1998 συσχέτιζε την αποδοχή της αστρολογίας ως αλήθειας με την αβεβαιότητα, το αίσθημα ελλιπούς ελέγχου των γεγονότων και πιθανώς τη σχιζοτυπία, ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας που περιλαμβάνει ασυνήθιστα και αποδιοργανωμένα μοτίβα σκέψης, σε συνδυασμό με διαπροσωπικές δυσκολίες.
Το 202ο, μια εικοσαετία από την παραπάνω μελέτη, τα στοιχεία για τα Google Trends δείχνουν ότι οι αναζητήσεις για «γενέθλιους χάρτες» και την «αστρολογία» σημείωσαν ρεκόρ πενταετίας μετά την πανδημία COVID-19, αποτυπώνοντας τις αυξητικές τάσεις. Ο κορωνοϊός ανέδειξε αυτό που έρευνες και ειδικοί από τα πεδία της κοινωνιολογίας και της ψυχολογίας επισημαίνουν ότι καλύπτει η αστρολογία: την ανάγκη για απαντήσεις σε πολύπλοκα ζητήματα της ζωής, την ψευδαίσθηση ότι υπάρχει ακόμα έλεγχος κόντρα στις αντιξοότητες.
Η αστρολογία και τα ζώδια κατά άλλους δεν είναι απλώς καταφύγιο όσων αδυνατούν να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα· είναι ένα μέσο απομάκρυνσης από την καθεστηκυία τάξη, συστήματα που σχετίζονται με «τον σκεπτικισμό απέναντι στην επιστήμη», σύμφωνα με δηλώσεις στην Washington Post της καθηγήτριας Ιστορίας της Επιστήμης και της Ιατρικής στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο και στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, Lauren Kassell, αλλά και εργαλεία χρήσιμα για τη δημιουργία μιας νέας ταυτότητας. Πρόσφατη έρευνα γνώμης έδειξε ότι η γενιά Ζ απομακρύνεται από την οργανωμένη θρησκεία όπως τη γνωρίζουμε σήμερα και αναζητά μια νέα πνευματικότητα στα άστρα και τα ταρώ, κατατρύχεται ουσιαστικά από «μεταφυσικές ανησυχίες» που είχε διαπιστώσει παλαιότερη μελέτη για τα άτομα που πιστεύουν στα ζώδια.
Μπορεί πάλι να πρόκειται απλώς για το φαινόμενο Barnum (ή Forer), την τάση δηλαδή πολλών ανθρώπων να αξιολογούν ως ακριβείς πληροφορίες που θεωρούν ότι αφορούν τους ίδιους προσωπικά, ενώ στην ουσία είναι τόσο γενικές και ασαφείς που μπορεί να ισχύουν για πολλές και διαφορετικές ομάδες ατόμων.
Ανάδρομος Ερμής και «επικίνδυνες» προβλέψεις
Μια μελέτη στο International Journal of Social Psychiatry αποκάλυψε συσχετισμούς ανάμεσα στην πίστη στην αστρολογία και γνωστικούς, προσωπικούς και ψυχολογικούς παράγοντες, όπως ο τρόπος σκέψης, η ανάγκη των συμμετεχόντων για επιβεβαίωση της εικόνας που είχαν για τον εαυτό τους από τους άλλους και άγχος. Ο «εθισμός στις προβλέψεις», σημειώνουν οι ερευνητές, συνδέεται με συμπεριφορικά χαρακτηριστικά όπως η αγωνία, η λαχτάρα και η αίσθηση υπεροχής.
Μολονότι η ανάγνωση των ημερήσιων προβλέψεων για το ωροσκόπιο δεν αποτελεί κίνδυνο για την υγεία, η εμμονή μπορεί να έχει επιπτώσεις. Η πεποίθηση ότι η κίνηση των ουράνιων σωμάτων μπορεί να επηρεάσει τα γεγονότα μπορεί να μας κάνει τρωτούς απέναντι στα αρνητικά συναισθήματα και να οδηγήσει σε κακή διάθεση και εντονότερο θυμό, δυσαρέσκεια ή θλίψη, αναφέρει η ψυχοθεραπεύτρια Ellie Borden. «Αν και δεν υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία ότι ο ανάδρομος Ερμής επηρεάζει άμεσα την ψυχική υγεία, το άγχος και η ανησυχία που συνδέονται με αυτό το φαινόμενο μπορεί να επιδεινώσουν προϋπάρχουσες διαταραχές της ψυχικής υγείας» εξηγεί.
Η εναπόθεση της τύχης στα άστρα ωστόσο μπορεί να έχει και μικρότερου μεγέθους ζημία όπως αδράνεια, ηττοπάθεια και μη παραγωγικότητα, να μας οδηγήσει επιπροσθέτως σε σημείο μη ανάληψης της ευθύνης για λάθη και παραλείψεις αφού «για όλα φταίνε οι πλανήτες», επισημαίνει.
Εκτός κάδρου δεν γίνεται να μείνουν οι συχνές περιπτώσεις ανθρώπων που σπαταλούν περιουσίες σε μέντιουμ και αστρολόγους, περιμένουν τις προβλέψεις για να προγραμματίσουν μια σοβαρή χειρουργική επέμβαση αλλά και να βρουν σύντροφο ή να διαμορφώσουν τις κοινωνικές τους αντιλήψεις.
Σύμφωνα με μελέτη που επικαλείται ο Scott McGreal, ερευνητής ψυχολογίας που ασχολείται επισταμένως με την ποιότητα ζωής σε άτομα με σχιζοφρένεια, οι αρνητικές συνδηλώσεις που συνοδεύουν το ζώδιο της Παρθένου στην Κίνα είναι τόσο ισχυρές, σε σημείο τα άτομα που ανήκουν στον αστερισμό να μην είναι επιλέξιμα για σχέσεις και να υφίστανται διακρίσεις στην αγορά εργασίας. Έρευνα στη Γαλλία κατέληξε ότι η πίστη στην αστρολογία συνδέεται με προκαταλήψεις κατά των Αράβων και των υπέρβαρων ατόμων, καθώς και εντονότερες σεξιστικές συμπεριφορές, με άλλα ευρήματα να τη συσχετίζουν με αυταρχισμό.
Αστρολογία, ναρκισσισμός και ευφυΐα
Η ηλικία, το φύλο, η εκπαίδευση, η πνευματικότητα, ο τρόπος σκέψης, η στάση ζωής, η προσωπικότητα και οι γνωστικές ικανότητες αποτελούν μεταβλητές που καθορίζουν πιθανώς την αποδοχή ή όχι της αστρολογίας. Σε αυτό κατέληξε σουηδική μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2022 στο Personality and Individual Differences, συμπεραίνοντας ότι αστρολογία, ναρκισσισμός και χαμηλότερη νοημοσύνη είναι ο πιθανότερος συνδυασμός.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, ο ναρκισσισμός εξηγείται πιθανώς από την εγωκεντρική κοσμοθεωρία των ατόμων με αυτό το στοιχείο προσωπικότητας, αλλά και την πολιτισμική τάση των millennials -βασικό πληθυσμιακό δείγμα της έρευνας- για έμφαση στη μοναδικότητα των ατόμων. Ακόμα, αναφέρουν, τα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά συσχετίζονται με την πεποίθηση ότι η αστρολογία έχει επιστημονική βάση και ίσως οι ναρκισσιστές να είναι γενικά πιο ανθεκτικοί με τα γεγονότα της ζωής.
Ως προς τη νοσημοσύνη, οι λιγότερο ευφυείς και περισσότερο πρόσχαροι συμμετέχοντες ενστερνίζονταν τις «αλήθειες» της αστρολογίας, μάλλον διότι η πίστη στο παραφυσικό συνδέεται συχνά με έλλειψη κριτικής σκέψης.
Τα γενέθλια δείκτης μελλοντικής υγείας
Μια μελέτη για τη διάσταση της ιδιοσυγκρασίας σε σχέση με την εποχή γέννησης, βρήκε ότι η τάση για αναζήτηση του καινούργιου (novelty seeking) είναι μεγαλύτερη στους άνδρες που γεννήθηκαν το φθινόπωρο ή το χειμώνα συγκριτικά με την άνοιξη. Ωστόσο, υπάρχουν έρευνες που δείχνουν ότι η ημερομηνία γέννησης και κατ΄ επέκταση ο ωροσκόπος δεν επηρεάζουν τα στοιχεία της προσωπικότητας.
Στην ερευνητική βιβλιογραφία όμως υπάρχουν ενδιαφέρουσες μελέτες παρατήρησης που συσχετίζουν τον γενέθλιο μήνα με καταστάσεις υγείας. Ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Κολούμπια διαπίστωσε ότι υπάρχουν 55 ασθένειες και διαταραχές που εξαρτώνται σημαντικά από τον μήνα γέννησης. Ενδεικτικά, η γέννηση στη Νέα Υόρκη το Νοέμβριο σχετίζεται με μεγαλύτερες πιθανότητες για Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητα (ΔΕΠΥ), ενώ τα γενέθλια τον Μάρτιο συνδέονται με υψηλότερο κίνδυνο κολπικής μαρμαρυγής, συμφορητικής καρδιακής ανεπάρκειας και διαταραχής της μιτροειδούς βαλβίδας, πιθανώς λόγω τη μειωμένης βιταμίνης D εκείνη την περίοδο στις μητέρες. Αν πάλι γεννήθηκε κάποιος μεταξύ Ιουλίου και Οκτωβρίου, οπότε τα επίπεδα αλλεργιογόνων όπως ακάρεα σκόνης είναι συνήθως υψηλότερα, κινδυνεύει περισσότερο από άσθμα και αλλεργίες.
Μια μελέτη στο Current Biology που διερεύνησε το αποτύπωμα των συνθηκών στον κιρκάδιο ρυθμό, συνόψισε τις καταστάσεις υγείας που έχουν συνδεθεί αξιόπιστα με τον μήνα γέννησης:
- Κατάχρηση αλκοόλ: Μάρτιος-Ιούλιος
- Νόσος Αλτσχάιμερ: Ιανουάριος-Μάρτιος
- Αυτισμός: Μάρτιος-Αύγουστος
- Διπολική διαταραχή: Ιανουάριος-Απρίλιος
- Διαβήτης τύπου 1: Μάρτιος-Ιούνιος
- Σύνδρομο Down: Ιούνιος-Αύγουστος
- Διαταραχή πρόσληψης τροφής: Φεβρουάριος-Μάιος
- Επιληψία: Ιανουάριος-Μάρτιος
- Γλαύκωμα: Γλαυκώματος: Απρίλιος-Ιούνιος
- Πολλαπλή σκλήρυνση (βόρειο ημισφαίριο): Απρίλιος-Ιούνιος
- Πολλαπλή σκλήρυνση (νότιο ημισφαίριο): Οκτώβριος-Δεκέμβριος
- Ναρκοληψία: Φεβρουάριος-Απρίλιος
- Νόσος του Πάρκινσον: Απρίλιος-Ιούνιος
- Διαταραχή προσωπικότητας: Μάρτιος-Μάιος
- Εποχική συναισθηματική διαταραχή: Μάρτιος-Απρίλιος
- Σχιζοφρένεια (βόρειο ημισφαίριο): Δεκέμβριος-Ιανουάριος
- Σχιζοφρένεια (νότιο ημισφαίριο): Ιούνιος-Σεπτέμβριος
Διαβάστε επίσης:
Η ζεστασιά διώχνει το φόβο και τη μοναξιά – Διαβάστε γιατί
Κορωνοϊός – Fake news: Πόσο (εύκολα) αλλάζουν τη συμπεριφορά μας
Έξι κρυφά σημάδια που αποκαλύπτουν ότι σας έχει κυριεύσει το άγχος
