*Γράφει η Αγγελική Γιαννουλοπούλου, Ψυχολόγος, MSc, Ψυχοθεραπεύτρια Οικογένειας Συστημικής Προσέγγισης και συνεργάτις ΕΟΔΥ
Η έννοια της ενσυναίσθησης (empathy) στην εφηβεία αναφέρεται στην ικανότητα ενός εφήβου να αντιληφθεί τη θέση ενός άλλου ατόμου (γνωστική ενσυναίσθηση) και να κατανοήσει τη συναισθηματική του κατάσταση (συγκινησιακή ενσυναίσθηση). Παράλληλα, μπορεί να προχωρήσει ακόμη περισσότερο και να προσφέρει τη βοήθειά του. Σχετίζεται, λοιπόν, με το ότι ο έφηβος είναι μέρος ενός συνόλου, είτε αυτό είναι η οικογένειά του, είτε η παρέα του στο σχολείο, είτε άλλες ομάδες στις οποίες συμμετέχει.
Ένας έφηβος που εκδηλώνει ενσυναίσθηση και συμπόνοια κερδίζει τους συμμαθητές και την παρέα και γίνεται αγαπητός. Η ενσυναίσθηση εκφράζεται με το να νιώσεις τα συναισθήματα του άλλου, χωρίς όμως να ταυτιστείς με αυτά, για να διατηρήσεις την θέση σου και να μπορέσεις να βοηθήσεις συναισθηματικά και πρακτικά. Είναι πολύπλευρη και πολυδιάστατη έννοια και μπορεί να κατακτηθεί μέσα από μία βιωματική διαδικασία. Εμπεριέχει την παρατηρητικότητα, την αντίληψη, τη σκέψη, το συναίσθημα.
Από τη βρεφική ηλικία ακόμη, τα νεογέννητα δείχνουν αρχαϊκά σημάδια ενσυναίσθησης ως αυτόματη αντίδραση. Κλαίνε όταν ακούν κάποιο άλλο μωρό να κλαίει. Από την ηλικία των 2 ετών, χρησιμοποιούν λέξεις που αφορούν στο συναίσθημα και εκδηλώνουν ανησυχία σε συμπεριφορές που απειλούν όχι μόνο τα ίδια, αλλά και τους άλλους. Με τη γνωστική και συναισθηματική ωρίμανση, τα παιδιά προσχολικής ηλικίας και οι έφηβοι μπορούν να κατανοήσουν σταδιακά περισσότερο τα συναισθήματά τους και τα συναισθήματα των άλλων και να εκδηλώσουν το ενδιαφέρον τους. Μερικοί παράγοντες που σχετίζονται με την ενσυναίσθηση είναι η ηλικία, το φύλο, ο γονεϊκός τύπος, η ευαισθητοποίηση των εφήβων μέσω της εκπαίδευσης. Όσον αφορά στο φύλο, τα κορίτσια, κυρίως σε μικρότερες ηλικίες, 1 έως 2 ετών, εκδηλώνουν περισσότερο νοιάξιμο απ’ ότι τα αγόρια όταν αναστατώνεται ένα άτομο δίπλα τους. Όσον αφορά στη συμπεριφορά ενός γονιού και στον γονεϊκό τύπο στον οποίο εντάσσεται, φέρνουμε ως παράδειγμα έναν διαλεκτικό και παραχωρητικό πατέρα και μια διαλεκτική μητέρα, που μπορεί να έχουν ένα παιδί με μεγαλύτερη γνωστική ενσυναίσθηση. Επίσης, σε πλαίσια όπως το σχολείο, μπορεί να καλλιεργηθεί και να ενισχυθεί.
Η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης: Μερικά παραδείγματα
Ας σκεφτούμε μερικές περιπτώσεις που όλοι μας, περισσότερο ή λιγότερο, έχουμε βιώσει, είτε ως γονείς, είτε ως εργαζόμενοι με παιδιά και εφήβους. Ένα παιδί βλέπει να χαλάει ή να σπάει το αγαπημένο παιχνίδι ενός άλλου παιδιού. Εκείνο μπορεί να αναστατωθεί, να ξεσπάσει σε κλάματα, να θυμώσει. Σε άλλη περίπτωση, ένας συμμαθητής μας πέφτει, χτυπάει, ξεσπά σε κλάματα.
Πώς θα μπορούσε να αντιδράσει ένα παιδί με ικανότητα ενσυναίσθησης; Πώς εμείς οι γονείς θα μπορούσαμε να καλλιεργήσουμε στο παιδί μας την ενσυναίσθηση μπροστά σε τέτοιες περιπτώσεις;
Στο Γυμνάσιο, ειδικά, με την αύξηση των συμπεριφορών bullying που εκδηλώνονται με ψυχολογική, σωματική ή και διαδικτυακή μορφή βίας, η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Πώς μπορεί να μπει ο ένας στη θέση του άλλου, ειδικά όταν υπάρχει η πίεση και από την ομάδα των συνομηλίκων, που αποτελεί σε αυτές τις ηλικίες ισχυρό παράγοντα επίδρασης στη συμπεριφορά, γιατί ενισχύει και το αίσθημα του «ανήκειν»; Πώς μπορεί ένας έφηβος να διαφοροποιηθεί από την ομάδα και να συναισθανθεί έναν συμμαθητή ή συμμαθήτριά του που βιώνει bullying; Όταν, για παράδειγμα, γίνεται διαδικτυακό bullying στο σχολείο (σε ανώνυμες διαδικτυακές πλατφόρμες ή ακόμη και σε διαδικτυακές ομάδες που αφορούν την ενημέρωση για τα μαθήματα του σχολείου) και αναφέρονται άσχημοι χαρακτηρισμοί για έναν συμμαθητή ή μία συμμαθήτρια, πώς θα μπορούσε ο έφηβος που δεν εμπλέκεται άμεσα σε αυτό να δείξει ενσυναίσθηση για τον έφηβο που βιώνει μια τέτοια συμπεριφορά; Ή όταν μια νεαρή έφηβη αναφέρει στην παρέα της ότι είναι έγκυος, για τους δικούς της λόγους, χωρίς να συμβαίνει αυτό στην πραγματικότητα, πώς θα μπορούσαν οι έφηβοι της παρέας να το διαχειριστούν με ενσυναίσθηση; Το να φωνάξουν “Λέει ψέματα”, “Μην την πιστεύετε”, ναι, αυτή είναι η αλήθεια, αλλά πώς θα μπορούσαν να το διαχειριστούν με ενσυναίσθηση; Θα μπορούσαν να μπουν στη θέση της και να σκεφτούν για ποιους λόγους μπορεί να εκδηλώνει μια τέτοια συμπεριφορά και, αν συμβαίνει κάτι τέτοιο, στην πραγματικότητα πώς μπορεί να νιώθει και πώς θα μπορούσε να βοηθηθεί και από ποιους;
Εμείς, ως ενήλικες, ως άτομα, ως γονείς έχουμε αναρωτηθεί κατά πόσο οι ίδιοι λειτουργούμε με ενσυναίσθηση στην οικογένειά μας, στην εργασία μας, στην καθημερινότητά μας; Όταν μια νέα μητέρα νιώθει συναισθηματική και σωματική κόπωση λόγω του θηλασμού και της συνεχούς φροντίδας του μωρού, πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει ο σύντροφός της με ενσυναίσθηση, ώστε να την αποφορτίσει και να την ξεκουράσει; Η ενίσχυση της παρατηρητικότητας, η συζήτηση και ο διάλογος, η αίσθηση ότι αποτελούμε μέρος ενός ευρύτερου συνόλου, η καλλιέργεια του να «μπω» για λίγο στη θέση του άλλου, να αλλάξω δηλαδή την οπτική μου και να νιώσω το πώς πιθανόν νιώθει ο άλλος σε μία δύσκολη για εκείνον στιγμή, αλλά και να επανέλθω στη θέση μου, ώστε να βοηθήσω με τον καλύτερο δυνατό τρόπο είναι μερικές από τις διαδικασίες που μπορούν να ενισχύσουν ένα άτομο να καλλιεργήσει σταδιακά την ενσυναίσθηση. Η πορεία προς την κατάκτησή της είναι συνεχής και βιωματική. Οι γονείς μπορούμε να λειτουργήσουμε ως πρότυπα μέσω των συμπεριφορών μας, αν φυσικά δεν έχουμε διατηρήσει μέχρι την ενήλικη ζωή μας τον εγωκεντρισμό της πρώιμης παιδικής μας ηλικίας.
Ανήσυχη εφηβεία: Όλα όσα προβληματίζουν τους σημερινούς νέους και τους γονείς τους
«Αιώνιοι έφηβοι»: Γιατί οι σημερινοί νέοι αργούν να ωριμάσουν – Η ειδικός απαντά
Παιδί: Είναι κακόκεφο ή έχει κατάθλιψη; Όλες οι αλλαγές στη συμπεριφορά του που δίνουν την απάντηση
