Δεν έχουμε ιδέα πώς θα εξελιχθεί η σχέση της επόμενης γενιάς με τις τεχνολογικές συσκευές -για την τωρινή δεν έχουμε αμφιβολία, καθώς έχουμε μπροστά μας ολοζώντανες τις επιδόσεις της. Ενδέχεται, πάντως, η μεθεπόμενη να μη θέλει ούτε να τις δει μπροστά της -κάτι ανάλογο που συμβαίνει σήμερα με το τσιγάρο δηλαδή.
Έχουν τα smartphones καταστρέψει μια γενιά; Το 2017, η πολυγραφότατη ψυχολόγος Jean Twenge έγραψε ένα άρθρο με αυτό το προκλητικό ερώτημα στον τίτλο. Με βάση τη δική της έρευνα, το άρθρο αποτύπωσε μια ζοφερή εικόνα μιας γενιάς που βρίσκεται στο «χείλος της χειρότερης κρίσης ψυχικής υγείας εδώ και δεκαετίες». Ο λόγος είναι για τη γενιά εφήβων και παιδιών που έχουν γεννηθεί μεταξύ 1995 και 2012, η περίφημη Generation Z, που θεωρητικά πλήττονται ανεπανόρθωτα από την υπερχρήση τάμπλετ, υπολογιστών, παιχνιδομηχανών και κινητών –το ακούς, Απόστολε;
Η Twenge και τα ευρήματα των συναδέλφων της -τα οποία συμπυκνώνονται στο ότι περισσότεροι έφηβοι που χρησιμοποιούσαν την ψηφιακή τεχνολογία είχαν/έχουν περισσότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν κατάθλιψη, δυσθυμία και αϋπνίες- καλούσαν τους γονείς και τους εφήβους να απέχουν όσο γίνεται περισσότερο και να περιορίσουν την επίδραση των συσκευών στη ζωή τους. Το συγκεκριμένο άρθρο δεν αποτέλεσε το έναυσμα για να ανοίξει η σχετική συζήτηση. Περισσότερο, ήταν απλώς μια έκφανση των ερωτημάτων που προκαλεί το θέμα και ένας προάγγελος των όσων θα επακολουθήσουν ερευνητικά τον επόμενο καιρό. Κοντολογίς, το ζήτημα είναι φλέγον, που λένε και οι δημοσιογράφοι. Πάει να πει, ότι τη στιγμή που διαβάζετε αυτό το κείμενο και ο γιος μου λιώνει στο Fortnite, η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα προσπαθεί να διακριβώσει επιδράσεις, συνέπειες και επιπτώσεις της παραμονής των παιδιών στον σύμπαν της εικονικής πραγματικότητας. Ας δούμε ορισμένες πρόσφατες ψηφίδες του θέματος, σε ένα μωσαϊκό που, όμως, θα συμπληρωθεί πολλά χρόνια μετά, όταν τα δεδομένα θα είναι αρκετά και τα αποτελέσματα δεν θα βασίζονται κατά το μάλλον ή ήττον σε εικασίες και υποθέσεις, αλλά σε δεδομένα.
Ναι μεν, αλλά…
Νεότευκτη έρευνα που δημοσιεύθηκε τον περασμένο μήνα στο Nature Human Behavior, εξέτασε στοιχεία από τρεις έρευνες μεγάλης κλίμακας που έθεσε στο ψυχολογικό μικροσκόπιο 350.000 έφηβους ηλικίας μεταξύ 12 και 18 ετών από τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο. Με τη χρήση καινοτομικών και πιο αντικειμενικών μεθόδων διερευνήθηκε εξονυχιστικά η συσχέτιση της νοητικής λειτουργίας, της ψυχικής υγείας, των διατροφικών συνηθειών και του τρόπου ζωής των παιδιών με τη χρήση όλων αυτών των «δαιμόνων» –που λέει και ο παππούς.
Αυτό, λοιπόν, που διαπιστώθηκε από την παραπάνω έρευνα ήταν ότι όντως η χρήση ψηφιακής τεχνολογίας βλάπτει την ευημερία των εφήβων, όχι τόσο πολύ όμως όσο εικάζεται. Απόστολε, μην παίρνεις θάρρος, συνέχισε την ανάγνωση. Ο επικεφαλής λοιπόν της έρευνας υποστήριξε ότι «αυτό δείχνει ότι οι προηγούμενοι ισχυρισμοί των έντονων αρνητικών επιπτώσεων των ψηφιακών τεχνολογιών στην ευημερία των εφήβων έχουν στηριχθεί σε πολύ ασταθή θεμέλια». Επίσης επεσήμανε ότι όλες οι προηγούμενες έρευνες δεν λένε τίποτε για την αιτιότητα. Μπορεί δηλαδή «να υπάρχουν και άλλοι μη εξακριβωμένοι παράγοντες που συμβάλλουν στην κακή ψυχική υγεία των εφήβων, αλλά και ορισμένα δημογραφικά στοιχεία που να επιβαρύνουν την κατάσταση». Δεν θα διαφωνήσουμε καθόλου. Το ό,τι ένα παιδί βρίσκεται διαρκώς με μια συσκευή στο χέρι και το ποντίκι έχει γίνει προέκταση του χεριού του, μπορεί να οφείλεται σε αδιαφορία των γονέων, εθισμό, κοινωνική απομόνωση, εσωστρέφεια ή στον παρατεταμένο χειμώνα (που σημαίνει ότι τα παιδιά περνούν περισσότερο χρόνο εντός σπιτιού). Κάπως έτσι, καταλήγουμε εντούτοις στο εξής: «Είναι ότι τα παιδιά χρησιμοποιούν συσκευές και έπειτα έχουν περισσότερα προβλήματα ψυχικής υγείας ή μήπως τα παιδιά που έχουν προβλήματα ψυχικής υγείας τείνουν να χρησιμοποιούν περισσότερες συσκευές;». Έτσι, βέβαια, απάντηση άμεση δεν πρόκειται να δοθεί, αλλά και ούτε οι ερευνητές θα χρειαστεί να γίνουν κλέφτες για να ζήσουν. Τι εννοούμε; Πολύ απλά, ότι αυτή η συζήτηση μπορεί να είναι ατέρμονη, γεμάτη ασκήσεις ισορροπίας και να καλύπτεται πίσω από κάθε είδους σχετικότητες.
Καλώς ή κακώς;
Βέβαια, η Jean Twenge επανήλθε. Δριμύτερη. Κατηγόρησε κομψά τους ερευνητές της νέας έρευνας, επισημαίνοντας με έμφαση: «Χρησιμοποιώντας τα ίδια δεδομένα που χρησιμοποίησε και η έρευνα τους, όσα παιδιά περνούν 5 ώρες την ημέρα μπροστά σε συσκευές έχουν τις διπλάσιες πιθανότητες να αυτοκτονήσουν, σε σύγκριση με εκείνα που περνούν λιγότερο από 1 ώρα την ημέρα. Δεν μπορώ να καταλάβω πώς αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως ήσσονος σημασίας!». Στο μεταξύ αυτό είναι μόνο ένα από τα σχετικά επεισόδια που διαδραματίζονται. Τα παιδιά γίνονται έφηβοι, οι έφηβοι νέοι ενήλικες, οι ερευνητές συνεχίζουν τις έρευνές τους, αλλά και τις ερμηνείες πάνω σε αυτές και η ζωή συνεχίζεται. Επειδή, όμως, στη ζωή αυτή δεν είναι κακό ορισμένες φορές να επιλέγεις στρατόπεδο, ειδικά όταν είσαι γονέας, σου λέω άλλη μια φορά, παιδί μου Απόστολε, να τηρήσεις ένα μέτρο. Το λίγο θα σου προσφέρει διασκέδαση και χαλάρωση, το πολύ θα σου δημιουργήσει προβλήματα. Κάτι που ήδη συμβαίνει, βέβαια, καθώς όπως διαμαρτύρεται κατ’ επανάληψη ο γάτος σου, από τότε που έμπλεξες με τα ψηφιακά, ξεχνάς ακόμη και να του βάλεις νερό…
