Μετά την πανδημία της covid μια νέα σιωπηλή πανδημία κοστίζει περί τις 2.500 ζωές κατ’ έτος στην Ελλάδα, και περί τους 1.270.000 θανάτους ετησίως παγκοσμίως σύμφωνα με δημοσίευση στο Lancet που ανέφερε ο κύριος Νικόλαος Σύψας καθηγητής Παθολογικής Φυσιολογίας Λοιμωξιολογίας της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρίας Λοιμώξεων στο πλαίσιο ενημερωτικής συνάντησης με θέμα την αντιμετώπιση της μικροβιακής αντοχής και την αξία των νεότερων αντιβιοτικών.

Η νέα αθόρυβη πανδημία αφορά τα πολυανθεκτικά μικρόβια και τη σιωπηρή πανδημία της μικροβιακής αντοχής που σύμφωνα με τον καθηγητή αποτελεί ένα «κατεπείγον πρόβλημα δημόσιας υγείας». Η υπερδύναμη των μικροβίων είναι η μεγάλη τους προσαρμοστικότητα – «άλλωστε αυτά βρίσκονται στην γη εδώ και 3.500.000.000 χρόνια) και έχουν μάθει να επιβιώνουν, ενώ ο άνθρωπος βρίσκεται στη γη μόλις 300.000 χρόνια και συγκριτικά είναι σε ασθενέστερη θέση» εξήγησε ο κύριος Σύψας.

Ο καθηγητής Νικόλαος Σύψας στη διάρκεια της ομιλίας του

Φυσικά η ανακάλυψη των αντιβιοτικών – με διασημότερο παράδειγμα αυτό της πενικιλίνης – έδωσε το πλεονέκτημα στον άνθρωπο, αλλά πρόκειται για βραχύβιο πλεονέκτημα καθώς η «ιστορία» των αντιβιοτικών διδάσκει ότι τα μικρόβια είναι έξυπνα και σύντομα γίνονται ανθεκτικά στα χρησιμοποιούμενα αντιβιοτικά καθιστώντας τα αναποτελεσματικά.

«Εάν δεν χρησιμοποιούμε τα αντιβιοτικά σωστά, δυστυχώς θα τα χάσουμε» είναι τα λόγια του μεγάλου Alexander Fleming ο οποίος ανακάλυψε – τυχαία – την πενικιλίνη και διείδε την αναγκαιότητα της ορθής χρήσης τους ώστε να μην γίνουν αναποτελεσματικά, υπενθύμισε ο κύριος Σύψας στο πλαίσιο της ομιλίας του και εξήγησε ότι «η φύση και εν προκειμένω τα μικρόβια είναι έξυπνα και όταν ένα αντιβιοτικό αρχίζει να χρησιμοποιείται εναντίον τους, σύντομα βρίσκουν τρόπους – συνήθως μέσω ενζύμων – ώστε να το αχρηστεύσουν (να το υδρολύσουν)» .

Εάν αυτή τη στιγμή επιστρέφαμε στην προ των αντιβιοτικών εποχή θα είχαμε 40% περισσότερους θανάτους από την επιστροφή των επικίνδυνων λοιμώξεων όπως είπε ο ειδικός ο οποίος εκτίμησε ότι βάσει των διαθέσιμων στοιχείων και των επικίνδυνων πολυανθεκτικών βακτηρίων κάποιοι θα μπορούσαν να πουν ότι έχουμε ήδη γυρίσει στην εποχή πριν από τα αντιβιοτικά. Η ανάδυση της μικροβιακής αντοχής είναι μείζον ζήτημα: «Με ένα και μόνο αντιβιοτικό χάπι ο λάρυγγάς μας αποικίζεται με ανθεκτικά μικρόβια για έξι μήνες» είπε χαρακτηριστικα

Οι παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση της μικροβιακής αντοχής πρέπει να γίνουν σε πολλαπλά επίπεδα σύμφωνα με τον πρόεδρο της Ελληνικής Εταιρίας Λοιμώξεων. «Μόνο παρέμβαση στα νοσοκομεία δεν αρκεί – απαιτείται να γίνουν παρεμβάσεις και στην κτηνοτροφία και τη γεωργία στο πλαίσιο της ενιαίας υγείας» τόνισε.

Ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις και μικροβιακή αντοχή
Η μικροβιακή αντοχή στοιχίζει 1.270.000 θανάτους ετησίως στον κόσμο, περί τις 35.000 στις ΗΠA και 33.000 στην Ευρώπη σύμφωνα με δημοσίευση στο Lancet.
Μέσα σε αυτά τα νούμερα η πρωτιά της Ελλάδας είναι θλιβερή και γνωστή. Η χώρα μας είναι πρώτη στην κατανάλωση αντιβιοτικών και πρώτη στη μικροβιακή αντοχή, αλλά και τη θνητότητα λόγω λοιμώξεων ανά 100.000 πληθυσμού (αύξηση 76% το 2020 σε σχέση με το 2016) – μας ακολουθεί από κοντά η Ρουμανία.

Μη ασφαλή τα νοσοκομεία της χώρας
Ο επιπολασμός σε ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις στην Ελλάδα είναι διπλάσιος σε σχέση με την Ευρώπη και το πρόσφατο καμπανάκι του ECDC που έκρινε τα νοσοκομεία της χώρας μας μη ασφαλή για τους ασθενείς (unsafe place for patients) σκιαγραφεί με μελανά χρώματα την συνολική εικόνα. Το πενταμελές κλιμάκιο του ECDC που επισκέφτηκε τη χώρα μας τον περασμένο Απρίλιο συνέταξε την έκθεση και συμπεριέλαβε 66 συστάσεις για την καταπολέμηση του προβλήματος στο πλαίσιο της προσέγγισης Ενιαία Υγεία.

Στόχοι καταπολέμησης μικροβιακής αντοχής
Για να επιτευχθούν οι στόχοι της καταπολέμησης της μικροβιακής αντοχής στη χώρα μας απαιτούνται πολυεπίπεδες δράσεις σύμφωνα με τον κύριο Σύψα όπως η ενίσχυση της επιτήρησης της μικροβιακής αντοχής και της κατανάλωσης αντιμικροβιακών, η προώθηση της ορθολογικής χρήσης αντιμικροβιακών, μέτρα πρόληψης και ελέγχου λοιμώξεων στην κοινότητα και τις δομές υγειονομικής περίθαλψης, ενίσχυση των εθνικών σχεδίων δράσης στα πλαίσια της ενιαία υγείας και ενίσχυση της έρευνας και καινοτομίας.

Αναμφίβολα η υποστελέχωση των νοσοκομείων σε υγειονομικό προσωπικό, αλλά και η νοοτροπία των υγειονομικών που δεν τηρούν ευλαβικά τους κανόνες υγιεινής επιτείνουν το πρόβλημα, σε συνδυασμό με την έλλειψη ποιοτικών δεδομένων που δεν βοηθούν στην σωστή αξιολόγηση του μεγέθους του προβλήματος σε δημόσια και ιδιωτικά νοσοκομεία.

Κολοσσιαίο βήμα στον έλεγχο λήψης αντιβιοτικών χαρακτήρισε ο κύριος Σύψας την διάθεση αντιβιοτικών αποκλειστικά μέσω ηλεκτρονικής συνταγογράφησης (νόμος 4675-2020). Σημείωσε ωστόσο ότι πρόκειται για ένα βήμα που στις άλλες χώρες έχει ήδη γίνει από το 1940.

Επιπρόσθετα ο κύριος Σύψας ανέφερε πολλά προγράμματα και διαδικασίες που έχουν προαναγγελθεί ή δρομολογηθεί με σκοπό την καλύτερη καταγραφή των δεδομένων, την ενημέρωση της κατανάλωσης αντιβιοτικών ενδονοσοκομειακά της ΗΔΙΚΑ από τα νοσοκομεία, αλλά και την υιοθέτηση των οδηγιών της ΕΕΛ μέσω πρωτοκόλλων της ΗΔΙΚΑ.

Γρήγορες διαδικασίες έγκρισης νέων αντιβιοτικών
Ανάμεσα στα μέτρα που στοχεύουν στον έλεγχο της μικροβιακής αντοχής στην Ελλάδα μελετάται το ενδεχόμενο σύμφωνα με τον πρόεδρο της Ελληνικής Εταιρίας Λοιμώξεων της υποχρεωτικής ένταξης του αντιβιογράμματος για ορισμένα αντιβιοτικά ενδονοσοκομειακά, αλλά και της αναγκαιότητας να υιοθετηθούν fast track διαδικασίες έγκρισης στα πρότυπα του FDA και του EMA, ώστε τα νέα αντιβιοτικά να μην χρειάζονται ενάμιση χρόνο να φτάσουν στη χώρα τη στιγμή που η ζωή του ασθενούς μπορεί να κρίνεται μέσα στο επόμενο λεπτό.

Παράλληλα με την πρόσβαση στην καινοτομία και τα νέα αντιβιοτικά όμως, ο πρόεδρος της ΕΕΛ τόνισε ότι είναι αναγκαίο να υπάρξουν και οικονομικά κίνητρα ώστε να έχει στη διάθεσή του ο ασθενής τα φθηνά και δοκιμασμένα «παλιά» αντιβιοτικά, καθώς το στρεβλό σημερινό τοπίο έχει σαν αποτέλεσμα «για ένα ευρώ να πεθαίνουν άνθρωποι» καθώς δεν είναι διαθέσιμα στην Ελλάδα φθηνά, αλλά σωτήρια αντιβιοτικά που μπορεί να κοστίζουν λιγότερο από ενάμιση ευρώ.

«Η πολιτεία πρέπει να βρει λύση ώστε τα καινοτόμα αντιβιοτικά να έρχονται χωρίς καθυστέρηση γρήγορα στην Ελλάδα, αλλά και να δώσει οικονομικά κίνητρα στην Ελληνική Φαρμακοβιομηχανία να διαθέτει στη χώρα μας τα φθηνά φάρμακα» συνόψισε το δίπτυχο στόχο ο καθηγητής. Ανέφερε δε τα νέα και ακριβά αντιβιοτικά που ακόμη αναμένονται στην χώρα μας (αβιμπακτάμη, κεφιντεροκόλη) αλλά και τα παλιά φθηνά που δεν ανευρίσκονται στα φαρμακεία (κολιστίνη, αζτρεονάμη, σουλμπακτάμη).

«Τα αντιβιοτικά εκτός από φάρμακο είναι φαρμάκι » υπενθύμισε ο κύριος Συψας θέλοντας να τονίσει ότι η αλόγιστη χρήση και συνταγογράφηση εντός και εκτός νοσοκομείου έχουν καταστήσει τα νοσοκομεία – και ειδικά τις ΜΕΘ – εξαιρετικά επικίνδυνα μέρη για την επιβίωση των ασθενών.

Ανάγκη για καινούργια φάρμακα

«Τα νέα αντιβιοτικά μπορεί να κάνουν τη διαφορά. Η εισαγωγή ενός νέου αντιβιοτικού μειώνει τη θνητότητα, τη νοσηρότητα, τις επιπλοκές». Η εύρεσή του ωστόσο είναι ένα δύσκολο έργο καθώς για μόλις 6 βιώσιμα κλινικά αντιβιοτικά απαιτούνται 6000 ερευνητικά προγράμματα εξήγησε ο κύριος Βασίλης Γραμμέλης παθολόγος Δρ Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Specialty Care Medical Lead Greece Pfizer Hellas στο πλαίσιο της ενημέρωσης.

Ο κύριος Γραμμέλης τόνισε ότι πρέπει να αλλάξει το ισχύον καθεστώς των μελετών, προκειμένου να προστεθούν νέα αντιβιοτικά στην ιατρική φαρέτρα, ενώ επεσήμανε τον πολύτιμο ρόλο της τεχνητής νοημοσύνης στην εξεύρεση μορίων για αντιβιοτική χρήση.

Τόνισε δε ότι τα νέα αντιβιοτικά αποτελούν βασικό πυλώνα στην καταπολέμηση της μικροβιακής αντοχής και έφερε ως παράδειγμα τη μελέτη ALARICO στην Ιταλία όπου η εισαγωγή καινοτόμων αντιβιοτικών μείωσε τη θνητότητα από 35% σε 5% που σημαίνει ότι «οι 3 στους 10 που θα πέθαιναν λόγω των πολυανθεκτικών βακτηρίων δεν θα χάσουν τη ζωή τους».
Επεσήμανε ωστόσο ότι είναι δύσκολο να πραγματοποιηθούν κλινικές μελέτες στη χώρα μας με το ισχύον καθεστώς, καταλήγοντας ότι οι προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν είναι οικονομικές, ρυθμιστικές, κλινικές και επιστημονικές.