«Ο Γιάννης, στην Κρήτη, ξύπνησε από τα κοκόρια, με βήχα, πυρετό και ρίγη. Πάνε μέρες που είχε βρει δύο νεκρά κοτόπουλα στην αυλή. Ήταν πολύ περίεργο ‒ δεν τα είχε δαγκώσει ο σκύλος ή κάποια νυφίτσα. Τα μάζεψε με γυμνά χέρια και τα πέταξε σε μία σακούλα στον κάδο. Ο Γιώργος, στην Αθήνα, ξύπνησε από το κινητό, χωρίς πυρετό. Προχθές είχε βρει ένα νεκρό περιστέρι στο μπαλκόνι, το έπιασε φορώντας μάσκα και γάντια, το έβαλε προσεκτικά σε μία σακούλα και το πέταξε. Είχε ακούσει για έξαρση της γρίπης των πτηνών και ήταν πολύ προσεκτικός»: Όταν o αναπληρωτής καθηγητής Υγιεινής και Επιδημιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), Γκίκας Μαγιορκίνης, έγραφε, προ διετίας, στο βιβλίο του «Το χρονικό των ιών» για τη δυστοπία μιας νέας πανδημίας, που θα οφειλόταν στη γρίπη των πτηνών, η πανδημία κορωνοϊού όδευε στο τέλος της, χάρη στα εμβόλια και τα αντιικά φάρμακα. Και σίγουρα κανείς δεν ήταν έτοιμος να δει την κακή μελλοντική εξέλιξη και εκδοχή μιας ζωοανθρωπονόσου, γνωστής μέχρι τότε κυρίως στην Ασία και την Κίνα, παρότι είχε μολύνει πληθυσμούς κι άλλων ζώων, πλην των πτηνών.
Τις τελευταίες ημέρες, όμως, η γρίπη των πτηνών βρίσκεται στο προσκήνιο έχοντας προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις στο ζωικό βασίλειο και ανησυχία στη διεθνή επιστημονική κοινότητα. O Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) προειδοποίησε για την κατακόρυφη αύξηση των κρουσμάτων της γρίπης των πτηνών, ενώ στις ΗΠΑ καταγράφηκε ευρεία μετάδοση σε κτηνοτροφικές μονάδες με αγελάδες και κατσίκες, όπως και μετάδοση από αγελάδα σε άνθρωπο. Παράλληλα, ο ιός H5N1 που προκαλεί τη γρίπη των πτηνών ανιχνεύτηκε και σε παστεριωμένο γάλα.
Υπό την ταχύτητα και το βάρος αυτών των εξελίξεων, τα ερωτήματα προκύπτουν αβίαστα: «Πρόκειται για μεμονωμένα περιστατικά ή μια ισχυρή ένδειξη ότι ο ιός Η5Ν1 έχει πλέον αποκτήσει τη δυνατότητα να μεταπηδά στο ανθρώπινο είδος;», «Έχουν δημιουργηθεί ευνοϊκές συνθήκες για τη μετάδοση σε ανθρώπους;», «Κινδυνεύουμε από τα γαλακτοκομικά προϊόντα μολυσμένων ζώων;», «Είναι θέμα χρόνου μια νέα πανδημία;». Το ΘΕΜΑ αναζήτησε τις διαθέσιμες, τουλάχιστον προσώρας, απαντήσεις από δύο ειδικούς, τον καθηγητή Μικροβιολογίας στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ και Διευθυντή του Εργαστηρίου Μικροβιολογίας της Σχολής, Αθανάσιο Τσακρή και τον καθηγητή, κ. Μαγιορκίνη.
Ο καθηγητής Μικροβιολογίας στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ και Διευθυντής του Εργαστηρίου Μικροβιολογίας της Σχολής, κ. Αθανάσιος Τσακρής
Η γρίπη των πτηνών οφείλεται στον υπότυπο H5N1 και ανιχνεύτηκε για πρώτη φορά το 1996 σε χήνα στην Κίνα. Το 2005 καταγράφηκε για πρώτη φορά στη Σιβηρία, κι έκτοτε εντοπίστηκε σε πολλές χώρες, και της Ευρώπης και της Αμερικής. Κομβικό για την Ευρώπη θεωρείται το 2022, καθώς εκτός από τα 200 πουλερικά και άγρια πτηνά, ο ιός H5N1 εντοπίστηκε και σε θηλαστικά, όπως αλεπούδες, φώκιες, μινκ, χοίρους και αγριόχοιρους. Στην Ελλάδα έχει εντοπιστεί μόνο σε άγρια πτηνά, όπως αργυροπελεκάνοι.
«Η εμφάνισή του, τον τελευταίο μήνα, σε οικόσιτα θηλαστικά στις ΗΠΑ εξέπληξε την επιστημονική κοινότητα, γιατί τα συγκεκριμένα ζώα δεν περιλαμβάνονταν ως τώρα στους συνήθεις ξενιστές του ιού. Το ανησυχητικό είναι ότι μας πλησιάζει ολοένα και περισσότερο: βρίσκοντας τους κατάλληλους εξελικτικούς μηχανισμούς προσβάλει όλο και περισσότερα είδη πτηνών και θηλαστικών. Έχει μέχρι στιγμής προσβάλει 200 και πλέον είδη πτηνών, τουλάχιστον 30 είδη θηλαστικών και συνεχίζει να εξαπλώνεται με γοργούς ρυθμούς» λέει ο κ. Τσακρής.
«Η προσαρμογή του ιού της γρίπης των πτηνών στις αγελάδες αποτελεί ένα εξαιρετικό ορόσημο που χτυπάει πολλά και δυνατά καμπανάκια για πιθανή επόμενη πανδημία. Όταν η νόσος μπαίνει στον πληθυσμό των θηλαστικών, τότε έρχεται πιο κοντά στον άνθρωπο» σημειώνει ο κ. Μαγιορκίνης.
O Αναπληρωτής Καθηγητής Υγιεινής και Επιδημιολογίας, Γκίκας Μαγιορκίνης, στην παρουσίαση του βιβλίου του «Χρονικό των Ιών», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος, εν μέσω της καθηγήτριας Υγιεινής και Επιδημιολογίας του ΕΚΠΑ, κυρίας Παγώνα Λάγιου (δεξιά) και της καθηγήτριας Εντατικολογίας, κυρίας Αναστασίας Κοτανίδου (δεξιά)
Αυτή τη στιγμή λοιπόν, η γρίπη των πτηνών μεταδίδεται από τα πτηνά και από τα θηλαστικά στον άνθρωπο, αλλά δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι ο H5N1 εξαπλώνεται μεταξύ των ανθρώπων. Ο λόγος που δεν μεταδίδεται εύκολα η γρίπη των πτηνών, όπως εξηγεί ο κ. Μαγιορκίνης, είναι ότι «οι υποδοχείς των κυττάρων που προσδένονται στον ιό, βρίσκονται στο κατώτερο και πιο βαθύ μέρος του πνεύμονα , οπότε ο ιός εγκλωβίζεται εκεί και έτσι δεν πολλαπλασιάζεται στη μύτη, από όπου το ιικό φορτίο θα μπορούσε να μεταδοθεί πιο εύκολα. Πάντως, στις εκατοντάδες περιπτώσεις όπου οι άνθρωποι έχουν μολυνθεί μέσω της επαφής με ζώα τα τελευταία 20 χρόνια, το ποσοστό θνησιμότητας είναι εξαιρετικά υψηλό». Για τη θεραπεία χρησιμοποιούνται αντιικά κατά της κλασικής γρίπης.
Η γενετική και η επιδημιολογία του ιού έχουν αλλάξει κατά πολύ από την εμφάνισή του, γεγονός θετικό για τον ιό, αλλά όχι και για τους ανθρώπους. «Το ζήτημα δεν είναι αν θα υπάρξουν κι άλλα περιστατικά μετάδοσης από αγελάδα σε άνθρωπο, αλλά αν θα έχουν περιορισμένη έκταση, clusters, όπως λέγονται με όρους επιδημιολογίας, ή αν θα δημιουργηθούν ευνοϊκές συνθήκες για μια επιδημική έξαρση» εξηγεί ο κ. Τσακρής. Ποιες μπορεί να είναι αυτές οι συνθήκες; «Για να αποτελέσει απειλή για μια επόμενη πανδημία, για να γίνει δηλαδή ανθρώπινο παθογόνο ο H5N1, κάποιες από τις πρωτεΐνες του, όπως η αιμοσυγκολλητίνη στην επιφάνειά του, πρέπει να εξελιχθούν με τέτοιο τρόπο ώστε ο ιός να προσκολλάται όλο και πιο εύκολα στα κύτταρα του ξενιστή του. Ο χρόνος λειτουργεί υπέρ του και εναντίον μας. Η ικανότητα της γρίπης, γενικότερα, να αλλάζει μορφή είναι εντυπωσιακή. Το φαινόμενο, λοιπόν, είναι σε πλήρη εξέλιξη. Απαιτείται συνεχής επιτήρηση και μοριακή διερεύνηση των εξελικτικών μηχανισμών του Η5Ν1 που σχετίζονται με τη μεταδοτικότητα και την παθογένειά του» καταλήγει ο κ. Τσακρής.
To θετικό είναι ότι μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες δηλώνουν έτοιμες να παράγουν εμβόλιο γρίπης των πτηνών για τον άνθρωπο εφόσον χρειαστεί. Σε ό,τι αφορά τον κίνδυνο από την κατανάλωση γάλακτος από αγελάδες που έχουν προσβληθεί, οι ειδικοί είναι σαφείς: ο ιός, που είναι ευαίσθητος σε υψηλές θερμοκρασίες, χάνει την παθογονικότητά του μέσω της διαδικασίας της παστερίωσης. Κάτι που διευκρίνισε και ο αμερικανικός Οργανισμός Ασφάλειας Φαρμάκων και Τροφίμων (FDA). Οι υγειονομικές αρχές έχουν προειδοποιήσει να αποφεύγεται η κατανάλωση νωπού γάλακτος.
