Δίαιτες και προϊόντα αποτοξίνωσης υπόσχονται να εξαλείψουν τις τοξίνες από τον οργανισμό και να του χαρίσουν ενέργεια και ευεξία. Η φήμη τους εξαπλώνεται παρά τις ισχνές σχετικές επιστημονικές αποδείξεις.
Το θέμα της αποτοξίνωσης θυμίζει μια αχαρτογράφητη εν πολλοίς περιοχή, που τον τελευταίο καιρό θέλουν να την επισκεφθούν όλο και περισσότεροι. Δίαιτες με την ένδειξη «Detox» ξεπροβάλλουν, πολλά και θαυμαστά λέγονται για τα αποτελέσματά τους, λίγα ως τώρα έχουν αποδειχθεί όμως. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλα αυτά είναι εικασίες ή κάνουν κακό. Μπορεί απλώς να είμαστε στην αρχή του δρόμου. Σε κάθε περίπτωση, όμως, δεν μπορούν να θεωρηθούν πανάκεια – τουλάχιστον με βάση όσα γνωρίζουμε ως τώρα.
Οι βλαβερές τοξίνες
Σύμφωνα με την Εθνική Βιβλιοθήκη Ιατρικής των ΗΠΑ, «οι τοξίνες είναι ουσίες που δημιουργούνται από φυτά και ζώα που είναι δηλητηριώδη για τον άνθρωπο». Περιλαμβάνουν επίσης «μερικά φάρμακα που είναι χρήσιμα σε μικρές δόσεις, αλλά δηλητηριώδη σε μεγάλες ποσότητες». Έτσι κι αλλιώς, βέβαια, οι περισσότερες φυσικές ή τεχνητές ουσίες μπορούν να είναι τοξικές σε μεγάλες ποσότητες. Στο πλαίσιο της διατροφής, οι τοξίνες είναι ουσίες που συσσωρεύονται στα όργανα και στους ιστούς, επιβαρύνοντας το σώμα με την πάροδο του χρόνου. Τέτοιες είναι τα βαρέα μέταλλα (κάδμιο, χρώμιο, χαλκός, υδράργυρος), οι ρύποι, τα παρασιτοκτόνα, τα συντηρητικά, τα πρόσθετα τροφίμων, όπως οι χρωστικές και τα τεχνητά γλυκαντικά, τα προστιθέμενα σάκχαρα όπως το σιρόπι αραβοσίτου υψηλής περιεκτικότητας σε φρουκτόζη (HFCS) και γενικά τα συνθετικά χημικά.
Φυσική ή συνθετική, οποιαδήποτε ουσία μπορεί να είναι επιβλαβής, ανάλογα με κάποιους παράγοντες, όπως φερ’ ειπείν το ποιος την καταναλώνει. Το κακάο, για παράδειγμα, μπορεί να καταναλωθεί με ασφάλεια από ανθρώπους, αλλά η περιεκτικότητά του σε θεοβρωμίνη το καθιστά εξαιρετικά βλαβερό για τους σκύλους. Το συζευγμένο λινολεϊκό οξύ (CLA) προκαλεί λιπώδες ήπαρ σε ποντικούς, αλλά όχι σε ανθρώπους. Αυτό είναι σημαντικό να το έχουμε κατά νου, διότι οι μελέτες σε ζώα αναφέρονται συχνά για να «αποδείξουν» ότι μια ουσία είναι επιβλαβής για τον άνθρωπο, κάτι που δεν ισχύει πάντα. Η δοσολογία είναι ένας άλλος παράγοντας που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη. Ακόμη και το νερό μπορεί να βλάψει εάν πίνετε υπερβολικά πολύ για μεγάλο χρονικό διάστημα, καθώς μειώνει τη συγκέντρωση των ηλεκτρολυτών που απαιτούνται για τη λειτουργία των μυών (συμπεριλαμβανομένης της καρδιάς). Ετσι όταν μιλάμε για βαρέα μέταλλα που μπορούν να συσσωρευτούν στους ιστούς του σώματος οδηγώντας με την πάροδο του χρόνου σε σοβαρά προβλήματα υγείας, όπως λ.χ. ο υδράργυρος που υπάρχει στα ψάρια, θα πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη ότι η δόση είναι εκείνη που καθιστά κάτι δηλητήριο: το να τρως αραιά και πού ψάρια, αποφεύγοντας αυτά που συνήθως περιέχουν αρκετό υδράργυρο (για παράδειγμα, τον ξιφία), έχει ως αποτέλεσμα την ελαχιστοποίηση του κινδύνου από τοξίνωση και φυσικά πολλές θετικές επιδράσεις (λόγω των περίφημων λιπαρών οξέων).
Στο ίδιο πνεύμα, τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων δεν πρέπει να απασχολούν τόσο όσους προμηθεύονται φρούτα και λαχανικά από πιστοποιημένες καλλιέργειες και που τα ξεπλένουν καλά ή τα ξεφλουδίζουν. Ή που διατρέφονται με βιολογικά τρόφιμα. Επομένως, το να ονομάζουμε ένα συστατικό ως τοξικό, χωρίς να το εξετάζουμε σε συνάρτηση με ένα πλαίσιο (δοσολογίας, ηλικίας, ποσότητας, τρόπου κατανάλωσης κ.λπ.) είναι μάλλον πολύ απλοϊκό.
Η κάθαρση του σώματος
Ας γυρίσουμε στα αρχικά ζητήματα: Το σώμα μας χρειάζεται καθαρισμό και αν ναι, μπορεί να βοηθήσει μία δίαιτα σε αυτό; Η άμεση επιστημονική απάντηση είναι ότι έτσι κι αλλιώς το ήπαρ, τα νεφρά, οι πνεύμονες και πολλά άλλα όργανα εργάζονται αδιάκοπα για να απομακρύνουν βλαβερές ουσίες και να εκκρίνουν τα απόβλητα που προκύπτουν από τον μεταβολισμό. Ένα καλά τροφοδοτημένο σώμα και μια υγιεινή διατροφή βοηθούν τα όργανα να εργαστούν πιο αποδοτικά, τι γίνεται όμως με τις δίαιτες αποτοξίνωσης που βασίζονται σε λεμονάδες με μπαχαρικά; Εκεί μάλλον το σώμα δυσκολεύεται να λειτουργήσει όπως πρέπει και εκεί ακριβώς βρίσκεται η ουσία της αποτοξίνωσης. Πώς θα βοηθήσουμε δηλαδή το σώμα να αποβάλλει καλύτερα και γρηγορότερα τις τοξίνες. Να ορισμένα πράγματα που γνωρίζουμε με σχετική σιγουριά.
Το σύστημα του ήπατος μπορεί να επωφεληθεί από την κατανάλωση λαχανικών που ανήκουν στην οικογένεια των σταυρανθών. Μπρόκολο, λάχανο, κουνουπίδι, λαχανίδες, ρέβες και λαχανάκια Βρυξελλών περιέχουν σουλφαραφάνη, μια ένωση που ρυθμίζει τις διαδικασίες καθαρισμού του συκωτιού. Όσον αφορά τα συμπληρώματα διατροφής, ενώσεις όπως η Ν-ακετυλοκυστεΐνη και το γαϊδουράγκαθο έχουν ισχυρές ενδείξεις που υποστηρίζουν τη χρήση τους στην υγεία του ήπατος. Επίσης, στην αποβολή των τοξινών βοηθάει και η μείωση του σωματικού βάρους, για όσους είναι υπέρβαροι. Εξάλλου, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Ιατρική χορηγεί σε περιπτώσεις, όπου υπάρχει ανάγκη φαρμακευτικές ουσίες που δεσμεύουν τα μέταλλα (χηλικούς παράγοντες), και τα αποβάλλουν μέσω των νεφρών στα ούρα.
