Ο σκύλος εκδηλώνει κάποιες συμπεριφορές γιατί αυτοεπιβραβεύεται. Είναι οι λεγόμενες «αυτοενισχυόμενες συμπεριφορές».
Ποιες είναι και πώς χτίζονται; Πώς ενισχύονται και γίνονται από ανεξάρτητα αντανακλαστικά, εξαρτημένα; Μπορούμε να τις αξιοποιήσουμε στην εκπαίδευση;
Η θετική γνωσιακή εκπαιδεύτρια σκύλων και σύμβουλος συμπεριφοράς, Ασπασία Σκιαδαρέση, προτού μας εξηγήσει τις αυτοενισχυόμενες συμπεριφορές, επισημαίνει ότι όλοι οι σκύλοι έχουν φυσικές συμπεριφορές, οι οποίες είναι στο DNA τους, στα γονίδια τους. Είναι στον οργανισμό τους. Και μία συμπεριφορά ενισχύεται, όταν επιβραβεύεται.
Τι γίνεται, όμως, στην αυτοενίσχυση, που η επιβράβευση είναι εσωτερική;
Η κυρία Σκιαδαρέση αναλύει και εξηγεί ορισμένες συμπεριφορές που εκδηλώνει ο σκύλος σε αυτήν την περίπτωση, ενώ, παράλληλα, ενημερώνει για το πώς μπορούμε να τις εκμεταλλευτούμε ως προς την εκπαίδευσή του.
1. Ο σκύλος ξύνεται
Το ξύσιμο τερματίζει πιθανή φαγούρα που μπορεί να έχει ο σκύλος. Άρα, μαθαίνει να ξύνεται. Η συμπεριφορά αυτή θα επαναλαμβάνεται κάθε φορά που θα τον πιάνει φαγούρα, γιατί θα σταματάει, θα εξαλείφει, τον κνησμό του.
Είναι μια φυσική αντίδραση, η οποία ενισχύεται ακριβώς γιατί με αυτήν την πράξη ο σκύλος ανακουφίζεται.
Αν υποθέσουμε ότι ο σκύλος κατά τύχη (χωρίς πρόθεση, συμπτωματικά) μας ξύσει με το χέρι του, και εμείς αντιδράσουμε με ακούσια κίνηση (π.χ. κοιτάζοντάς τον, μιλώντας του), τότε έχει κερδίσει την προσοχή μας, και η συμπεριφορά θα επαναληφθεί. Κι αν ξαναεπιβραβεύτει, θα γίνει γενίκευση.
Δηλαδή, κάθε φορά που ο σκύλος θα θέλει να μας «πει» κάτι, θα μας ξύνει. Ο σκύλος θα επεκτείνει αυτή τη συμπεριφορά: θα ξύσει μια πόρτα για να μας τραβήξει την προσοχή.
Η πόρτα για τον σκύλο είναι ένα εμπόδιο, και την ξύνει για να το διώξει. Αν εμείς ανταποκριθούμε, ο σκύλος θα μάθει να ξύνει την πόρτα για να μας ζητάει πράγματα. Να μας «πει», για παράδειγμα, πως θέλει να πάει προς νερού του.
Άρα, μια απλή, φυσιολογική συμπεριφορά μπορεί να οδηγήσει τον σκύλο να μάθει να ξύνει για να μας ειδοποιεί για κάτι, κι όχι μόνο για να τερματίσει τη φαγούρα του.
2. Ο σκύλος σκάβει
Το σκάψιμο τερματίζει πιθανή πλήξη του σκύλου, και είναι ένα ωραίο παιχνίδι εκτόνωσης. Επίσης, ένας σκύλος σκάβει για να βρει δροσιά, όταν ζεσταίνεται.
Η συμπεριφορά θα επαναλαμβάνεται κάθε φορά που θα βαριέται, ή θα ζεσταίνεται, γιατί θα σταματάει, θα εξαλείφει την πλήξη, ή τη ζέστη που νιώθει.
Οι σκύλοι αρέσκονται να σκάβουν. Άρα, αν, για παράδειγμα, είμαστε στον κήπο μας και ο σκύλος σκάβει, και θέλουμε να ενισχύσουμε τη συμπεριφορά, μπορούμε να την επιβραβεύσουμε. Θα πετύχουμε τη φυσιολογική, αυτοενισχυόμενη συμπεριφορά του σκύλου να σκάβει, δημιουργώντας έτσι έναν σκύλο – τέλειο κηπουρό.
Μπορούμε να μάθουμε στον σκύλο μας να σκάβει εκεί που θέλουμε, και εκεί που δεν θέλουμε, εφόσον έχουμε συνέπεια και ασχολούμαστε μόνο με τα σημεία που θέλουμε να σκάψει, τα οποία του ενισχύουμε.
Στο σημείο αυτό η κυρία Σκιαδαρέση θυμάται, όταν βρέθηκε σε ένα τεράστιο πάρκο της Αγγλίας, τον κηπουρό/φροντιστή που είχε για βοηθό του τον σκύλο του. Όπως λέει, ο σκύλος είχε τεράστια χαρά, καθώς καταλάβαινε ότι βοηθούσε τον κηδεμόνα του – και εννοείται πως και εκείνος του έδινε μεγάλη ανταμοιβή. Άρα, η υπάρχουσα αυτοενισχυόμενη συμπεριφορά γενικεύτηκε και έγινε μαθημένη. Ενισχύθηκε θετικά.
Ποιος δεν θέλει, άλλωστε, έναν τόσο υπέροχο κηπουρό;
3. Ο σκύλος γλείφεται
Συνήθως, γλείφεται γιατί βαριέται, ανακουφίζεται, καλλωπίζεται κ.λπ. Αν αυτή η συμπεριφορά, για παράδειγμα, τερματίσει την πλήξη του σκύλου, θα την επαναλαμβάνει κάθε φορά που δεν θα έχει πώς αλλιώς να εκτονωθεί.
Όλο αυτό θα δημιουργήσει στον σκύλο την αίσθηση της ανακούφισης και, δυστυχώς, δεν είναι λίγες οι φορές που έχουμε δει σκύλους να καταλήγουν σε ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές, καθώς αυτές χτίζονται σιγά – σιγά.
Για παράδειγμα, αν δούμε ότι ο σκύλος μας γλείφεται, θα πρέπει να παρατηρήσουμε τη διάρκεια, την ένταση, τη συχνότητα -σε συνδυασμό και με άλλες συμπεριφορές- για να μη γίνει συμπεριφορά που σχετίζεται με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.
Σε αρχικό στάδιο, τέτοιες περιπτώσεις τις δουλεύουμε, ανταλλάσσοντας επί της ουσίας τη συμπεριφορά που κάνει, το να γλείφεται, δηλαδή, με μια άλλη ίσης, ή και μεγαλύτερης αξίας. Να γλύφει, για παράδειγμα, ένα άλλο κόκαλο μασουλήματος, ή ένα μαξιλάρι που θα τον ανακουφίσει το ίδιο.
4. Ο σκύλος γαβγίζει
Ο σκύλος μας βρίσκεται, για παράδειγμα, στο μπαλκόνι και περνάει ένα μεγάλο φορτηγό που κάνει θόρυβο. Ο σκύλος γαβγίζει και το φορτηγό φεύγει, εφόσον κινείται.
Ο σκύλος συνδέει το γάβγισμα με το ότι έδιωξε τον κίνδυνο -στην προκειμένη περίπτωση, το φορτηγό-, άρα θα επαναλάβει το γάβγισμα και η συμπεριφορά θα είναι αυτοενισχυόμενη.
Θα ενισχυθεί, δηλαδή, από την ίδια του τη συμπεριφορά καθώς, πρώτον, τερμάτισε τον φόβο του και, δεύτερον, προστάτεψε τον χώρο του. Έχουμε ξαναπεί ότι ο σκύλος νιώθει πως πρέπει να προστατέψει την ασφάλεια του. Άρα, την οικογένεια του, το σπίτι του.
Είμαστε βόλτα με τον σκύλο μας, και βλέπει ένα άλλο σκυλάκι. Για κάποιον λόγο νιώθει απειλή και του γαβγίζει. Αν ο σκύλος συνεχίζει να προχωράει με τον κηδεμόνα του, θα χαθεί κάποια στιγμή από τα μάτια του. Και τότε ο σκύλος μας θα κάνει γενίκευση. Κάθε φορά που θα βλέπει έναν σκύλο που τον φοβάται, θα γαβγίζει για να τερματίσει τον φόβο του, και για να διώξει τον σκύλο που τον φοβίζει.
Όμως, αν ο κηδεμόνας του άλλου σκύλου σταματήσει και πλησιάσει τον σκυλάκο μας για να του δείξει πως δεν έχει να φοβάται τίποτε από τον σκύλο του κι εκείνον, η συμπεριφορά δεν θα ενισχυθεί. Ο σκύλος μας θα συνδέσει το γάβγισμα με το ότι έφερε πιο κοντά τον άλλο σκύλο με τον κηδεμόνα του.
5. Ο σκύλος κυνηγάει
Ας υποθέσουμε ότι ο σκύλος μας στη βόλτα βλέπει περιστέρια και τα κυνηγάει. Θα τον γεμίσει, χαρά καθώς για εκείνον, αρχικά, είναι ένα ωραίο παιχνίδι.
Αν εμείς ενισχύσουμε την ήδη αυτοενισχυόμενη συμπεριφορά του σκύλου, η συμπεριφορά θα έχει επανάληψη. Αν, όμως, του αλλάξουμε κατεύθυνση και βάλουμε τον σκύλο μας στη διαδικασία να κυνηγάει εμάς κάθε φορά που βλέπουμε περιστέρια, η συμπεριφορά θα σταματήσει/εξαλειφθεί.
Χαρούμενος ο σκύλος μας, χαρούμενα και τα καημένα τα περιστεράκια της πλατείας.
Αν ο σκύλος μας φοβάται τις γάτες, σίγουρα θα τις κυνηγήσει για να τις διώξει. Κι αν αυτό έχει επιτυχία έστω μία φορά, θα εξακολουθεί να το κάνει.
Τι γίνεται, όμως, αν ο σκύλος κυνηγήσει τη γατούλα και εκείνη τον γρατζουνίσει; Ο σκύλος θα διαπιστώσει ότι με το κυνήγι δεν καταφέρνει κάτι, δεν τερματίζει τον φόβο του, και θα αποφεύγει τις γάτες.
Άρα, σε αυτήν την περίπτωση η αυτοενίσχυση θα τείνει να εξαλειφθεί/σταματήσει, καθώς δεν επιβραβεύεται από τον ίδιο τον σκύλο.
Εδώ εμείς μπορούμε να βοηθήσουμε τον σκύλο μας για να μη φοβάται τις γάτες. Στο θέαμα κάθε γάτας που βρίσκεται σε απόσταση, ο σκύλος μας θα παίρνει μια νόστιμη, λαχταριστή λιχουδιά.
Είναι πολλά τα παραδείγματα, λέει η κυρία Σκιαδαρέση, και βασικό είναι να βοηθάμε τον σκύλο μας να μειώσει, αντιστρέψει, ακόμη και να εξαλείψει τις αυτοενισχυόμενες συμπεριφορές, προς όφελος του.
«Να τον βοηθάμε να τερματίζει πιθανά συναισθήματα, όπως ο φόβος, ή ο πόνος, και να αντιστρέφουμε συμπεριφορές, όπως το να κυνηγάει ένα άλλο αθώο πλάσμα, ή το να βλάπτει τον εαυτό του, ξεκινώντας από ένα απλό γλείψιμο», υπογραμμίζει η κυρία Σκιαδαρέση και συμπληρώνει:
«Ενισχύουμε εμείς τις ήδη υπάρχουσες φυσιολογικές, οργανικές, αυτοενισχυόμενες συμπεριφορές, είτε θετικά, είτε αρνητικά – ανάλογα με την περίπτωση».
Η θετική γνωσιακή εκπαιδεύτρια σκύλων και σύμβουλος συμπεριφοράς, Ασπασία Σκιαδαρέση
* Η κυρία Ασπασία Σκιαδαρέση αποφοίτησε το 2019 από τη Σχολή StarDogs του κ. Γιάννη Αραχωβίτη και είναι θετική γνωσιακή εκπαιδεύτρια σκύλων και σύμβουλος συμπεριφοράς. Έχει παρακολουθήσει κύκλο μετεκπαίδευσης στη Σχολή Dogfully της κ. Εριέττας Καραμπέτσου. Έχει σπουδάσει Ψυχολογία στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο (Ελληνική Κοινότητα Συμπεριφοράς). Μετεκπαιδεύεται συνεχώς στο αντικείμενό της και μαθαίνει τους σκυλογονείς να κατανοούν, να σέβονται και να χτίζουν το «μαζί» με τα σκυλοπαιδιά τους. Ζει στην Πάτρα.
Διαβάστε επίσης
