Η μοναξιά, ως υποκειμενικό βίωμα συναισθηματικής απομόνωσης ή κοινωνικής αποσύνδεσης, έχει αναδειχθεί σε σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας παγκοσμίως. Νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Aging & Mental Health και βασίστηκε σε δεδομένα από 64.324 άτομα ηλικίας 50 έως 90 ετών σε 29 χώρες, φανερώνει την αυξανόμενη τάση της μοναξιάς με την ηλικία, με ορισμένες εξαιρέσεις. Σε χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ολλανδία, οι μεσήλικες ανέφεραν υψηλότερα επίπεδα μοναξιάς σε σχέση με τους μεγαλύτερους ενήλικες -ένα μοτίβο που διαφοροποιείται από την κυρίαρχη διεθνή εικόνα.
Όπως επισημαίνει η Δρ. Robin Richardson, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης και επίκουρη καθηγήτρια στη Σχολή Δημόσιας Υγείας Rollins του Πανεπιστημίου Emory, «οι παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση της μοναξιάς συχνά επικεντρώνονται στους ηλικιωμένους και στους εφήβους, αγνοώντας ουσιαστικά τη μέση ηλικία, μια κρίσιμη και ευάλωτη περίοδο της ζωής».
Η μοναξιά και οι επιπτώσεις της στην υγεία
Η μοναξιά δεν είναι απλώς δυσάρεστο συναίσθημα. Πλήθος ερευνών την έχει συνδέσει με αυξημένο κίνδυνο θνησιμότητας και πληθώρα προβλημάτων ψυχικής, σωματικής και γνωστικής υγείας, όπως καρδιοπάθειες, άνοια και κατάθλιψη. Η σοβαρότητα του φαινομένου έχει ήδη οδηγήσει χώρες όπως η Ιαπωνία και το Ηνωμένο Βασίλειο στη δημιουργία ειδικών κυβερνητικών θέσεων για την αντιμετώπισή του, των αποκαλούμενων «υπουργών μοναξιάς».
Η παρούσα μελέτη, σε συνεργασία το Πανεπιστήμιο Columbia, το McGill στον Καναδά και το Universidad Mayor στη Χιλή, αξιολόγησε τη συχνότητα εμφάνισης της μοναξιάς σε σχέση με παράγοντες όπως η εργασία, η υγεία, η οικογενειακή κατάσταση και το φύλο. Το δείγμα περιλάμβανε χώρες από την Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική και τη Μέση Ανατολή, με τη μέση ηλικία των συμμετεχόντων να είναι τα 68 έτη και το 58% να είναι γυναίκες.
Ποιες χώρες εμφανίζουν τη μεγαλύτερη επιβάρυνση
Τα αποτελέσματα αποκάλυψαν έντονες διαφοροποιήσεις μεταξύ των χωρών. Σε χώρες όπως η Βουλγαρία και η Λετονία, παρατηρήθηκε η εντονότερη αύξηση της μοναξιάς με την ηλικία. Στην Κύπρο και την Ελλάδα, καταγράφηκαν τα υψηλότερα επίπεδα μοναξιάς σε ενήλικες 50-90 ετών, καταδεικνύοντας μια συστηματική κοινωνική απομόνωση στις μεγαλύτερες ηλικίες. Αντιθέτως, στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ολλανδία, τα υψηλότερα επίπεδα μοναξιάς εμφανίστηκαν στους μεσήλικες -από τις ελάχιστες περιπτώσεις παγκοσμίως όπου το φαινόμενο αντιστρέφεται ηλικιακά.
Ποια είναι η ρίζα του προβλήματος;
Η μοναξιά στους ηλικιωμένους δεν σχετίζεται αποκλειστικά με την ηλικία αλλά αποτελεί συνδυαστικό αποτέλεσμα κοινωνικών και υγειονομικών συνθηκών. Καθοριστικοί παράγοντες περιλαμβάνουν την απώλεια συζύγου ή συντρόφου, τη μη συμμετοχή στην εργασία, την κακή (αυτο)αξιολόγηση της υγείας και την κατάθλιψη. Παράγοντες όπως η ύπαρξη παιδιών ή το επίπεδο εκπαίδευσης φάνηκε να έχουν μικρότερη επίδραση, ενώ η σημασία καθενός από αυτούς διαφέρει ανά χώρα, ανάλογα με την κοινωνική δομή, την οικογενειακή παράδοση και τις πολιτισμικές αντιλήψεις για τη γήρανση.
Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, η ανεργία φάνηκε να επηρεάζει περισσότερο τους μεσήλικες, σε αντίθεση με άλλες χώρες όπου επηρεάζει κυρίως τους ηλικιωμένους. Επιπλέον, περίπου το 20% των παραγόντων παρέμεινε ανεξήγητο, κυρίως μεταξύ των μεσήλικων. Οι ερευνητές προτείνουν ότι η εν λόγω ηλικιακή ομάδα ενδέχεται να επιβαρύνεται από κοινωνικές πιέσεις, όπως η φροντίδα παιδιών και ηλικιωμένων γονιών, επαγγελματική εξουθένωση και περιορισμένο χρόνο για κοινωνικοποίηση.
Τι μπορεί να πραχθεί για τον μετριασμό της μοναξιάς;
«Η μοναξιά δεν αποτελεί αναπόφευκτη συνέπεια της ηλικίας. Είναι ευαίσθητη στις αλλαγές στις κοινωνικές συνθήκες και συνεπώς, τροποποιήσιμη» εξηγεί η Δρ. Richardson,. Παράλληλα, ο Δρ. Esteban Calvo, συν-συγγραφέας της μελέτης και κοσμήτορας Κοινωνικών Επιστημών και Τεχνών στο Universidad Mayor στη Χιλή, τονίζει πως «οι μεσήλικες, παγιδευμένοι συχνά ανάμεσα σε επαγγελματικές υποχρεώσεις και οικογενειακές απαιτήσεις, είναι περισσότερο ευάλωτοι από ό,τι πιστεύουμε και αξίζουν στοχευμένη υποστήριξη».
Με βάση τα ευρήματα, οι ερευνητές προτείνουν:
- Προληπτικό έλεγχο για κατάθλιψη
- Ενίσχυση υπηρεσιών στήριξης για άτομα χωρίς εργασία ή σύντροφο
- Προσαρμογή παρεμβάσεων στο κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο κάθε χώρας
Η προσέγγιση «μία λύση για όλους» δεν επαρκεί για την αντιμετώπιση της μοναξιάς που διαφέρει ουσιωδώς ανάλογα με τον τόπο, το φύλο, την ηλικία και τις κοινωνικές συνθήκες.
Διαβάστε επίσης
ChatGPT – Τεχνητή Νοημοσύνη: Υγιές αντίβαρο στη μοναξιά ή απειλή για τις ανθρώπινες σχέσεις;
Αυτοί οι άνθρωποι νιώθουν όμορφα μέσα στη μοναξιά τους – Τι διαφορετικό κάνουν
