Το τελευταίο διάστημα, η Ειρήνη Μουρτζούκου είναι παντού. Τα hashtags για την υπόθεσή της δεν λένε να κατέβουν από τα trends του X. Τα καθημερινά spaces αναλύουν εξονυχιστικά κάθε λεπτομέρεια της συμπεριφοράς, της εμφάνισης, ακόμη και των εκφράσεών της, ενώ οι τηλεοπτικές εκπομπές που την έχουν στο επίκεντρο κάνουν ρεκόρ τηλεθέασης. Το πρόσωπό της έχει γίνει το κεντρικό σημείο μιας ιστορίας που μας τραβάει σαν «μαγνήτης».
Γιατί όμως; Είναι η ίδια η υπόθεση που προκαλεί σοκ: πέντε νεκρά μωρά και μια γυναίκα που κατηγορείται από πολλούς ως serial killer, αφού φέρεται να ήταν παρούσα στους θανάτους αυτούς. Αλλά πέρα από τη δικαστική απόφαση, η ιδέα ενός ανθρώπου που μπορεί να φτάσει στο σημείο να σκοτώσει με τόση φρίκη, μας εξιτάρει με τρόπο που δύσκολα μπορούμε να εξηγήσουμε.
Οι σκοτεινές υποθέσεις που δεν ξεχνάμε
Τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα φαίνεται να ζει μέσα σε έναν «κυκεώνα» σκοτεινών υποθέσεων που δε σταματούν να τραβούν την προσοχή μας. Ποιος μπορεί να ξεχάσει την υπόθεση της Πάτρας; Η Ρούλα Πισπιρίγκου έγινε το πρόσωπο της χρονιάς το 2022, με τη δίκη της να αναλύεται εξονυχιστικά από πρωινές εκπομπές, social media και forums. Ο Μπάμπης Αποστολόπουλος, που ομολόγησε τη δολοφονία της γυναίκας του στα Γλυκά Νερά, δεν έγινε απλώς πρωτοσέλιδο. Η ιστορία του έγινε σημείο αναφοράς για το πώς ένας «τέλειος γάμος» μπορεί να κρύβει φρικαλεότητες. Και αυτά είναι μόνο δύο παραδείγματα από μια ατελείωτη λίστα εγκλημάτων που μας έχουν καθηλώσει.
Το κύμα του true crime
Είναι, όμως, αξιοσημείωτο πώς το true crime γνώρισε έκρηξη ενδιαφέροντος ιδιαίτερα μετά την καραντίνα. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, πλατφόρμες όπως το Netflix είδαν μεγάλη αύξηση στη θέαση σειρών και ντοκιμαντέρ που σχετίζονται με εγκλήματα, όπως το Tiger King – 64 εκατομμύρια θεατές το παρακολούθησαν παγκοσμίως, τις πρώτες 10 μέρες προβολής του το 2020. Το είδος έγινε επίσης δημοφιλές σε πλατφόρμες podcast, με περίπου 23.000 true crime podcasts διαθέσιμα μέχρι το 2024 και σταθερή ανάπτυξη της ακροαματικότητάς τους.
Η ζήτηση για αυτό το περιεχόμενο οφείλεται στην ανάγκη για ψυχαγωγία κατά τη διάρκεια της απομόνωσης, ενώ πολλοί βρίσκουν ενδιαφέρον στη διερεύνηση αληθινών γεγονότων και στην κατανόηση της ψυχολογίας πίσω από εγκλήματα. Παράλληλα, το true crime έχει εξαπλωθεί σε πολλά μέσα (τηλεόραση, streaming, podcasts), κάνοντάς το ένα από τα πιο δημοφιλή είδη ψυχαγωγίας μετά την πανδημία. Το κοινό φαίνεται να διψά για τέτοιο περιεχόμενο, αναλύοντας κάθε λεπτομέρεια, δημιουργώντας θεωρίες και συμμετέχοντας σε ατελείωτες συζητήσεις.
Τι μας τραβάει σε αυτές τις υποθέσεις;
Γιατί μας γοητεύουν τόσο αυτές οι υποθέσεις; Είναι η αίσθηση ότι κοιτάζουμε από μια ασφαλή απόσταση τη σκοτεινή πλευρά της ζωής; Ή μήπως είναι ο τρόπος που αυτά τα εγκλήματα μας θυμίζουν ότι κάτω από την επιφάνεια της κανονικότητας μπορεί να κρύβονται οι πιο ανεξήγητες φρίκες; Σύμφωνα με την έρευνα των Kennell και Šuligoj, που πρόσφατα δημοσιεύτηκε στο Annals of Tourism Research, η απάντηση είναι πολυδιάστατη.
Η ανθρώπινη περιέργεια για το σκοτεινό αφορά διάφορους τομείς, όπως εκδηλώσεις και τουριστικές δραστηριότητες που σχετίζονται με εγκλήματα ή ιστορικές μάχες. Ο όρος «dark events» ξεκίνησε για να περιγράψει εκδηλώσεις που αφορούν τον θάνατο και σημαντικά ιστορικά γεγονότα που έχουν αφήσει το αποτύπωμά τους στην κοινωνία, αλλά στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε για πολλές διαφορετικές δραστηριότητες, όπως θεματικές ξεναγήσεις σε τόπους εγκλημάτων, επισκέψεις σε ιστορικά μνημεία, αναπαραστάσεις ιστορικών τραγωδιών και εκδηλώσεις που ασχολούνται με το μεταφυσικό ή το μυστηριώδες, όπως περιηγήσεις σε φημισμένα στοιχειωμένα μέρη ή βραδιές τρόμου.
Αυτό που παρατήρησαν, ωστόσο, είναι ότι η έρευνα γύρω από τέτοια φαινόμενα επικεντρώνεται σχεδόν αποκλειστικά στο τουριστικό κομμάτι – δηλαδή το πού πηγαίνουν οι άνθρωποι, τι ξοδεύουν και ποια είναι η κοινωνική επίδραση αυτών των ταξιδιών. «Η λογοτεχνία υπερτονίζει τη σημασία του ταξιδιού και τις οικονομικές και κοινωνικές του επιπτώσεις, παραβλέποντας τα σκοτεινά γεγονότα ως άξια μελέτης από μόνα τους», σημειώνουν οι ίδιοι.
Για να γεφυρώσουν αυτό το κενό, δημιούργησαν ένα νέο πλαίσιο ανάλυσης, αξιοποιώντας στοιχεία από τη θανατολογία και από τον σκοτεινό τουρισμό, τα σκοτεινά χόμπι και τις μαζικές τραγωδίες. Η προσέγγισή τους απαντά στο γιατί τέτοιες εμπειρίες μας έλκουν. Εκτός από την αίσθηση της περιπέτειας είναι και ο τρόπος που μας βοηθούν να συνδεθούμε με τον θάνατο, να επεξεργαστούμε τη θνητότητά μας και να καταλάβουμε καλύτερα τις πολιτισμικές ή ψυχολογικές δυναμικές που μας καθορίζουν.
Με άλλα λόγια, είτε παρακολουθούμε μια σειρά για εγκλήματα είτε συμμετέχουμε σε μια ιστορική αναπαράσταση, ο κοινός παρονομαστής είναι η ανάγκη μας να δούμε κατάματα τη σκοτεινή πλευρά της ψυχής και μέσα από αυτή να καταλάβουμε λίγο καλύτερα τον ίδιο μας τον εαυτό.
Η ψυχολογία πίσω από το σκοτάδι
Καταρχάς, υπάρχει η φυσική μας περιέργεια για το άγνωστο και το απαγορευμένο. Τα εγκλήματα – ειδικά εκείνα που υπερβαίνουν τα όρια της ανθρώπινης λογικής, όπως οι περιπτώσεις serial killers – μας δίνουν τη δυνατότητα να εξερευνήσουμε, από απόσταση ασφαλείας, τα πιο ακραία όρια της ανθρώπινης φύσης.
Σύμφωνα με τον Metod Šuligoj, συν-συγγραφέα της μελέτης από το Πανεπιστήμιο της Primorska, «η γοητεία με τα σκοτεινά γεγονότα πηγάζει από μια περίπλοκη αλληλεπίδραση περιέργειας, συμπεριφοράς που αναζητά συγκίνηση, πολιτιστικών παραδόσεων, ψυχολογικής εξερεύνησης και επιθυμίας για κοινές εμπειρίες». Αυτά τα γεγονότα, όπως εξηγεί, επιτρέπουν στους ανθρώπους να ασχοληθούν με θέματα θανάτου, καταστροφής και οδύνης με τρόπους που είναι ουσιαστικοί, εκπαιδευτικοί και μερικές φορές μεταμορφωτικοί.
Ταυτόχρονα, η εμπορευματοποίηση αυτών των ιστοριών έχει παίξει σημαντικό ρόλο. Τα true crime podcasts, τα βίντεο και οι τηλεοπτικές εκπομπές δεν παρουσιάζουν απλώς τα γεγονότα, αλλά δημιουργούν μια αφήγηση που μας καθηλώνει, σαν να βλέπουμε ένα θρίλερ βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα. Η αγορά έχει καταλάβει το ενδιαφέρον μας και μας «πουλάει» τις ιστορίες με τρόπο που τις κάνει ακαταμάχητες.
Επιπλέον, αυτά τα εγκλήματα συχνά λειτουργούν ως καθρέφτης της κοινωνίας μας. Η ανάλυσή τους αποκαλύπτει πολιτισμικές, πολιτικές ή ακόμα και οικογενειακές δυναμικές που πολλοί από εμάς αναγνωρίζουμε. Έτσι, κάθε υπόθεση δεν είναι μόνο μια τρομακτική ιστορία, αλλά ένας τρόπος να εξερευνήσουμε συλλογικά θέματα που αγγίζουν τη ζωή μας, από τη βία έως τη δικαιοσύνη.
Και φυσικά, υπάρχει και το στοιχείο της αυτογνωσίας. Η παρακολούθηση τέτοιων υποθέσεων μάς φέρνει αντιμέτωπους με τη θνητότητά μας, την ευαλωτότητα της ζωής και την ανάγκη μας για εξηγήσεις. Όπως καταλήγουν οι ερευνητές, αυτές οι ιστορίες συχνά προσφέρουν μια μορφή ψυχολογικής κάθαρσης, είτε μέσω του φόβου είτε μέσω της κατανόησης.
Ψυχαγωγία ή κάθαρση;
Τελικά, ίσως μας γοητεύει το true crime επειδή μας φέρνει αντιμέτωπους με τον ίδιο μας τον εαυτό. Εξερευνώντας το σκοτάδι, έστω και από μακριά, μπορούμε να καταλάβουμε λίγο καλύτερα το πόσο πολύπλοκη είναι η ανθρώπινη ψυχή αλλά και τη δική μας θνητότητα. Ίσως να είναι αυτή η αντίφαση που μας τραβάει: το ότι μέσα από την ανατριχίλα και το σοκ βρίσκουμε έναν τρόπο να καταλάβουμε τον κόσμο, αλλά και τον εαυτό μας.
Γυναικοκτονίες: Έχει αυξηθεί η βία κατά των γυναικών; Ένας ειδικός εξηγεί το φαινόμενο
Γυναικοκτονίες: Το ψυχολογικό προφίλ του δράστη – Πότε μια γυναίκα κινδυνεύει περισσότερο
Ποιοι έχουν τις λιγότερες αναστολές και τους περισσότερους συντρόφους
