Πιάνετε τον εαυτό σας να αρνείται τον ύπνο παρότι μετά βίας κρατάτε ανοιχτά τα μάτια; Θυσιάζετε πολύτιμες ώρες ύπνου για να χαζέψετε στο ίντερνετ ή να κάνετε chat, παρότι γνωρίζετε ότι την επόμενη ημέρα θα είστε ράκος;
Το 2014, επινοήθηκε ο όρος που περιγράφει όλα τα παραπάνω· η «αναβλητικότητα στον ύπνο» (bedtime procrastination), συμπέραναν οι ερευνητές της πρώτης μελέτης που επικεντρώθηκε στο ψυχολογικό φαινόμενο της άρνηση του ατόμου να κοιμηθεί παρότι δεν συντρέχουν λόγοι να παραμένει ξύπνιο, είναι ένας σημαντικός επιβαρυντικός παράγοντας για την υγεία και εκ των σημαντικότερων πτυχών του ανεπαρκούς ύπνου.
Με το πέρασμά του στη σφαίρα των social media, ο όρος διανθίστηκε με μία λέξη κομβικής σημασίας, εμπνευσμένη από ένα κινεζικό ρητό για την απογοήτευση από το πλήγμα της πολύωρης, αγχωτικής εργασίας στην προσωπική ζωή· η «εκδίκηση» (revenge), εξηγούσε γιατί οι άνθρωποι επιλέγουν να στερηθούν τον ύπνο ως αντίδραση στη γεμάτη υποχρεώσεις ημέρα, να γίνει η αϋπνία αντίποινα για τον ανύπαρκτο ελεύθερο χρόνο.
Όπως όμως υπενθυμίζει μια άλλη σοφή ρήση, τα πάντα στη ζωή έχουν ένα κόστος (everything comes with a price) και η «αναβολή του ύπνου δίκην αντιποίνων» (revenge bedtime procrastination) δε θα μπορούσε να εξαιρεθεί από τον κανόνα.
Αίτια και επιπτώσεις
Σύμφωνα με τον ψυχίατρο Alex Dimitriu, η αναβλητικότητα στον βραδινό ύπνο σχετίζεται επί το πλείστον με δραστηριότητες που προσφέρουν ευχαρίστηση όπως η παρακολούθηση τηλεόρασης ή η περιήγηση στο διαδίκτυο και τα social media.
Στα βασικά χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς συγκαταλέγονται η καθυστέρηση της κατάκλισης με σκοπό τον ύπνο και η αδικαιολόγητη ξαγρύπνια, παρότι είναι γνωστές οι συνέπειές της για την επόμενη ημέρα και τη συνολική υγεία όπως αύξηση της αρτηριακής πίεσης, 24% μεγαλύτερος κίνδυνος εγκεφαλικού ανευρύσματος και υπαραχνοειδούς αιμορραγίας και αυξημένες πιθανότητες για παθήσεις όπως διαβήτης τύπου 2 και καρδιαγγειακή νόσος, ή διαταραχές όπως η κατάθλιψη και η άνοια.
Πρόκειται για φαινόμενο σχετικά νέο που ακόμα διερευνάται. Η αδυναμία προγραμματισμού και ελέγχου είναι κάποια ψυχολογικά χαρακτηριστικά που αποδίδονται στα άτομα που αναβάλλουν τον ύπνο τους και που, μολονότι γνωρίζουν και επιθυμούν τα οφέλη του, επιλέγουν συμπεριφορές που τους τα στερούν («χάσμα πρόθεσης – συμπεριφοράς»).
Μια άλλη εξήγηση εντοπίζει το πρόβλημα στην ασυμβατότητα μεταξύ χρονότυπων και του τρόπου που είναι διαμορφωμένη η καθημερινή ζωή. Οι βραδινοί τύποι δηλαδή, τα νυχτοπούλια, αναγκάζονται να προσαρμοστούν σε ρυθμούς βασισμένους στα χαρακτηριστικά των πρωινών τύπων.
Τέλος, όπως προαναφέρθηκε, η εν λόγω συμπεριφορά μπορεί να είναι αντίδραση στο αυξημένο στρες της ημέρας.
Οι ομάδες υψηλού κινδύνου
Μελέτη του 2022 διαπίστωσε ότι η αναβλητικότητα στον ύπνο είναι συχνότερη σε φοιτητές και γυναίκες. Άλλη έρευνα του ίδιου έτους τη συνέδεσε κυρίως με τον βραδινό χρονότυπο, ενώ υπάρχουν ευρήματα που την εντοπίζουν σε ομάδες ατόμων με έντονο άγχος για διάφορες πτυχές της ζωής τους.
Tips για να το ξεπεράσετε
Ο καλύτερος τρόπος για την αντιμετώπιση του προβλήματος είναι η προσπάθεια υιοθέτησης μιας υγιούς ρουτίνας ύπνου με:
- ένα σταθερό πρόγραμμα ύπνου και αφύπνισης, συμπεριλαμβανομένων των ημερών που δεν εργάζεστε
- αποφυγή του αλκοόλ και της καφεΐνης αργά το απόγευμα ή το βράδυ
- διακοπή της χρήσης ηλεκτρονικών συσκευών όπως κινητά και tablets, τουλάχιστον μισή ώρα πριν από τον ύπνο
- δραστηριότητες που χαλαρώνουν όπως διάβασμα, διαλογισμός ή διατάσεις μπορούν βοηθήσουν να χαλαρώσετε.
και φυσικά υπομονή· θα χρειαστεί καιρός μέχρι να αλλάξει η κατάσταση.
